Türkiye tashqi ishlar ministirliqi xitayni derhal jaza lagérlirini taqashqa chaqirdi

Türkiye tashqi ishlar ministirliqi bayanatchisi xami aksoy ependi.

Türkiye tashqi ishlar ministirliqi 9-féwral küni bayanat élan qilip, xitay hökümitining bir milyondin köp Uyghur we qazaq qatarliq türkiy xelqler solan'ghan jaza lagérlirini derhal taqishi kéreklikini bildürdi we 21-esirde jaza lagérlirining qaytidin otturigha chiqishi, shundaqla xitayning Uyghur türklirige élip bériwatqan sistémiliq assimilyatsiye siyasitining “Insaniyet üchün nomus” ikenlikini bildürdi.

Tashqi ishlar ministirliqi bayanatchisi xami aksoy ependi bayanatida: “Xitayning 2017-yili 10-ayda barliq dinlarni we diniy étiqadlarni xitaylashturush siyasitini yolgha qoyghanliqini jakarlishi bilen buning Uyghur türklirining we bashqa musulman milletlerning milliy, diniy we kültür kimliklirini yoq qilishni meqset qilghan yéngi bir qedem ikenliki ashkarilandi” dégen.

Türkiye tashqi ishlar ministirliqi bayanatchisi xami aksoy ependi bayanatida: “Bir milyondin artuq Uyghur türki tutqun qilinip jaza lagérlirigha we türmilerge tashlan'ghan bolup, ularning ten jazasigha uchrawatqanliqi we kallisining siyasiy jehettin yuyuluwatqanliqi hazir bir mexpiyetlik emes. Biz xitay hökümitini Uyghur türklirining eqelliy heq-hoquqlirigha hörmet qilishqa we jaza lagérlirini derhal taqiwétishke chaqirimiz” dédi.

Türkiye tashqi ishlar ministirliqi bayanatchisi xami aksoy sözide yene, Uyghur türklirining xitay hakimiyiti astida uzun yillardin buyan éghir siyasiy bésimgha, shundaqla sistémiliq assimilyatsiyege uchrap kéliwatqanliqini alahide tekitlep ötti.

Tashqi ishlar ministirliqi bayanatchisi xami aksoy ependi bayanatining axirida, xelq'ara jama'etchilikni we birleshken döletler teshkilati bash sékrétarini rayondiki insaniyet tragédiyesini toxtitish üchün tesirlik we emeliy ishlarni qilishqa chaqirdi.

Türkiye hökümiti xitay da'iriliri Uyghurlarni milyonlap jaza lagérlirigha solighan ikki yilgha yéqin waqit jeryanida bu mesile üstide sükütte turuwalghan bolsimu, emma chet'eldiki Uyghurlar türkiyening 9-féwral küni xitayni eyiblep élan qilghan bayanatidin söyündi. Dunya Uyghur qurultiyi türkiyening bu meydanidin xursen bolup, türkiye tashqi ishlar ministirliqigha xet yézip, rejep tayyip erdoghan hökümitige rehmet éytish bilen birlikte türkiye hökümitini bundin kéyinmu izchil halda Uyghurlarni qollashqa chaqirdi.

D u q re'isi dolqun eysa ependi bu heqtiki téléfon ziyaritimizni qobul qilip, türkiye tashqi ishlar ministirliqi élan qilghan bayanatni, hazirghiche bezi dölet we ammiwi teshkilatlarning “Jaza lagérliri” toghrisida élan qilghan bayanatlirigha sélishturghanda mesile ochuq we keskin til bilen otturigha qoyulghan bir bayanat ikenlikini bayan qildi.

D u q re'isi dolqun eysa ependi türkiyening chet'eldiki sherqiy türkistan dewasi bashlan'ghan dölet ikenlikini, türkiyening Uyghur dewasidiki rolining zor ikenlikini, türkiye jumhuriyitining bundin kéyinmu Uyghur dewasini qollap quwwetlishini ümid qilidighanliqini bayan qildi.

9-Féwral küni türkiye tashqi ishlar ministirliqi bayanat élan qilip, xitayni jaza lagérlirini taqashqa chaqirghandin kéyin, 11-féwral küni xitay tashqi ishlar ministirliqi bayanatchisi söz qilip, türkiye tashqi ishlar ministirliqi bayanatchisining pozitsiyesi “Nahayiti qebih” dep eyiblesh bilen xitayning türkiyening bayanatigha qattiq qarshi turidighanliqini bildürgen. Xitayning enqerede turushluq elchixanisining tor bétigimu qoyulghan mezkur bayanatta, Uyghur rayonida köp sanda meschit barliqi, Uyghur, qazaq we bashqilarning xitay tili bilen öz tillirida aliy mektep imtihanigha kiriwatqanliqi, her milletning öz tilini ishlitish erkinlikige ige we dini étiqad hoquqlirining qoghdilidighanliqi tekitlen'gen.

Enqerediki istratégiyelik chüshenchiler instituti mutexessisi doktor erkin ekrem ependi türkiye tashqi ishlar ministirliqining bayanat élan qilishining 4 muhim sewebi barliqini bayan qildi.

Ataqliq muzikant abduréhim héyt tunji qétim 1990-yili türkiyege kélip, dölet téléwiziyesi t r t da dutar bilen naxsha orundighan we 2015-yili 12-ayda enqerediki gazi uniwérsitétida konsért bergen idi. Uning ijtima'iy taratqularda naxshiliri tarqitilip turatti. Türkler uning naxshilirini yaxshi körüp anglaytti. Ötken hepte bir türk teripidin uning türmide jan üzgenliki heqqide xewer tarqitilghandin kéyin bu uchur ijtima'iy torlarda we metbu'atlarda keng tarqaldi. Uyghurlar we türkler abduréhim héytning teqdirige uzundin buyan diqqet qilmaqta idi.

Türkiye tashqi ishlar ministirliqi bayanatchisi xami aksoy ependi bayanatida tonulghan naxshichi abduréhim héyt ependinimu tilgha alghan idi. Uning mezkur bayanatidin kéyinla xitayning aldirap abduréhim héytni widiyogha tartip tarqitishini qandaq chüshinishimiz kérek? doktor erkin ekrem ependi xitay zulumni yoshurimen dep aldirap abduréhim héytni körsetken bolsimu, emma bashqa tereplirining ashkarilinip qalghanliqini, türme we lagérlargha köp sandiki Uyghur medeniyet erbabliri we ziyaliylirining solan'ghanliqining ré'alliq ikenlikini bildürdi

Doktor erkin ekrem ependi xitay tashqi ishlar ministirliqi jawab qayturghan bayanatning dunya jama'etchilikini ishendürelmeydighanliqini, xitay Uyghur mesilisini hel qilmay turup chong dölet bolalmaydighanliqini bildürdi.