“On minglighan Uyghurni teyji gumpisi oynashqa mejburlash assimilyatsiyening ochuq ipadilinishi”

“Dölet naxshisi éytip, teyji gumpisi meshiq qilish” dep isim qoyulghan, xitayche yosunda kiyindürülgen on minglighan kishi “On ikki muqam meydani” da teyji gumpisi oynash pa'aliyitidin körünüsh. 2016-Yili 18-awghust, yeken nahiyesi.

“Dölet naxshisi éytip, teyji gumpisi meshiq qilish” dep isim qoyulghan, xitayche yosunda kiyindürülgen on minglighan kishi “On ikki muqam meydani” da teyji gumpisi oynash pa'aliyitidin körünüsh. 2016-Yili 18-awghust, yeken nahiyesi.

Siler anglawatqan bu awaz 18-awghust küni yeken nahiyisidiki “On ikki muqam meydani” da yangrighan xitayche muzika awazidur. Shu küni meydanda tekshi halda xitayche yosunda kiyindürülgen on minglighan kishi teyji gumpisi oynash pa'aliyitige sélindi. Tengritagh torining bu heqtiki mexsus xewirige qarighanda, “Dölet naxshisi éytip, teyji gumpisi meshiq qilish” dep isim qoyulghan bu pa'aliyetke yeken nahiyesining awat baziri, beshkent baziri we misha yézisini öz ichige alghan 25 yéza, bazardin teshkillep élip kélin'gen kishiler qatnashqan. Mezkur xewer xitaydiki barliq hökümet taratqulirida nahayiti keng xewer qilindi. Ular öz xewerliride, tümen kishilik “Dölet naxshisi éytip, teyji gumpisi meshiq qilish” pa'aliyiti “Jungxu'a milletlirining ésil medeniyet en'enisini jari qildurup, wetenperwerlik terbiyesini qanat yaydurush” ni meqset qilghanliqini ilgiri sürdi.

Biz, bu pa'aliyetke qandaq kishilerning qatnashturulghanliqini, néme üchün élip bérilghanliqini bilish üchün yeken nahiyilik teshwiqat idarisige téléfon qilduq. Biraq, téléfonimizgha chiqqan xitay xadim bizning so'alimizgha jawab bérishni ret qildi. Bu xadim bizge “Gézit -zhurnallarda hemme tepsilatlar éniq bérilgen'ghu, men héchnéme dep bérelmeymen. Eng yaxshisi shu yerdin körüwal” dédi.

Biz yene yerliktiki kishilerdin ehwal igilep béqishqa tirishtuq. Téléfonimizgha chiqqan yekenlik bir qiz bolsa, bizning bu heqtiki so'alimizgha jawab bérip pa'aliyetke asasliq öyide bikar olturidighanlarning we hökümet organliridiki ishchi -xizmetchi, oqughuchi -oqutquchilarning orunlashturulghanliqini éytti. Biraq bu ayal, bizning bu heqtiki bashqa so'allirimizgha jawab bérishni ret qilip, bu heqte köp sözlise yaxshi bolmaydighanliqini eskertti.

Tengritagh torida bu heqte bérilgen xewerde, yeken nahiyesining herqaysi yéza, bazarliridiki teshwiqat kadirliri bilen ayallar birleshmisi mudirlirining sözliri neqil keltürülüp, yéza, kentlerdiki nurghun Uyghur yashlarning teyji gumpisigha hewes qilidighanliqi tilgha élin'ghan. Yeken nahiyelik partkomning sékrétari wang yungji: “Bu qétimliq tümen kishilik ‛dölet naxshisi éytip, teyji gumpisi meshiq qilish‚ pa'aliyiti yekendiki ammining wetenperwerlik keypiyatini yuqiri kötürüsh üchün uyushturuldi” dégen.

Biraq, chet'ellerdiki Uyghur kishilik hoquq aktipliri yeken da'iriliri élip barghan bu heriketni qattiq tenqid qildi. Ular, Uyghur milliy medeniyitining böshüki hésablinidighan yekendiki xelqning Uyghur milliy medeniyiti bilen qilchilikmu alaqisi bolmighan teyji gumpisi oynashqa sélinishi, xitay hökümitining Uyghurlarni medeniyet jehettin assimilyatsiye qilip yoqitish siyasitining ochuq -ashkara halda ipadilinishi, dédi.
Amérika Uyghur birleshmisining re'isi élshat hesen ependi bu heqte toxtilip öz qarashlirini bayan qildi.

Yekende ötküzülgen tümen kishilik “Teyji usuli oynash” qa oxshap kétidighan bir pa'aliyet ötken yili 11-ayda qeshqerde ötküzülgen idi. Qeshqer da'iriliri xitayning chaghan bayrimini kütüwélish üchün orunlashturghan shu qétimliq chong tiptiki pa'aliyette yene 10 ming neper kishi héytgah meschiti aldida xitayche kiyindürülüp “Kichik alma” usuligha sélin'ghan. Bu pa'aliyette hetta meschit imamlirimu usulchigha, qizil teshwiqatchigha aylinip ketken idi. 10 Ming neper xitayche kiyindürülgen Uyghur baliliri, saqalliq imamlar, er-ayal, qéri-yash, ösmür-balilarning qollirida xitayning qizil bayraqlirini tutup oxshash muzikigha usul oynawatqan körünüshliri bolsa eyni chaghda xelq'ara metbu'atlardimu keng xewer qilinip küchlük ghulghula qozghighan.