Uyghurlarni nazaret qilishtiki yéngi tedbir resmiy bashlandi

Ürümchi shehiri midong rayonluq matorluq qatnash wasitilirini bashqurush idarisi tarqatqan uqturush. 2017-Yili 21-awghust.

Uyghurlar diyaridiki siyasiy bésimlarning bir ipadisi mexsus Uyghurlargha qaritilghan birtereplime nazaret we kontrolluqning küchiyiwatqanliqida öz eksini tépiwatqanliqi melum. Yéqinda ürümchi shehiridiki matorluq qatnash wasitilirini bashqurush organliri mexsus uqturush chiqirip, yéngidin aptomobil sétiwalghan Uyghurlarni tekshürüp éniqlashni bashlighan. Alaqidar organlar bolsa bu xizmetning hazir jiddiy ijra qiliniwatqanliqini éytti.

Uyghurlar diyaridiki yerlik da'iriler tarqatqan höjjetlerning biri oqurmenlirimizning teminlishi arqiliq bizge yétip keldi. Mezkur höjjetni ürümchi sheherlik matorluq qatnash wasitilirini bashqurush idarisi chiqarghan bolup, 2017-yili 21-awghusttin bashlap aptomobil sétiwalghan Uyghur we qazaqlar birdek alaqidar orunlargha bérip xususiy ehwalini melum qilghandin kéyin, andin aptomobilisini tizimgha alduralaydiken. Biz bu yéngi uqturushning tepsiliy mezmunini hemde néme üchün peqet Uyghurlar bilen qazaqlarghila qaritilghanliqini éniqlap béqish üchün aldi bilen tengritagh rayonluq matorluq qatnash wasitilirini bashqurush idarisi bilen alaqileshtuq:

-Wey, yaxshimusiz! qandaq ishingiz bar idi?
-Yaxshimusiz! men bir ishni sorap baqay dégen. Anglisaq, hazir yéngidin mashina sétiwalghan herqandaq Uyghur aldi bilen matorluq qatnash wasitilirini bashqurush idarisige bérip tekshürüshtin ötkendin kéyin andin mashinini tizimlitalaydiken. Hazir rast mushundaq bolup kettimu?
-Undaq ish yoq. Hazir bizning sistémini yéngilawatqan. Shunga bu mulazimetni hazir béjirelmeymiz.
-Undaqta bu qatnash wasitilirini bashqurush idarisi emesmu?
-Bu yer ashu idarining mulazimet zali.
-Emise siler qandaq mulazimetni béjirisiler?
-Yaq, démekchi bolghinim biz mashinini tizimgha alalaymiz. Emma hazir bizning idarining kompyutér sistémisini yéngilawatidu. Shunga siz dégen mulazimetni béjirelmeymiz.
-Bu qétimqi sistéma yéngilash mushu yéngi uqturush bilen munasiwetlikmu yaki bashqa sewebtinmu?
-Buni anche uqup ketmeydikenmen.
-Maqul, rehmet emise!
-Bolidu. Tizimgha alghili bolmaydighan ish yoq, buni qilghili bolidu.

Shuning bilen biz, ashu uqturushta körsitilgen midung rayonidiki “Kaziwen xelqqe qulayliq mulazimet ponkiti” bilen alaqileshtuq hemde ulardin bu heqtiki ehwallarni sorap baqmaqchi bolduq:

-Wey, yaxshimusiz!
-Yaxshimusiz!
-Néme ishingiz barti?
-Anglisaq hazir yéngidin mashina sétiwalghan herqandaq Uyghur aldi bilen matorluq qatnash wasitilirini bashqurush idarisige bérip tekshürüshtin ötkendin kéyin andin mashinini tizimlitalaydiken. Hazir rast mushundaq bolup kettimu?
-Qandaq mashinining? yerlikningmu yaki bashqa jaylarning mashinisimu?
-Yerlikning.
-Yerlikning bolsa hazir kaziwen matorluq qatnash wasitilirini bashqurush idarisige baridu.
-Undaqta rastinila ashundaq uqturush barmu?
-Méningche, siz mundaq qiling. Qatnash wasitilirini bashqurush idarisi ashundaq uqturush tarqatqan bolsa siz aldi bilen shulargha bérip tekshürüshtin ötüng, andin bizning mulazimet merkizimizge kélip qalghan resmiyetni béjiring. Démekchi, bezi ishlar üchün choqum ashu yerge bérish lazim, yene bezi ishlarni bizning mushu yerdila béjirgili bolidu, emma hemme ishni emes. Eger ular bizning mushu merkezde béjirishke bolidighanliqi heqqide höjjet chüshürgen bolsa, mushu yerdila béjirettuq. Höjjet chüshmigen iken, bu mulazimetni bizmu qilip bérelmeymiz.
-Mundaq deng. Bolidu, rehmet.
-Shunga siz awwal kaziwen'ge béring.

