2017-Yilida Uyghurlarning béshigha kelgen külpetler (7)

Uyghur ma'aripi duch kelgen éghir qismetler

2017-Yilida Uyghurlarning béshigha kelgen éghir külpetlerning biri - Uyghur tilining bashlan'ghuch we ottura mekteplerde cheklinishi boldi. Bu ehwal xelq'ara taratqularda küchlük inkas peyda qildi shundaqla xitay da'irilirining Uyghur milliy ma'aripini pütünley yoqitishqa yüzlen'genliki heqqidiki xewerler arqa-arqidin bésildi.

2017-Yili Uyghur diyarida 4000 din artuq “Qosh tilliq yeslisi” qurulghan

2017-Yilning béshida xitay taratqulirida 2017-yili Uyghur élining jenubidiki yézilarda “Qosh tilliq yesli” lerni 90 pirsent omumlashturush pilani xewer qilin'ghan idi. Melum bolushiche, da'iriler Uyghur diyarida 2010-yili bashlighan “Qosh tilliq ma'arip” ni tézleshtürüsh pilanida 2016-yilighiche qurulghan yeslilerni 5500 ge yetküzgen. 2017-Yili bir yil ichide Uyghur diyarida yene yéngidin 4 ming 387 “Qosh tilliq yesli” qurulushini tamamlighan. Weziyet analizchiliri, yuqiriqi sanliq melumatlardin 2017-yilining axirigha qeder Uyghur diyaridiki xitay tilini ögitishni meqset qilghan atalmish “Qosh tilliq yesli” ler sanining 10 mingdin ashqanliqini ilgiri sürmekte.

“Xelq tori” ning 2017-yili 1-ayning 12-küni élan qilghan xewiride, 2016-yildin 2017-yilghiche bolghan ikki yil ichide Uyghur diyarida 4387 “Yéza qosh til yeslisi” ning yéngidin kéngeytip sélinidighanliqi we Uyghur diyarida “Qosh tilliq yesli ma'aripi” ni omumlashturush üchün pütkül xitay boyiche oqutquchi qobul qilinidighanliqini élan qildi. Xewerde yene 2016-yilining axirigha qeder pütkül Uyghur rayonidiki yézilarda 4 yashtin 6 yashqiche bolghan balilar üchün qurulghan yesliler sanining 5500 ge yetküzülgenliki we 2017-yili ichide yéngidin qurulidighan “Qosh tilliq yesli” lerning 4387 din ashurulidighanliqi tilgha élin'ghan. Buning ichide yéngidin qurulidighanliri 3287, kéngeytip qurulidighanliri 1100 bolup, kelgüsidiki üch yil ichide heqsiz “Qosh tilliq yesli” ma'aripida terbiyelinidighan yéza balilirining sanini 560 minggha yetküzüsh mölcherlen'gen.

Uyghur aptonom rayon da'iriliri2017-yilning béshida “Sélishqa tégishlikini choqum sélish”, “Yeslige kirishke tégishliki choqum yeslige kirish” dep nam bérilgen nishan boyiche2017-yilining séntebir éyighiche 4408 yéngi “Yéza qosh til yesli” lirini ishqa kirishtürüp bolghan.

2017-Yili 9-aydin bashlap Uyghur diyaridiki barliq bashlan'ghuch-ottura mekteplerde Uyghur tili cheklendi

2017-Yili 6-ayning 28-küni xitay taratqulirida xoten wilayetlik ma'arip idarisi chiqarghan yéngi oqush mewsumidin bashlap, bashlan'ghuch-ottura mekteplerning 1-yilliqidin bashlap Uyghur tilini cheklesh höjjiti tarqaldi.

Uningda bu yil 9-aydiki yéngi oqush mewsumidin bashlap, xoten wilayitidiki bashlan'ghuch we ottura mekteplerde barliq derslerning birdek xitay tilida ötülidighanliqi we ma'arip sistémisida Uyghur tilini ishlitishning birdek cheklinidighanliqi alahide tekitlen'gen.

Radiyomiz Uyghur bölümi 2017-yili 7-ayning 27-küni mezkur höjjet heqqide uchur igilesh üchün xoten wilayetlik ma'arip idarisi bilen xoten wilayitige qarashliq xoten nahiyesi, lop nahiyesi, chira nahiyesi we qaraqash nahiyelirining ma'arip idarilirige téléfon qilghinida ma'arip idarisining xadimliri we oqutquchilar mezkur höjjetning rastliqini delillidi.

