Uyghur rayonida beden tekshürüshke qatnashmighanlar terbiyilesh merkizige ewetilidiken

Uyghur aptonom rayonining 2‏-nöwetlik omumi xelq heqsiz beden tekshürüsh herikiti bu yil 6‏-ayda bashlan'ghan bolup, hazirgha qeder 4 milyondin artuq adem beden tekshürüshke qatnashqan. Yerlik da'iriler 2016‏-yili 9‏-ayda bashlighan 1‏-nöwetlik omumi xelq beden tekshürüsh herikitide 17 yérim milyon ademning salametlik ehwalini tekshürüp, ularning mutleq köp qismigha arxip turghuzulghanliqini bildürgen.

2‏-Nöwetlik omumi xelq mejburiy beden tekshürüshi bolsa 1‏-nöwetlik omumi xelq beden tekshürüshide chüshüp qalghan puqralarni nishan qilghan bolup, da'iriler buninggha bir milyard 785 milyon xelq puli ajratqan idi.

Biz 2‏-nöwetlik omumiy xelq beden tekshürüshining nöwettiki ehwalini éniqlap, Uyghur rayonidiki alaqidar orun we shexslerge téléfon qilduq. Éniqlash dawamida 2‏-nöwetlik beden tekshürüshning oxshashla mejburiy élip bériliwatqanliqini, yerlik da'irilerning beden tekshürüshke qatnashmighanlarni terbiyilesh merkizige ewetip béridighanliqigha da'ir bezi shikayetlerni alduq.

Uyghur rayonining jenubidiki melum nahiyede olturushluq bir xizmetchi xadim, doxturlarning tekshürüshkila bend bolup, bimarning késili bar-yoqluqi, késel bolsa qandaq dawalinish heqqide héchqandaq meslihet bermeydighanliqini, bundaq tekshürüshning ehmiyiti özliride so'al peyda qilghanliqini bildürdi.

Xizmetchi: beden tekshürüshni qilip boldi, mawu saqchi balilarningkini, amanliqningkini kenttin qildi. Kadirlarningkini nahiyedin, birleshmidin qildi. Mushu ayning béshida qildighu deymen. Men bügün qilip keldim.

Muxbir: némilerni tekshürdi? qan tekshürüsh qildimu?

Xizmetchi: he'e, bashta qan tekshürdi. Qanni tekshürüp bolup, yürekni, andin b chawgha saldi. Igizlikni, éghirliqni, beden ölchimi, hemmini qilidiken'ghu?

Muxbir: birer mesile chiqmighandu, yaki netijisi téxi chiqmidimu?

Xizmetchi: netijisini sorisam, qandaq késel barken mende, désem, bashqa yéring saqken. Peqet yürek égiz-pes soqidiken, deydu. Ötken yil kentimizde tekshürüsh élip barghan, yéziliq shipaxanida.

Muxbir: ötken yili qilghanda oxshash ezalarni tekshürgenmu yaki bu yilqidin bir az perqliq tekshürüsh élip barghanmu?

Xizmetchi: bu yil bekirek yaxshiken bulturqidin. Bu yil süydükni tekshürdi. Bultur unchilik tekshürüp ketmigen.

Muxbir: qanning netijisinichu? qanning netijisini bérimiz dédimu yaki bu bizde qalidu, dédimu?

Xizmetchi: buni shu yézip-yézip mangidiken. Buni bizge uqturmaydu. Sorisaq jawab béridiken, udulluq tekshürgen yernila. Lékin sizde mundaq késel barken, dep ispat bermeydiken. Qanning netijisini bérimiz dégen gepni qilmidi. Jedweldin birni béridiken. Shuni kötürüp bérip, qan tekshürtüp bolsaq, toghra belgisi qoyidiken. Belge qoyup eng axirida shuni élip qalidiken. Andin ispat qeghez béridiken, tekshürüp boldi dégen.

