“Miraj” shirkiti igilirining bezi a'ile ezalirigha qamaq jazasi bérilgen

Xitay hökümiti ötken yili “Miraj” shirkitining shérikliridin abduréshit haji bilen weli haji we ularning a'ile ezalirini hem bir qisim uruq-tughqan, quda-bajilirini tutqun qilip, türme we yighiwélish lagérlirigha qamighanliqi melum bolghan idi.

Nöwette da'irilerning mezkur shirketning igilirining bir qisim a'ile ezalirini, uruq-tughqan we quda-bajilirini mexpiy sotlap, qamaq jazalirigha höküm qilghan ilgiri sürülmekte. Qamaq jazasigha höküm qilin'ghanlarning arisida “Miraj” shirkitining shériki abduréshit hajimning oghli riza'idin, singlisi muyesser, inisi emetjan, qudisi (yeni riza'idin bilen emetjanning qéyini'atisi) atushning tijen yézisida olturushluq diniy zat dadixan hajim shundaqla abduréshit hajimning yene bir qudisi, ataqliq öy mülük sodigiri iminjan hajim qatarliqlar bar iken.

Xitay hökümiti ötken yili “Miraj” shirkitining igiliridin abduréshit hajim bilen weli hajimni tutqun qilip, mezkur shirketning ürümchidiki “Miraj” namliq ikki réstoranini péchetligen. Mezkur shirketning bezi shériklirining chet'elge chiqip kétishke mejbur bolghanliqi melum bolghan idi. Xitay da'irilirining mezkur réstoranini taqashta mezkur réstoranning qoyuq Uyghur milliy uslubtiki bézek we neqishlirining “Bölgünchilik” we “Ashqunluq” idiyelirini oyghitish we terghib qilish roli bar dégenni bahane qilghanliqi ilgiri sürülgen idi.

“Miraj” shirkitining igiliridin birining chet'elde turushluq bir tughqini seyshenbe küni ziyaritimizni qobul qilip, abduréshit hoshur hajimning misirda oqup kelgen oghli riza'idin bilen inisi emetjanning 15 yilliq késilgenliki, uning qudiliridin atush tijenlik diniy zat dadixan hajim bilen karxanichi iminjan hajimlarning 20 yilliq qamaq jazasigha höküm qilin'ghanliqini bildürdi.

U xanim mundaq dédi: “Emetjanni 15 yil, riza'idin hajimni 15 yil késiptu. Riza'idin hajim abduréshitkamning oghli idi. Emetjan bilen ikkisi tijaret qilatti. Soda dukini achqan. Import-éksport mehsulatliri dep mushu dubey we türkiyening halal mehsulatlirini salghan, 5 yildek bolghan. Halal dégenlernimu tutuwatidu emesmu, uni-buni bahane qilghan bolsa kérek, dep oylaymiz. Emetjanning 4 balisi bar idi. Hemmisi ürümchide olturatti. Riza'idin hajimning 2 balisi bar idi.”

Uning ilgiri sürüshiche, dadixan hajim burun atushning tijen yézisidiki kichik bir meschitning imami bolup, uning ayalimu tutqun qilin'ghan.

U mundaq dédi: “Tijen deymiz, tijendiki dadixan hajim depmu ataydu, nahayiti yawash bir adem idi. U ademning ishikining aldida özi salghan bir meschiti bolidighan, dadisidin qalghan. Dadisidin kéyin meschitte jama'etke imamliq qilip bergen. Ashu ademni 20 yil késiptu, 62-63 lerge kirgen ademni. U adem emetjanning qéyni'atisi bolidu. Bu ademning qizini emetjan'gha élip bergen. Uning yene bir qizini hazir 15 yil késilgen riza'idin hajimgha élip bergen. Bekmu yaxshi adem idi. Heqiqiy bir mömin idi. Insan'gha dawamliq az-tola paydisi yétip kelgen shundaq a'ile, shundaq adem idi. Tijendiki qaysi dadüyde bilmidim, lékin ayali nurbiye xanim oqutquchi idi, umu türmide iken. Edebiyat oqutquchisi idi nurbiye xanim. U ademning 3 qizini alghan, bular yaxshi qizlar idi, bir a'ilidin 3 qizni 3 oghligha élip bergen.”

Bu xanimning bildürüshiche, abduréshit hajimning 20 yilliq qamaj jazasigha höküm qilin'ghan yene bir qudisi iminjanning 17 milyard yüenlik mal mülki musadire qilin'ghan. Iminjanhajim ötken yili adiljan isimlik oghli we Uyghur aptonom rayonluq 2‏-doxturxanida ishligen shemshidin isimlik inisi bilen teng tutqun qilin'ghan. Yuqiriqi xanimning bildürüshiche, iminjan hajim sotlan'ghan bolsimu, lékin uning inisi hem oghlining hazirgha qeder héchqandaq iz-dériki yoq iken.

