Уйғур районида бәдән тәкшүрүшкә қатнашмиғанлар тәрбийиләш мәркизигә әвәтилидикән

Мухбиримиз әркин
2017.08.24
qan-tekshurush-dna-chinanews.com.jpg Уйғур деһқанларни йиғивелип қан әвришкиси еливатқан көрүнүш.
chinanews.com

Уйғур аптоном райониниң 2‏-нөвәтлик омуми хәлқ һәқсиз бәдән тәкшүрүш һәрикити бу йил 6‏-айда башланған болуп, һазирға қәдәр 4 милйондин артуқ адәм бәдән тәкшүрүшкә қатнашқан. Йәрлик даириләр 2016‏-йили 9‏-айда башлиған 1‏-нөвәтлик омуми хәлқ бәдән тәкшүрүш һәрикитидә 17 йерим милйон адәмниң саламәтлик әһвалини тәкшүрүп, уларниң мутләқ көп қисмиға архип турғузулғанлиқини билдүргән.

2‏-Нөвәтлик омуми хәлқ мәҗбурий бәдән тәкшүрүши болса 1‏-нөвәтлик омуми хәлқ бәдән тәкшүрүшидә чүшүп қалған пуқраларни нишан қилған болуп, даириләр буниңға бир милярд 785 милйон хәлқ пули аҗратқан иди.

Биз 2‏-нөвәтлик омумий хәлқ бәдән тәкшүрүшиниң нөвәттики әһвалини ениқлап, уйғур районидики алақидар орун вә шәхсләргә телефон қилдуқ. Ениқлаш давамида 2‏-нөвәтлик бәдән тәкшүрүшниң охшашла мәҗбурий елип бериливатқанлиқини, йәрлик даириләрниң бәдән тәкшүрүшкә қатнашмиғанларни тәрбийиләш мәркизигә әвәтип беридиғанлиқиға даир бәзи шикайәтләрни алдуқ.

Уйғур райониниң җәнубидики мәлум наһийәдә олтурушлуқ бир хизмәтчи хадим, дохтурларниң тәкшүрүшкила бәнд болуп, бимарниң кесили бар-йоқлуқи, кесәл болса қандақ давалиниш һәққидә һечқандақ мәслиһәт бәрмәйдиғанлиқини, бундақ тәкшүрүшниң әһмийити өзлиридә соал пәйда қилғанлиқини билдүрди.

Хизмәтчи: бәдән тәкшүрүшни қилип болди, маву сақчи балиларниңкини, аманлиқниңкини кәнттин қилди. Кадирларниңкини наһийәдин, бирләшмидин қилди. Мушу айниң бешида қилдиғу дәймән. Мән бүгүн қилип кәлдим.

Мухбир: немиләрни тәкшүрди? қан тәкшүрүш қилдиму?

Хизмәтчи: һәә, башта қан тәкшүрди. Қанни тәкшүрүп болуп, йүрәкни, андин б чавға салди. Игизликни, еғирлиқни, бәдән өлчими, һәммини қилидикәнғу?

Мухбир: бирәр мәсилә чиқмиғанду, яки нәтиҗиси техи чиқмидиму?

Хизмәтчи: нәтиҗисини сорисам, қандақ кесәл баркән мәндә, десәм, башқа йериң сақкән. Пәқәт йүрәк егиз-пәс соқидикән, дәйду. Өткән йил кәнтимиздә тәкшүрүш елип барған, йезилиқ шипаханида.

Мухбир: өткән йили қилғанда охшаш әзаларни тәкшүргәнму яки бу йилқидин бир аз пәрқлиқ тәкшүрүш елип барғанму?

Хизмәтчи: бу йил бәкирәк яхшикән бултурқидин. Бу йил сүйдүкни тәкшүрди. Бултур унчилик тәкшүрүп кәтмигән.

Мухбир: қанниң нәтиҗисиничу? қанниң нәтиҗисини беримиз дедиму яки бу биздә қалиду, дедиму?

Хизмәтчи: буни шу йезип-йезип маңидикән. Буни бизгә уқтурмайду. Сорисақ җаваб беридикән, удуллуқ тәкшүргән йәрнила. Лекин сиздә мундақ кесәл баркән, дәп испат бәрмәйдикән. Қанниң нәтиҗисини беримиз дегән гәпни қилмиди. Җәдвәлдин бирни беридикән. Шуни көтүрүп берип, қан тәкшүртүп болсақ, тоғра бәлгиси қойидикән. Бәлгә қоюп әң ахирида шуни елип қалидикән. Андин испат қәғәз беридикән, тәкшүрүп болди дегән.