Muxbir: u ispat qeghizini néme qilisiz?

Xizmetchi: ispat qeghizini kenttikilerge berduq. Özimiz turuwatqan kentke, tekshürüp boldi, deydighan ispat. Kentke choqum bermise, ular uqalmaydiken. Kenttin bir kadir bérip shu yerde olturidiken. Tekshürüp bolghanlarning qeghizini éliwalidighan'gha. Tekshürtidighanlarni siradap apiridighan'gha, men shundaq oylidim. Méning qeghizimni yighiwaldi, shulargha berdim.

Muxbir: sizning qolingizda héchqandaq doxtur qeghizi qalmidimu?

Xizmetchi: mende héchnéme yoq hazir, sopundek yénip keldim, tekshürtüp bolup. Qanning netijisi qachan chiqidu, dep sorisam, ular aldirashken. Uyaqqa-buyaqqa qarap turidu. Bizmu aldirash bolghandin kéyin birini tapsam biri yoq, yénip keldim, gepke jawab bermigendin kéyin. Emdi sizde mundaq, mundaq késel barken, mundaq, mundaq késel alamiti barken sizde, ya doxturxanida yéting yaki tekshürtüng, deydighan gep yoq.

Muxbir: peqet sizni tekshüridu, andin sizni yolgha sélip qoyidu? sizge qanning netijisige palanchi küni kel yaki idarengge ewetip bérimen yaki bolmisa sende mundaq, mundaq késel barken, mawu késilingge palanchi yerge bar, mawuninggha pokunchi yerge bar, deydighan bir körsetme bermeydu, denga?

Xizmetchi: undaq gep yoq. Bulturqi tekshürüshtimu héchnéme yoq. Ispati nedikin uning tekshürtken, deydighan. Doxturxanida pulgha tekshürtsek ispati, doxturning )di'agnozi( dégenlerni chiqirip béretti. Mawular tekshürüpla depterge tizimlap boldi qilidiken. Biz doxturxanigha bérip dawalinimiz dések, mesilen, bügün men tekshürttüm. Lékin ete doxturxanigha barsam, bölektin tekshürtüp körünsem bolidu hazir.

Muxbir: undaq bolsa, omumi xelq beden tekshürüshi dégen bilen uning héchqandaq netijisi bolmidighu?

Xizmetchi: shu, netijisi yoq qolumda. Men ete aghrip qélip doxturxanigha barsam, pul tölep bölek tekshürtishimge toghra kélidu hazir. Késilingizning ispati mawu, doxturxanigha bérip mundaq körinisiz, dep qeghez chiqirip berse bolatti. Biraq hazir doxturxanigha bérip sopundekla yénip kelduq. Peqet tizimlapla élip qaldi.

Uyghur rayonining jenubidiki bashqa bir nahiyede olturushluq yene bir Uyghur yesli oqutquchisi, yesli balilirining beden tekshürüshke qatnishiwatqanliqini, uninggha qatnashmighan balilarning yeslige qobul qilinmaydighanliqini bildürdi.

Oqutquchi: he'e, tekshürtiwatimiz. Mushu tetil tügigiche tekshürtidighan gepti. Balilarni ata-anisi özliri apiridu, emesmu. Tekshürtüp kéler ayning bashlirida biz tekshürüsh jedwilini qolimizgha alimiz.

Muxbir: balilarni ata-anilar apiramdu yaki siler apiramsiler?

Oqutquchi: ata-aniliri apiridu. Birinchi qétimmu tekshürtken. Hazir qan tekshürtishqu, bu qétimmu tekshürtimiz, her yili tekshürtimiz. Ata-anilar ballirini saqliqni saqlash doxturxanisigha apirip shu yerde tekshürtüp, tekshürüsh jedwilini bizge ekélip béridu. Biz uni arxipta saqlaymiz. Uningda balining ismi, kimlik nomuri qatarliqlarning hemmisi bar. Shularni qilip kélidu. Biz uni saqlaymiz.

