Uyghur a'ililirige köchüp kirgen xitay kadirlarning konkrét wezipiliri ashkarilanmaqta

Xitay hökümitining kadirlarni Uyghurlarning öyliride turghuzush siyasitining qandaq ijra qiliniwatqanliqi heqqide, radiyomizgha anglighuchilirimiz teripidin teminlen'gen bir qisim süret we widé'oluq uchurlar, da'irilerning yéngi muqimliq tedbiri süpitide Uyghur éli miqyasida omumlashturghan, “Elrayini bilish, elge nep yetküzüsh, elni mayil qilish” dégen nam bergen bu siyasitining qandaq ijra qiliniwatqanliqini hemde buning tesirlirini yenimu ashkarilap körsetti. Muxbirimiz gülchéhre nöwette bu uchurlar heqqide tepsiliy melumat béridu.

Xitay hökümiti teshwiqatlirida bulturdin buyan bir milyondin artuq partiye hökümet kadirni asasiy qatlamlardiki Uyghur qatarliq xitay bolmighan milletlerning öyliride turghuzushni emeliyleshtürgenliki bayan qilinip kélinmekte. Bu kadirlar özliri turghan Uyghur a'ililiride xitay hökümitining milletler ittipaqliqi, diniy esebiylikke qarshi turush, jungxu'a medeniyitini qanat yaydurush qatarliq siyasetlirini teshwiq qiliwatqanliqi melum.

Xitay hökümitining “Elrayini bilish, elge nep yetküzüsh, elni mayil qilish” dégen nam astida partiye-hökümet kadirlirini asasiy qatlamgha chüshürüp, déhqanlarning öyliride turghuzushtin ibaret siyasitini 2014-yilidin étibaren yolgha qoymaqta. Chén chüen'go Uyghur aptonom rayonigha partkom sékrétarliqigha qoyulghandin buyan mezkur siyaset xitay kadirlirining tuqqanlishish namida yerlik ahalilerning öylirige orunliship, yenimu kücheytildi. Nöwette asasiy qatlamlarda “Her bir a'ilide choqum a'ilide turidighan kadir bolush, her qandaq kadir a'ilide turushtek” telep boyiche kücheytilgenliki melum.

Halbuki xitay kadirlarning her bir Uyghur a'ilisige köchüp kirip, ularning özi turghan a'ilidikiler bilen, turmush, öginish qatarliq “Beshte birge bolushi” ni ishqa ashurimiz dep, ahalilerning kündilik hayatighiche arilishiwatqan we ularning diniy hem idiyiwi ehwali qatarliq tereplirini nazaret qiliwatqan bu mezgili, Uyghurlar bolup Uyghur erler asasen qayta terbiyilesh namida lagérlargha élip kétilgen bir peytte yüz bermekte.

Gerche da'iriler Uyghur a'ililirige köchürüp kirgüzgen kadirlarning wezipisining milletler ittipaqliqini kücheytish, namratliqtin qutuldurushqa küch qoshup, kadirlar bilen ammining munasiwitini qoyuqlashturush rolini jari qildurush ikenlikini teshwiq qilip kéliwatqan bolsimu, u u kadirlarning özi turghan we höddige alghan a'ililerde qandaq konkrét wezipilirining barliqi heqqide ashkarilan'ghan éniq höjjetler tolimu cheklik idi. 

Yéqinqi künlerde chet'ellerdiki bir qisim anglighuchilirimizdin “A'ililerni höddige élish, yétish xizmitidiki sekkiz qaplash, sekkiz yoq bolush” dégen namda xoten shehiri, ilchi yéziliq hökümetning bir höjjitining süretlik köchürülme nusxisi radiyomizgha yetküzüldi. 

Bu höjjet a'ililerge köchüp kirip wezipe ötewatqan kadirlargha a'it xizmet doklatining jedwili bolup, uningda kadirning özi höddige alghan a'ilide yétishi, a'ile ezalirining idiyisi, ish herikitini toluq we pütünley nazaret qilishi, siyasiy idiyiwi terbiye bérishi, ata-anisi ikkila terep terbiyeleshtiki a'ililerning perzentlirini a'ilisidin pütünley ayrip terbiyilesh qatarliq mezmunlar orun alghan bolup, buningda yene bu xizmetlerni 100% ge yetküzüp ishlesh telep qilin'ghan.

Buningda jedwel tarqitip her bir a'ilining namaz oqush ehwali, dini ehwali, partiye hökümetni yaxshi körüsh, partiye hökümetke mayil bolush ehwalining qandaqliqi qatarliqlarni toldurushmu telep qilghan.

Radiyomizgha kelgen bu xil uchurlar arisida yene bir widé'oluq uchurmu bar bolup, bu widé'oning Uyghur a'iliside turuwatqan bir xitay kadirning qol téléfonida tartilghandin kéyin ündidarda tarqalghan uchur ikenliki uchurni ewetküchi teripidin tekitlendi.