Shuning bilen biz, mushu ayal kadirning éytqini boyiche, midung rayonidiki matorluq qatnash wasitilirini bashqurushqa mes'ul idarilerning biri bolghan kaziwen ponkitigha téléfon qilduq. Ish béjiriwatqan xizmetchi xadim téléfonni élip, hazir bu yéngi uqturushning ijra boluwatqanliqini éytti.

-Wey, yaxshimusiz!
-Yaxshimusiz! anglisaq hazir yéngidin mashina sétiwalghan herqandaq Uyghur yaki qazaq puqra aldi bilen matorluq qatnash wasitilirini bashqurush idarisige bérip tekshürüshtin ötkendin kéyin andin mashinini tizimlitalaydiken. Hazir rast mushundaq qiliwatamsiler?
-He'e, shundaq qiliwatimiz. 2-Nomurluq köznekke bérip tekshürtiwetsingizla bolidu.
-Peqet Uyghurlar we qazaqlar üchün, dégen gepning menisi néme?
-Peqet shu shexsning matériyallirini sélishturush we tekshürüsh zörüriyiti, xalas. Konkrét zadi buni némige ishletmekchi, bizningmu xewirimiz yoq. Siz xizmitimizge masliship, ashu köznekke bérip tekshürtüwetsingiz qandaq?
-Emise bu yéngi tizimlitish resmiyiti üchün qaysi höjjetlerni élip bérish lazim?
-Siz peqet tekshürüshke masliship, hazirla midung rayonluq etretning 2-binasigha béring we bir tekshürtüwéting.
-Emise, bu qeyerning chüshürgen höjjiti? sheherlik hökümetningmu yaki ahaliler komitétiningmu?
-Biz peqet mushundaq bir uqturush tapshuruwalduq. Siz mendin sorisingiz, biz peqet yuqiridin chüshken buyruqni ijra qiliwatimiz. Yuqiridin bizge qandaq qilinglar dése, biz shundaq qilimiz.
-Méning chüshenmiginim, néme üchün peqet Uyghurlar we qazaqlar üchünla shundaq bolidu?
-Uni uqmaymen. So'alingiz bolsa bérip tekshürtüwétip andin kéling. Hazir bu köznekte nurghun adem öchiret turuwatidu. Men hazir bek aldirash. Emise téléfonni qoyuwettim, he.
-Maqul, rehmet.

Axirida biz mushu qétimliq höjjette éytilghan tekshürüshni orunlighuchi orun bolghan midung rayonluq qatnash wasitilirini bashqurush idarisi bilen alaqileshtuq. Netijide bu qétimqi tizimlashning pütün ürümchi shehiri teweside bolidighanliqi, bu ürümchi sheherlik hökümettiki alaqidar tarmaqlarning buyruqi bilen bolghanliqi aydinglashti:

-Wey, yaxshimusiz!
-Yaxshimusiz! men bir ishni sorap baqay dégen. Hazir bir yéngi uqturush chiqiptu we yéngidin mashina almaqchi bolghan Uyghurlar choqum midung rayonluq matorluq qatnash wasitilirini bashqurush idarisige bérip tekshürüshni qobul qilishi lazimken. Hazir...
-Shundaq. Bérip tekshürtüshi lazim.
-Undaqta, bu uqturushta dégen tekshürtüshte némini tekshüridu?
-Uningda shopurlarning xususiy uchurlirini sélishturup tekshüridu.
-Néme üchün peqet Uyghurlar we qazaqlarnila tekshüridu?
-Siz mendin sorisingiz, men téléfonda buni sizge toluq chüshendürüp bérelmeymen. Buni bizge yuqiri derijilik organ buyrughan, biz peqet yuqirining buyrughinini ijra qiliwatimiz.
-Undaqta bu sheherlik hökümetning buyruqimu yaki ahaliler komitétining?
-Yuqiridin bizge bu heqte héchqandaq yazma höjjet chüshkini yoq. Bizge peqet aghzaki buyruq keldi, choqum shopurlarning xususiy uchurlirini sélishturup tehqiqleysiler, dep buyrudi. Shunga biz buni toluq ijra qilmisaq qet'iy bolmaydu.
-Emise ashu yuqiridin kelgen aghzaki buyruqning toluq mezmunini dep béqinge, uningda néme deptu, anglap baqay.
-Herqaysi milliy yoldashlar diqqitige: yéngidin mashina alghan xéridarlargha bolghan mulazimitimizni téximu yaxshilash, shuningdek yéngidin sistémigha kirgen shopurlar we mashinilarni, shehirimizdiki nimkesh mashinilarning nopusini yötkesh ishlirini téximu tertipke sélish üchün mushu uqturush boyiche jezmen tekshürüshni tamamlishinglar lazim".
-Bu höjjet qaysi waqittin bashlap ijra bolidu?
-Aldinqi küni seher (21-awghust) ijra qilinishqa bashlighan.
-Undaqta buning axirqi sürüki qachan'ghiche?
-Buning axirqi sürüki yoq. Bu ehwal bundin kéyin mushundaq dawam qilidu. Bizgimu buning axirqi sürüki heqqide uqturmidi.
-Undaqta bu uqturushning ahaliler komitéti bilen alaqisi yoqmu?
-Buning ahaliler komitéti bilen héchqandaq alaqisi yoq. Buni bizning yuqiri derijilik rehbiriy orginimiz bolghan-ürümchi sheherlik matorluq qatnash wasitilirini bashqurush idarisi shundaq qilishni uqturghan.
-Undaqta, bu yalghuz silerning midung rayonidila bolamdu yaki pütkül ürümchi shehiride ijra qilinamdu?
-Bek tepsiliy bilgingiz bolsa, kaziwen matorluq qatnash wasitilirini bashqurush idarisige téléfon qilip, shularning bashliqidin sorang. Shu kishi yaxshi bilidu. Chünki, buni bizge shular arqiliq uqturghan. Shunga siz ularning bashliqini izlisingiz, shu kishi bu ishlarni yaxshi bilidu.

Halbuki, biz mezkur xizmetchi xadim éytip bergen téléfon nomuri boyiche köp qétim téléfon qilghan bolsaqmu, téléfon jawabsiz qaldi. Gerche torlarda tarqilip yürgen uqturushning chinliqi we bashqa tepsilatliri delillen'gen bolsimu, mushundaq bir uqturushni ijra qilishning némige zörür bolup qalghanliqi, uning Uyghurlar diyarida ijra boluwatqan “Térrorluqqa we esebiylikke qarshi turush” témisidiki siyasiy heriketler bilen baghlinishi bar yaki yoqluqi heqqide alaqidar xadimlardin jawab élishqa mumkin bolmidi.

Amérika Uyghur birleshmisining re'isi élshat hesen bu heqte pikir qilip, buning mushu ayning bashlirida bashlan'ghan ürümchi shehiridiki Uyghurlarning a'ile ezalirini éniqlash xizmitining dawami bolushi mumkinlikini algha sürdi. Uning qarishiche, noqul Uyghurlargha qaritilghan bu xildiki tekshürüshlerning köpiyishi, emeliyette jem'iyette amanliq ornitishning eksiche, Uyghurlar jem'iyitidiki wehimini téximu kücheytishi, shundaqla Uyghurlarning kündilik hayatigha éghir bésimlarni élip kélishi mumkin iken.

Melum bolushiche, bu tedbir hazir ürümchi shehiride ijra qilinishqa bashlighan bolup, uning Uyghurlar diyaridiki bashqa jaylarghimu kéngiyishi texmin qilinmaqta.