Muxbirimiz: doxturxanining qeghizi bolmisa, siler balilarni alamsiler yaki almamsiler?

Oqutquchi: almaymiz, alalmaymiz. Shu netije bolmisa, shu körüp qilmisaq, yuqumluq késel bolup qalsa bolmaydu, emesmu, shuni körüp alimiz. Késellik ehwali bolup qalsa dawalitishqa buyrup bérimiz.

Lékin, yuqiriqi Uyghur xizmetchining bildürüshiche, ularning yézisida omuy xelq beden tekshürtüshke qatnashmighan kishilerni terbiyilesh merkizige ewetip béridiken. U, kent kadirining beden tekshürtmigenlerni terbiyileshke ewetip bérimiz, dégenlikini, biraq hazirgha qeder qanche kishining shu seweblik terbiyileshke ewetilgenlikini bilmeydighanliqini bildürdi.

Xizmetchi: pütün ademlerni, pütün nopusni tekshürtiptu. Yoqlarni tépip, izdep sorap apirip tekshürtiptu. Kadir bolamdu, emeldar bolamdu hemmini apiriptu. Biraq netijisi yoq. Uning üstige öchiret. Ademler bek jiq. Bir kün, ikki kün, üch küni déhqanning waqti shu yerde bikar bolup kétidu.

Muxbir: tekshüretmisingizchu, tekshüretmisingiz néme deydu? boldi, men pulgha tekshürtimen désingiz?

Xizmetchi: tekshüretmisingiz terbiyileshke barisiz, deydiken eyna. (Nahiyede) terbiyilesh orni turghan. Terbiyilesh ornida terbiyilinip kélisiz, gep anglimisingiz deydu. U yerge barsaqqu terbiyilinip kélimiz. Lékin tekshürtsek partiye-hökümetning yaxshi siyasiti, özimizge, déhqanlargha bergen yardimi. Pulgha tekshürmisun, bikargha tekshürtüp késel ehwalini biliwalsun dep chiqarghan.

Muxbir: silerning kent yaki yézida beden tekshüretmey terbiyilesh merkizige kétip qalghanlar barmu?

Xizmetchi: buni men uqmaydikenmen. Ish qilip ashundaq qorqqaq sélip erlerni yügritip ekélip tekshürdi. Lékin awuni men uqmaydikenmen. Kéchisi yighip qoyup bermey ashundaq tekshürtmigenlerni, sa'et bir-ikkigiche tutup turidighan ashundaq ishlar barmish, ayalimdin anglishimche. Ayalim yézida olturidu, kentke yighin'gha bérip dégendek ishlar bilen. Ashundaq dewatidu, terbiyilesh merkizige apirip bérimiz dep.

Xitay hökümiti bultur 9‏-ayda bashlighan Uyghur rayonidiki omumi xelq beden tekshürüsh herikitining meqsiti kishilik hoquq teshkilatlirida guman peyda qilghan. Uyghur aptonom rayonluq j x nazaritining bultur 9‏-ayda 12 milyon dollargha DNA ewrishkisi yighish eswabi sétiwélishi, uning bu yil 5‏-ayda DNA ambéri quridighanliqini élan qilishi, kishilerde Uyghur rayonidiki omumi xelq mejburiy beden tekshürüsh herikiti Uyghurlarning DNA ewrishkisini yighishni meqset qilamdu, dégen so'al peyda qilghan.

Kishilik hoquq közitish teshkilati bu yil 5‏-ayda élan qilghan bayanatida, “Xitay saqchilirining shexsi mexpiyetlikni qoghdaydighan ünümlük tedbir yaki musteqil edliye sistémisi bolmighan ehwalda DNA ewrishkisini keng kölemlik yighishi, hoquqni suyi'istémal qilishning yolini téximu daghdam échip béridu” dep tekitligen idi.