Мухбир: у испат қәғизини немә қилисиз?

Хизмәтчи: испат қәғизини кәнттикиләргә бәрдуқ. Өзимиз туруватқан кәнткә, тәкшүрүп болди, дәйдиған испат. Кәнткә чоқум бәрмисә, улар уқалмайдикән. Кәнттин бир кадир берип шу йәрдә олтуридикән. Тәкшүрүп болғанларниң қәғизини еливалидиғанға. Тәкшүртидиғанларни сирадап апиридиғанға, мән шундақ ойлидим. Мениң қәғизимни йиғивалди, шуларға бәрдим.

Мухбир: сизниң қолиңизда һечқандақ дохтур қәғизи қалмидиму?

Хизмәтчи: мәндә һечнемә йоқ һазир, сопундәк йенип кәлдим, тәкшүртүп болуп. Қанниң нәтиҗиси қачан чиқиду, дәп сорисам, улар алдирашкән. Уяққа-буяққа қарап туриду. Бизму алдираш болғандин кейин бирини тапсам бири йоқ, йенип кәлдим, гәпкә җаваб бәрмигәндин кейин. Әмди сиздә мундақ, мундақ кесәл баркән, мундақ, мундақ кесәл аламити баркән сиздә, я дохтурханида йетиң яки тәкшүртүң, дәйдиған гәп йоқ.

Мухбир: пәқәт сизни тәкшүриду, андин сизни йолға селип қойиду? сизгә қанниң нәтиҗисигә паланчи күни кәл яки идарәңгә әвәтип беримән яки болмиса сәндә мундақ, мундақ кесәл баркән, маву кесилиңгә паланчи йәргә бар, мавуниңға покунчи йәргә бар, дәйдиған бир көрсәтмә бәрмәйду, дәңа?

Хизмәтчи: ундақ гәп йоқ. Бултурқи тәкшүрүштиму һечнемә йоқ. Испати нәдикин униң тәкшүрткән, дәйдиған. Дохтурханида пулға тәкшүртсәк испати, дохтурниң )диагнози( дегәнләрни чиқирип берәтти. Мавулар тәкшүрүпла дәптәргә тизимлап болди қилидикән. Биз дохтурханиға берип давалинимиз десәк, мәсилән, бүгүн мән тәкшүрттүм. Лекин әтә дохтурханиға барсам, бөләктин тәкшүртүп көрүнсәм болиду һазир.

Мухбир: ундақ болса, омуми хәлқ бәдән тәкшүрүши дегән билән униң һечқандақ нәтиҗиси болмидиғу?

Хизмәтчи: шу, нәтиҗиси йоқ қолумда. Мән әтә ағрип қелип дохтурханиға барсам, пул төләп бөләк тәкшүртишимгә тоғра келиду һазир. Кесилиңизниң испати маву, дохтурханиға берип мундақ көринисиз, дәп қәғәз чиқирип бәрсә болатти. Бирақ һазир дохтурханиға берип сопундәкла йенип кәлдуқ. Пәқәт тизимлапла елип қалди.

Уйғур райониниң җәнубидики башқа бир наһийәдә олтурушлуқ йәнә бир уйғур йәсли оқутқучиси, йәсли балилириниң бәдән тәкшүрүшкә қатнишиватқанлиқини, униңға қатнашмиған балиларниң йәслигә қобул қилинмайдиғанлиқини билдүрди.

Оқутқучи: һәә, тәкшүртиватимиз. Мушу тәтил түгигичә тәкшүртидиған гәпти. Балиларни ата-аниси өзлири апириду, әмәсму. Тәкшүртүп келәр айниң башлирида биз тәкшүрүш җәдвилини қолимизға алимиз.

Мухбир: балиларни ата-анилар апирамду яки силәр апирамсиләр?

Оқутқучи: ата-анилири апириду. Биринчи қетимму тәкшүрткән. Һазир қан тәкшүртишқу, бу қетимму тәкшүртимиз, һәр йили тәкшүртимиз. Ата-анилар баллирини сақлиқни сақлаш дохтурханисиға апирип шу йәрдә тәкшүртүп, тәкшүрүш җәдвилини бизгә әкелип бериду. Биз уни архипта сақлаймиз. Униңда балиниң исми, кимлик номури қатарлиқларниң һәммиси бар. Шуларни қилип келиду. Биз уни сақлаймиз.