Radiyomiz Uyghur bölümi 8-ayning 30-küni Uyghur diyarigha téléfon qilip ehwal igiliginide mekteplerde Uyghur tilini cheklesh qarari ijra qilinishqa bashlighanliqi melum boldi.

Bezi yerlik oqutquchilarning bildürüshiche, bu qarar Uyghur toluqsiz ottura mektepliride 1‏-yilliq oqughuchilirigha ijra qilinishqa bashlighan. Uyghur rayonining jenubidiki melum Uyghur toluqsiz ottura mektepning bir oqutquchisi, burunqi barliq derslik matériyallirining yighiwélin'ghanliqini, mektipige xitay oqutquchilarning seplen'genlikini bildürdi.

Xitayda chiqidighan “Yer shari waqit géziti” ning 2017-yil 20-noyabirdiki in'glizche sanida yene Uyghur aptonom rayonida 2017-yil dékabirdin bashlap dölet tilidiki(xitay tilidiki) 15 yilliq heqsiz ma'aripning yol qoyulidighanliqi xewer qilindi.

Xewerde bu 15 yilliq heqsiz ma'aripning 3 yili toluq ottura mektepler üchün, 9 yili bashlan'ghuch we toluqsiz ottura mektepler üchün, qalghan 3 yili yesli-balilar baghchisi üchün déyilgen. Mezkur gézitining “Yiraq chégradiki heqsiz ma'arip” mawzuluq bu xewiride 15 yilliq heqsiz ma'aripning meqsetliridin birining Uyghurlar arisida radikal idiyege boshluq qaldurulmasliq ikenliki eskertilgen.

2017-Yili mekteplerde Uyghur oqutquchilar munberdin heydeldi, ornigha xitay tilliq oqutquchilar seplendi

2017-Yili “Qosh tilliq oqutquchi” namida zor türkümde xitay oqutquchilar Uyghur diyarigha yerleshti.

Uyghur aptonom rayon da'irilirining xewerliridin melum bolushiche, 2010-yilidin bashlap téximu tézlitilgen “Qosh tilliq ma'arip” qurulushida 2016-yilining axirigha qeder pütkül Uyghur rayonida xitay tili we “Qosh tilliq ma'arip terbiyesi” alghan “Az sanliq millet” oqughuchilirining sani 2 milyon 249 minggha yetküzülgen.

2017-Yil 22-yanwar küni Uyghur aptonom rayonluq da'iriler ma'arip xizmiti boyiche téléwiziye yighini achqan. Shinxu'a torining bu heqtiki mexsus xewiride 2017-yili xitay hökümitining Uyghur aptonom rayoni tewesidiki “Yéza-kent qosh til yesli” lirige ghayet zor meblegh salidighanliqi tilgha élin'ghan.

Xitay taratqulirining bu heqtiki xewerliride 2017-yili Uyghur diyarida yéngidin köpiyidighan yesli balilirining sani 80 minggha yétidighanliqi, “Qosh tilliq yesli” lerge qobul qilin'ghan oqutquchilarning jenubiy Uyghur diyarini nishan qilip, 44 ming 500 ge yetküzülidighanliqi xewer qilin'ghan.

“Shinjang iqtisad géziti” ning 2017-yili 13-iyundiki sanida Uyghur diyaridiki “Qosh tilliq” ottura, bashlan'ghuch mektepler we yeslilerge pütün xitay boyiche yéngidin 22 ming 900 neper oqutquchi qobul qilinidighanliqi xewer qilindi. Xewerde oqutquchilarning ayliq ma'ashi 6065 yüen qilip belgilen'genliki tilgha élindi.

Xewerde körsitishiche, qobul qilish2017-yili 15-maydin 21-mayghiche dawam qilghan. Omumiy qobul qilinidighan oqutquchi sani 22 ming 972 neper bolup, buning ichide 9291 neper yesli oqutquchisi, 7705 neper bashlan'ghuch mektep oqutquchisi, 2186 tuluqsiz we 3790 neper toluq ottura oqutquchisi barliqi tilgha élin'ghan. Xewerde yene bularning 70 pirsentkiche qismining jenubiy Uyghur rayonidiki xizmet orunlirigha orunlashturulidighanliqi tekitlen'gen.

Shinxu'a agéntliqining 2017-yili 6-ayning 27-künidiki xewiridin melum bolushiche, da'iriler ötken 5 yil ichide, “Yézilarda 9 yilliq mejburiy ma'aripni omumlashturush” namida, tengritaghning jenub-shimalidiki yézilardiki yesli, bashlan'ghuch we ottura mekteplerge 60 ming neper “Qosh tilliq oqutquchi” qobul qilghan.