U mundaq dédi: “Abduréshitkamning” qudisi barghu iminjan dégen, iminjanni 20 yilliq késiptu, 17 milyard yüen meblighi bar iken, hemmini musadire qiptu. Bular karxanichi idi. He-e, pütün mal-mülkini musadire qiptu. U ademning bir tal qizi bar idi, qizinimu, oghlinimu tutqun qiptu. Qizini qoyup bergen oxshaydu. Oghli adiljanni muqeddisining yoldishi, uning qandaq bolghanliqini anglimidim. Lékin iminjanning bir aydek bolup qaldi, 17 milyard yüen mülkini musadire qiptu, bek qiynighan oxshaydu, xewermu kélip turuwatidu, ‛méni boldi, étiwétinglar, öltürüwetsenglarmu meyli, men razi, hemme nersemni boldi silerge bériwétey, dep mushundaq deptu‚ dep xewer keldi. Némige tutidu désingiz, baj tapshurmighan, para bergen dégen jinayetler bilen musadire qilimiz, dégendin kéyin ‛musadire qilinglar, lékin méni étiwet‚ deptumish. Uning öy-mülük shirkiti bar idi. Bina sélip, bina sétip, qeshqer, xoten, ürümchi, atush, korla, mushundaq yerlerde yer élip, bina sélip satqan. Özi ürümchi bilen atushta kélip-kétip turatti. Oghli adiljan diréktorluq qilatti. Hazir iminjanning a'ilisidin iminjan, singlisi nurgül, inisi shemshidin hajim, oghli adiljan töti türmide.”

Biz ürümchidiki yerlik organlargha téléfon qilip, mezkur xewerni delilleshke we tutqunlarning aqiwitini sürüshtürüshke tirishqan bolsaqmu, lékin héchkim téléfonimizni almidi. Emma bu uchurni abduréshit hajimning kanadada turushluq inisi erkin hajim delillidi. Uning ilgiri sürüshiche, xitay hökümiti bu qétim pütün bir jemetni nishan'gha alghan. U xitayning pütün bir jemetni nishan'gha élishidiki seweb bu a'ilining küchlük diniy étiqadi bilen munasiwetlik ikenlikini bildürdi.

Erkin haji mundaq dédi: “Bular Uyghurning ichidiki insan'gha zerer bérishni peqet oylap baqmaydighan aliy janab, exlaqliq qérindashlirimiz we tughqanlirimiz idi. Ular xitayning siyasiti undaq-mundaq deydighanlar emes, teshkilat mundaq dégen yerlerge bérip baqqanmu emes. Emma bu chong bir diniy a'ilidin kélip chiqqan, kélip chiqishida diniy étiqad nahayiti küchlük bolghanliqi üchün xitay bu qétimqi yoqitishta birinchi tizimlikke élip zerbe berdi, dep qaraymen.”

“Miraj” shirkitining shériki abduréshit hoshur haji bilen abduzahir hajimemet atushtiki ataqliq diniy ölima emet xétiphajimning ewladi bolup, hazir bu jemetning özidinla az dégendek 50 dek adem yighiwélish lagérida yaki türmide iken. Erkin hajim bu jemetke mensup atushtiki bir a'ilining özidinla on nechche ademning késilgenlikini bildürdi.

Erkin hajim yene mundaq dédi: “Mawu atushtiki téxi siler démeywatqan ömere xénim, dégen apamning singlisi bolidu. Shuning ghénijan dégen insanning ichide undaq yawash, undaq mömin insanni men téxi körmidim. Shu qérindishimizni diniy telimi bar dégen seweb bilen 20 yil késiptu. Atushning azghan kentide turidu. Seleyhajim dégen inisi, uni mushu qétimqi heriketning eng béshidila tutqan. Abduxéwir qari shu kenttiki oqumushluq qari. Uningdin kéyin yene bir akisi bar, uning ismini untuptimen, shu töt oghul, uningdin kéyin newre singillar bolup, shu a'ilidin on nechche ademni 20 yil, 15 yil, 10 yildin késiptu, bir a'ilidinla 10 dek ademni.”

Kishilik hoquq teshkilatlirining ilgiri sürüshiche, nöwette xitay hökümiti 3 milyondek Uyghur we bashqa yerlik millet kishilirini yighiwélish lagérlirida tutup turmaqta iken. Ular xitayning bu lagérlarda musulmanlarni diniy étiqadi, medeniyiti we ana tilidin waz kéchishke, örp-adetlirini eyibleshke mejburliniwatqanliqi, nurghun a'ililerning xaniweyran bolup, nareside perzentlirining tirik yitimgha aylan'ghanliqigha da'ir ishenchlik delillerning barliqi, uning qilmishining Uyghur jem'iyitige éghir meniwi buzghunchiliq élip kelgenliki, rayonda keng kölemlik “Étnik tazilash” we “Medeniyet qirghinchiliqi” yüz bériwatqanliqini ilgiri sürüp keldi.

Lékin xitay hökümiti bu orunlarning “Kespiy terbiyelesh merkezliri” ikenlikini ilgiri sürüp, bu orunlarda Uyghurlargha siyasi-qanun terbiyesi élip bériwatqanliqi, ularning radikalliqni tügitip, kespiy öginishige yardem qiliwatqanliqini tekitlep kelmekte.