Мухбиримиз: дохтурханиниң қәғизи болмиса, силәр балиларни аламсиләр яки алмамсиләр?

Оқутқучи: алмаймиз, алалмаймиз. Шу нәтиҗә болмиса, шу көрүп қилмисақ, юқумлуқ кесәл болуп қалса болмайду, әмәсму, шуни көрүп алимиз. Кесәллик әһвали болуп қалса давалитишқа буйруп беримиз.

Лекин, юқириқи уйғур хизмәтчиниң билдүрүшичә, уларниң йезисида омуй хәлқ бәдән тәкшүртүшкә қатнашмиған кишиләрни тәрбийиләш мәркизигә әвәтип беридикән. У, кәнт кадириниң бәдән тәкшүртмигәнләрни тәрбийиләшкә әвәтип беримиз, дегәнликини, бирақ һазирға қәдәр қанчә кишиниң шу сәвәблик тәрбийиләшкә әвәтилгәнликини билмәйдиғанлиқини билдүрди.

Хизмәтчи: пүтүн адәмләрни, пүтүн нопусни тәкшүртипту. Йоқларни тепип, издәп сорап апирип тәкшүртипту. Кадир боламду, әмәлдар боламду һәммини апирипту. Бирақ нәтиҗиси йоқ. Униң үстигә өчирәт. Адәмләр бәк җиқ. Бир күн, икки күн, үч күни деһқанниң вақти шу йәрдә бикар болуп кетиду.

Мухбир: тәкшүрәтмисиңизчу, тәкшүрәтмисиңиз немә дәйду? болди, мән пулға тәкшүртимән десиңиз?

Хизмәтчи: тәкшүрәтмисиңиз тәрбийиләшкә барисиз, дәйдикән әйна. (Наһийәдә) тәрбийиләш орни турған. Тәрбийиләш орнида тәрбийилинип келисиз, гәп аңлимисиңиз дәйду. У йәргә барсаққу тәрбийилинип келимиз. Лекин тәкшүртсәк партийә-һөкүмәтниң яхши сиясити, өзимизгә, деһқанларға бәргән ярдими. Пулға тәкшүрмисун, бикарға тәкшүртүп кесәл әһвалини биливалсун дәп чиқарған.

Мухбир: силәрниң кәнт яки йезида бәдән тәкшүрәтмәй тәрбийиләш мәркизигә кетип қалғанлар барму?

Хизмәтчи: буни мән уқмайдикәнмән. Иш қилип ашундақ қорққақ селип әрләрни йүгритип әкелип тәкшүрди. Лекин авуни мән уқмайдикәнмән. Кечиси йиғип қоюп бәрмәй ашундақ тәкшүртмигәнләрни, саәт бир-иккигичә тутуп туридиған ашундақ ишлар бармиш, аялимдин аңлишимчә. Аялим йезида олтуриду, кәнткә йиғинға берип дегәндәк ишлар билән. Ашундақ дәватиду, тәрбийиләш мәркизигә апирип беримиз дәп.

Хитай һөкүмити бултур 9‏-айда башлиған уйғур районидики омуми хәлқ бәдән тәкшүрүш һәрикитиниң мәқсити кишилик һоқуқ тәшкилатлирида гуман пәйда қилған. Уйғур аптоном районлуқ җ х назаритиниң бултур 9‏-айда 12 милйон долларға DNA әвришкиси йиғиш әсваби сетивелиши, униң бу йил 5‏-айда DNA амбери қуридиғанлиқини елан қилиши, кишиләрдә уйғур районидики омуми хәлқ мәҗбурий бәдән тәкшүрүш һәрикити уйғурларниң DNA әвришкисини йиғишни мәқсәт қиламду, дегән соал пәйда қилған.

Кишилик һоқуқ көзитиш тәшкилати бу йил 5‏-айда елан қилған баянатида, “хитай сақчилириниң шәхси мәхпийәтликни қоғдайдиған үнүмлүк тәдбир яки мустәқил әдлийә системиси болмиған әһвалда DNA әвришкисини кәң көләмлик йиғиши, һоқуқни суйиистемал қилишниң йолини техиму дағдам ечип бериду” дәп тәкитлигән иди.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.