2017-Yili yéngi oqush mewsumi bashlan'ghanda radiyomiz Uyghur diyaridin igiligen ehwallarda ilgiriki Uyghur tilida ders béridighan oqutquchilarning pénsiyige chiqirilish yaki kesip almashturush namida türküm-türkümlep mekteplerdin chiqirilghanliqi, ularning ornigha pütünley xitay oqutquchilar seplen'genliki melum boldi.

Uyghur diyaridiki ma'arip idarisining munasiwetlik xadimlirimu mekteplerde Uyghur tilida ders ötidighan oqutquchilarning ornigha xitay tilliq oqutquchilar seplen'genlikini étirap qildi.

Ili oblastliq ma'arip idarisining oqutquchilar xizmitige mes'ul xadimi 9-aydiki yéngi oqush mewsumi bashlinishtin ilgiri pütün xitay boyiche uqturush chiqirilip yéngidin bir türküm xitay oqutquchilar qobul qilin'ghanliqini, eslidiki Uyghur we bashqa millet oqutquchiliridin xitay tili sewiye imtihanidin ötken we xitay tilida ders bérish iqtidarigha ige oqutquchilarning xizmet orni saqlinip qalghanliqini bildürdi.

Shinxu'a torining 2017-yili 11-ayning 26-künidiki xewiridin melum bolushiche, 2017-yil Uyghur diyaridiki “Qosh tilliq”, yeni emeliyettiki xitay tilliq yesli ma'aripi sahesi üchünla 44 ming 500 neper oqutquchi toluqlan'ghan. 2017-Yili bu sahediki oqutquchilar 70 minggha yetküzülgen. Yéza “Qosh tilliq yesliliri” de oquwatqan oqughuchilar sani bir milyon 112mingdin ashurulghan.

2017-Yili jenubiy Uyghur diyarini asasiy nishan qilip qobul qilin'ghan atalmish “Qosh tilliq” xitay oqutquchilarning bir qisim rayonlardiki teqsimlinish ehwali töwendikiche:

1-, aqtu nahiyelik da'iriler 5-ayning 21-küni jiddiy uqturush chiqirip, jyangshi, shendung, lyawning, sichüen qatarliq ölkilerdin 178 neper oqutquchi qobul qilidighanliqini bildürgen. Uqturushta körsitilishiche, xitay ölkiliridin aqtu nahiyesige qobul qilin'ghan xitay oqutquchilargha 6800 yüendin 7000 ming yüen'giche ayliq ma'ash we birdek heqsiz turalghu teminlinidiken. Ularning 72 nepiri yesli oqutquchiliqigha, 64 nepiri bashlan'ghuch mektep oqutquchiliqigha, 24 nepiri toluqsiz ottura mektep oqutquchiliqigha, 18 nepiri toluq ottura mektep oqutquchiliqigha orunlashturulidiken.

2-, 2017-yili 2-ayning 14-künidiki xitay xelq torida aqsu wilayitining xitay ölkiliridin 2876 neper“Qosh til” yesli oqutquchisi qobul qilidighanliqi xewer qilindi. Xewerde xitay ölkiliridin xizmetke qobul qilinidighan “Qosh tilliq” yesli oqutquchilirining aqsu wilayitide2017-yil 8-aydin burun yéngidin sélinip ishqa kirishtürülüshi pilanlan'ghan we 668 “Qosh til yeslisi” de xizmetke orunlashturulghanliqi tilgha élin'ghan.

3-, 2017-yili 7-séntebirdiki “Merkiziy sheher etigenlik géziti” de jenubtiki 3 wilayet bir oblasttiki “Yéza qosh til yesli” lirige oqutquchi yétishmeslik mesilisini hel qilish üchün 2017-yili 5000 neper kadir we oqutquchining jenubtiki “Yéza qosh til yesli” liride wezipe öteshke ewetilgenliki xewer qilindi. Xewerde aqsu wilayitige 1200 neper, qizilsugha 400 neper, qeshqer wilayitige 2000 neper, xoten wilayitige 1400 neper oqutquchi-kadir ewetilidighanliqi eskertilgen.

4-, bu yil 9-ay mezgilide radiyomiz yeken nahiyisidin igiligen ehwallardin yekende “Qosh tilliq” yesli we ottura-bashlan'ghuch mekteplerge qobul qilinidighan 3000 neper oqutquchi sanining pütünley ichkiri ölkilerdin qobul qilin'ghan xitay kandidatlar bilen toldurulghanliqini éniqlap chiqqan idi.