Widé'oda bir yashan'ghan Uyghur ana we uning 30 yashlar etrapidiki qizi gewdilinidu, yashan'ghan momay, widé'o tartquchi xitay kélishi bilen qizini özige yéqin turushqa chaqiridu. Widé'oni alghuchi xitay Uyghurche seremjanlashturulghan öyge bu ikki ayalni arqisigha sélip aldi bilen özi kiridu, momay arqidin uning ishik aldigha qalaymiqan sélip qoyghan ayighini retlep tizip qoyghandin kéyin kirip kélidu, ularning öz öyide bu yat xitay er aldida shunche qorunup turuwatqanliqi gewdilinidu.

Bu uchurlar bilen temin etküchi türkiyediki bir Uyghur uchurning menbesi heqqide özining bilidighanlirini shundaqla widé'odiki momayning yüzidiki qorqunchtin, xitay da'irilirining Uyghurlargha séliwatqan zulumini chongqur hés qilghanliqini bayan qilip mundaq deydu: “Bu widé'o tartilghan jay, qeshqer wilayet kona sheher nahiyisidiki béketning ornigha salghan a'ile qorusi. Bu asasen nahiye ichide pénsiyige chiqqanlar orunlashqan bir bina bar, hemmisi 70 kwadiratliq öyler, adem zich bir qoru. Bu qoruda adem qalmighanliqi, xitaylarning mushu qorulardiki a'ililergiche orunliship bundaq mesxirilik körünüshlerning boluwatqanliqidin, zulumning éghirliqini hés qilip yürikim ézildi, kéchiche uxliyalmidim”.

Kentte turush xizmitining meqsiti we kadirlarning “A'ililerni höddige élish, yétish xizmitidiki sekkiz qaplash, sekkiz yoq bolush” ni emeliyleshtürüsh wezipisi heqqide radiyomizgha kelgen höjjetni delillesh üchün biz xoten ilchi yézisi qatarliq orunlargha téléfon qilghan bolsaqmu, téléfonlar ulanmidi. 

Xitay hökümet taratquliridin melumki, xitayning kentte turush xizmiti rehberlik guruppisigha Uyghur aptonom rayonluq partkomning sékrétari chén chüen'go, Uyghur aptonom rayoni re'isi shöhret zakir qatarliqlar biwasite rehberlik qilidiken. ¡¡Chén chüen'go ilgiri 2017-yilliq “Elrayini bilish, elge nep yetküzüsh, elni mayil qilish” xizmet doklat yighinida, bu siyasetning “Ijtima'iy muqimliq we ebediy eminlikni ishqa ashurush bash nishanigha munasiwetlik partiye merkiziy komitétining shinjangni idare qilish tedbirini izchillashturush, emeliyleshtürüshtiki muhim tedbiri”, dep körsitip, kentte turuwatqan barliq kadirlar asasiy qatlamda yiltiz tartip, amma arisigha chongqur chöküp, mes'uliyitini ada qilip, muhim tapshuruqni yerde qoymay, ijtima'iy muqimliqni ishqa ashurushqa puxta asas sélishni tekitligen idi.

Yéqinqi bir qanche aydin buyan Uyghurlarning nöwettiki siyasiy we ijtima'iy weziyiti heqqide bir qanche muhim maqalilerni élan qilghan, amérikidiki washin'gton shtatliq uniwérsitétining doktor aspiranti derrin baylérning qarishiche, gerche xitay hökümitining yéngi muqimliq tedbiri süpitide kadirlarni Uyghurlarning öyliride turghuzush siyasitining qandaq ijra qiliniwatqanliqi heqqide, radiyomizgha anglighuchilirimiz teripidin teminlen'gen höjjetning süretliri we widé'oluq uchurlarni, da'iriler teripidin qayta delillesh mumkin bolmisimu, biraq bu uchurlar hazirqi Uyghur diyarining ré'alliqigha yéqindur. Bu uchurdin “A'ililerni höddige élish, yétish xizmitidiki sekkiz qaplash, sekkiz yoq bolush” dégen muqimliq tedbirlirining xoten ilchida ijra qiliniwatqanliqini jezmleshtürüsh mumkin.

U yene özining bu yil aprélda Uyghur diyarida élip barghan ziyaret we tetqiqati jeryanida, xitay hökümitining xitay kadirlarni Uyghurlarning öyliride turghuzush siyasitining Uyghurlarning turmushining barliq sahelirigiche, jümlidin til, ma'arip, medeniyet, ijtima'iy turmush we siyaset qatarliq her sahelirige tesir körsitiwatqanliqigha shahit bolghanliqini, xitay hökümitining normal insanlar qobul qilalmaydighan bu xil kemsitish, xorlash siyasetlirining pütkül Uyghur jem'iyitini xitaylashturushni meqset qilidighanliqini körsitip béridighanliqini ilgiri sürdi. 

Kishilik hoquqni közitish teshkilati xitay hökümitining kadirlarni Uyghurlarning öyliride turghuzush siyasiti heqqide mexsus doklat élan qilip, xitay hökümitini, xitay kadirlirining bu xildiki “Mejburlash xaraktérlik ziyaret” pa'aliyetliri arqiliq Uyghurlarning insaniy heqlirige qarita sadir qiliniwatqan bu xil depsendichilikini derhal toxtitishqa chaqirghan idi.