Уйғур елидики паспорт йиғивелиш уқтуруши чәтәлләрдики уйғур паалийәтчиләрниң наразилиқини қозғиди

Бир қанчә вақиттин бери, иҗтимаий алақә васитилиридә тарқилип йүргән уқтурушлардин хитай даирилириниң уйғур елидә қайтидин паспорт йиғивелиш һәрикити қозғиғанлиқи мәлум болди.

Хитай һөкүмити техи йеқиндила уйғур елидә паспорт рәсмийәтлирини асанлаштуруп, өйму-өй кирип паспорт тарқитиватқанлиқини хәлқарада елан қилип узун өтмәйла даириләрниң паспортни йиғивелиш һәққидә бундақ җиддий уқтуруш чиқириши диққәт қозғиди. Уйғур паалийәтчиләр уйғурларниң кишилик әркинликиниң илгириләп қамал астиға елиниватқанлиқини билдүрди.

Уйғур аптоном районлуқ парткомниң йеңи секретари чен чүәнго вәзипигә олтурғандин буян, арқа-арқилап һәр саһәгә алақидар йиғинларни чақирип, уйғур елидики бихәтәрлик тәдбирлирини чиңитиш, интернет-учур тор бәтлиригә қаритилған контролни күчәйтиш, хитай вә аз санлиқ милләтләрниң бирму-бир туғқан болуп, милләтләр иттипақлиқини шәкилләндүрүшкә охшаш бир қатар йол-йоруқларни оттуриға чиқирип, иҗра қилишқа башлиған иди. Бир қанчә күндин буян иҗтимаий алақә васитилиридә қумул, шихәнзә, манас вә мидуң қатарлиқ шәһәр вә наһийиләрдики җамаәт хәвпсизлик органлири тәрипидин чиқирилған уқтурушлардин әмди нөвәтниң қайтидин паспорт йиғивелишқа кәлгәнлики мәлум болди.

Мәсилән, қумулниң дуңхе районлуқ сақчихана, шихәнзә шәһәрлик сақчихана вә мидуң шәһәрлик сақчихана ташқи ишлар ишханиси тәрипидин чиқирилған уқтурушларда паспорти барларниң паспортлирини 18-өктәбиргичә тапшуруп бериши, тапшурулмиған тәқдирдә паспорт игилиригә аваричилик болидиғанлиқи әскәртилгән. Шихәнзә шәһәрлик сақчихана тәрипидин чиқирилған уқтурушта болса тәһдит тонида паспортини тапшуруп бәрмигәнләрниң барлиқ ақивәткә өзи игә болидиғанлиқи йезилған. Манас наһийилик сақчи идариси 10-өктәбир күни тарқатқан уқтурушта 11-өктәбирдин башлап паспорт беҗиришниң тохтитилидиғанлиқи әскәртилгән.

Уйғур аптоном районлуқ җ х назарити 2015-йили авғустта мәхсус уқтуруш тарқитип, уйғур аптоном районидики аһалиләрниң паспорт беҗириш рәсмийәтлириниң зор дәриҗидә аддийлаштурулғанлиқини, бир парчә илтимас җәдвилини толдурсила паспорт алалайдиғанлиқини җакарлиған иди. Шундин кейин хитай мәтбуатлири уйғурчә, хитайчә вә инглизчә хәвәрлири арқилиқ уйғур елидә йезилардиму кәң түрдә паспорт елишқа тизимлаватқанлиқини, қисқиғинә 4 ай ичидә 300 миңға йеқин кишигә паспорт тарқатқанлиқини кәң түрдә тәшвиқ қилған. Бирақ, дуня уйғур қурултийи баш катипи долқун әйса әпәнди бүгүн радиомизға қилған сөзидә, өткән йили чиққан паспорт беҗиришни аддийлаштуруш уқтурушлириниң мәқсәтлик һалда әп берилған болуши мумкинликини ейтти.

Биз бу паспорт йиғивелишниң қачанғичә давам қилидиғанлиқи, немә үчүн йиғивелинидиғанлиқини билип беқиш үчүн юқирида тилға елинған җайлардики җ х идарисиниң ишханилириға телефон қилған болсақму, телефонимизға җаваб беридиған адәм чиқмиди.

Даириләр өткән йили паспорт беҗириш рәсмийәтлирини аддийлаштурғанда йәнә “дөләт бихәтәрликигә тәһдит” дәп қарилидиған вә паспорт беҗирип берилмәйдиған 7 хил түрдики кишиләрниму елан қилған. Радиомиз игилигән учурлардиму паспорт елишқа һәқиқий еһтияҗи болған кишиләрниң йәнила һәр хил баһаниләр билән паспортсиз қеливатқанлиқи мәлум болған иди. Буниң әң йеқинқи өрники болса борталалиқ рабийхан анидур. Америка уйғур бирләшмисиниң рәиси елшат һәсән әпәнди болса паспорт йиғивелиш қарарини“илгирики ниқаблиқ бесим сияситиниң әксичә униң очуқ-ашкара һалда иҗра қилинидиғанлиқиниң ипадиси”, деди.

Юқиридики шихәнзә шәһәрлик җамаәт хәвпсизлик идариси тәрипидин чиқирилған паспорт тапшуруш һәққидики уқтурушта паспортини тапшурмиғанларниң һәммә ақивәткә өзи игә болидиғанлиқи әскәртилиш билән биргә, бундин кейин паспортқа илтимас қилмақчи болғанларниң нопуси турушлуқ җайлардики сақчиханиларға берип, д н а учурлирини, чеградин кирип-чиқиш даирилириниң җәдвилини, аһалиләр комитетиниң тамға басқан қәғизини, хизмәт орни барларниң хизмәт орниниң тамғисини яки болмиса хәлқ ишлири идарисиниң тамғисини бастуруп келишини тәләп қилған. юқиридикиләр хитай даирилириниң паспорт елишқа қойған өлчиминиң илгирикидинму мурәккәплишип кәткәнликини көрситип бәрмәктә. Бу йил июнда, или областлиқ парткоминиң орган гезити болған “или гезити” дә елан қилинған бир хәвәрдә, 1-июндин башлап, или областида паспортқа илтимас қилғанлардин “шу кишиниң д н а ни ениқлайдиған қан әвришкисини елиш, бармақ изини вә аваз хатирисини елиш” қатарлиқ үч өлчәмлик кимлик хатириси түзүми йолға қоюлидиғанлиқи елан қилинғандин кейин, бу хәвәр хәлқара мәтбуатларниңму диққитини қозғиған иди.

Илшат һәсән әпәнди, уйғур елидә күнсайин күчәйтиливатқан қамал сияситиниң уйғурларни қаттиқ нарази қилиш билән биргә, йәнә уларниң охшимиған усуллар арқилиқ чәтәлләргә қечишини кәлтүрүп чиқиридиғанлиқини билдүрди.

Долқун әйса әпәнди болса хәлқара җамаәтни бу мәсилигә диққәт қилип, униңға қарши һәқиқий түрдә бир тәдбир елиши керәкликини әскәртти.

Хитай дөләт рәиси ши җинпиң уйғур аптоном райони һәққидики “сәпәрвәр қилиш” йиғинида, райондики барлиқ хизмәтләрниң мәңгүлүк әминликтин ибарәт баш нишанни чөридәп елип берилиши керәкликини қаттиқ тәкитлигән иди. Шуңа көзәткүчиләр бу паспорт йиғивелишниму чен чүәнго чиққандин кейин тохтимай тилға елиниватқан бу баш нишанниң бир қисми болуши мумкинликини мөлчәрлимәктә.