Uyghur kishilik hoquq programmisi yéngi doklatida xitay hökümitining bésim siyasitini qanunlashturmaqchi boluwatqanliqini tenqid qildi

Uyghur amérika birleshmisi qarmiqidiki Uyghur kishilik hoquq programmisi bügün mexsus doklat élan qildi. Doklat, xitayning xelq qurultiyining bashlinishqa az qalghan bir peytte élan qilin'ghan bolup, uningda xitay hökümiti Uyghurlargha qaratqan qattiq bésim siyasitini ayaghlashturush we bu nöwetlik qurultayda maqullinish aldida turghan térrorluqqa qarshi turush qanun layihisini bikar qilishqa chaqirilghan. Töwende siler bu heqtiki tepsiliy melumatni muxbirimiz iradedin anglaysiler.

Hörmetlik radi'o anglighuchilar, Uyghur kishilik hoquq programmisi 3-mart küni “Bésimni qanunlashturush-shi jinping hakimiyitidiki xitayning térrorluqqa qarshi urushi we uning sherqiy türkistandiki siyasetliri” mawzusida bir doklat élan qildi. Doklat, 2013-2014-yili Uyghur élide yüz bergen qanliq weqeler we shu weqelerde kélip chiqqan adem chiqimlirigha a'it sanliq melumatlar yekünlinish arqiliq weziyetke baha bérilgen. Doklatta körsitilishiche, ötken ikki yil mabeynide peqetla metbu'atlarda élan qilin'ghan yaki ashkara bolghan weqelerdila ölgen kishi sani 715 ke yétip baridiken. Kep chiqqan weqe sani 125 bolup, buning 89 i qanliq ayaghlashqan. Weqelerde ölgen Uyghurlarning sani bolsa xitaylardin 3 hesse köp. Qeshqer wilayiti teweside yüz bergen weqedila ölgen Uyghurlarning sani 327 neper, buning ichidiki 199 nepiri yekendiki élishqu weqeside ölgenlerdur. Uyghur kishilik hoquq programmisining körsitishiche yene, ölgenler asasen xitay qoralliq qisimliri teripidin “ Térrorchilar yaki hujumchilar” dep neq meydanda étiwétilgen kishiler bolup, yuqiridiki sanliq reqemler Uyghur élidiki weziyetning herqandaq bir yildikidinmu bek éghirliqini körsitip béridiken.

Amérika Uyghur birleshmisi re'isi, Uyghur kishilik hoquq programmisi bashliqi alim séyitof ependi bügün bu doklatning élan qilinish munasiwiti bilen ziyaritimizni qobul qildi. U Uyghur élidiki pewqul'adde éghir weziyetni bu doklatning élan qilinishidiki seweb, dep körsetti.

Doklatta otturigha qoyulghan muhim mesilining biri bolsa xitay hökümitining Uyghurlarning herikiti xelq'araliq térror herikitige chétip turup, uni bir terep qilishqa urunush mesilisidur. Uningda körsitilishiche, xitay hökümiti nurghun weqelerni jim-jit basturuwétishmu emma bir qisim weqelerni özining menpe'etige xizmet qilidighan shekilde özgertip yasap andin élan qilish arqiliq Uyghurlarning térrorchi, esebiylikidin ibaret sepsetisini xelq'arada bazar tapquzush üchün qollanmaqta. Alim séyitof ependi bu doklatta élan qilin'ghan melumatlarda mana bu sepsetini örüp tashlash üchün paydiliq uchurlar barliqini, emeliyette xitay hökümitining islam döliti teshkilatigha qarshi urushni Uyghurlarni edepleydighan pursetke aylanduruwatqanliqini bildürdi.

Xitay hökümiti yéqinda xitayning tunji nöwetlik “Térrorluqqa qarshi turush qanun layihisi”ni élan qilghan idi. Mezkur layihidiki maddilar kishilik hoquq teshkilatlirining qattiq tenqid qilishigha uchrighan. Ular bu qanun layihisi maqullan'ghan teqdirde uning xitay hökümiti yürgüzüwatqan kishilik hoquq depsendichilikini, bolupmu Uyghurlargha térrorluqqa qarshi turush nami astida yürgüzüwatqan zerbe bérish heriketlirini qanunlashturup qoyidighanliqini agahlandurghan. Mezkur layihening 5-mart künidin 13-mart künigiche béyjingda échilidighan xelq qurultiyida maqullinidighanliqi éhtimalgha yéqin. Uyghur kishilik hoquq programmisi doklatini xelq qurultiyining échilish harpisida élan qilish arqiliq bu qanun layihisige diqqet tartishni meqset qilghan.

Doklatta körsitilishiche, Uyghur élide yüz bériwatqan weqeler xitay hökümitining mesilini Uyghurlar bilen heqiqiy söhbetke olturmay turup, ularning awazigha qulaq salmay turup, qattiq qolluq bilen hel qilalmaydighanliqining ispati. Alim séyitof ependimu sözide buni neqil qilip, xitay hökümitini bésim siyasitini ayaghlashturup, Uyghurlarni assimilyatsiye we basturush arqiliq yoq qilish xam xiyalidin waz kéchishke chaqirdi. Shundaqla xelq'arani Uyghurlarning herikitini xelq'araliq térror heriketliridin perqlendürüsh toghrisida agahlandurdi.