Xoten guma nahiyeside yüz bergen pichaqliq hujumda 8 adem ölgen

Xotenning guma nahiye bazirida yüz bergen pichaqliq hujum 14‏-féwral shu yerning waqti kech sa'et 5:00 lerde yüz bergen. Lékin, xitay hökümet taratqulirining hazirgha qeder bergen xewerliride, weqening tepsilati, hujumchi we hujumgha uchrighuchilarning kimliki, hujumchilarning hujum muddi'asi qatarliq ehwallar tilgha élinmighan.

Peqet xoten wilayetlik hökümet torining xewiride, pichaqliq 3 kishining guma nahiye bazirida hujum qozghap, 5 kishini öltürgenliki, 5 kishini yarilandurghanliqi, saqchilarning hujumchilarni étip öltürülgenliki, weqening tekshürülüwatqanliqi bildürülgen.

Bu weqe, xotende yéqinqi 2 yérim ay ichide yüz bergen 3‏-toqunushtur. Buningdin 2 yérim ay awwal xoten qaraqash nahiyelik partkom hujumgha uchrap, 4 kishi ölgen. Bu yil 4‏-yanwar xitay amanliq küchliri guma nahiyeside 3 Uyghurni étip öltürüp, ularni 2014‏-yildiki “22‏-Aprél weqesi”ge chétishliq kishiler dep élan qilghan idi.

Biz xoten shehiri we xotenning bashqa nahiyeliridiki j x organlirigha, guma nahiyesidiki her qaysi saqchi ponkitlirigha téléfon qilip, weqening tepsilatini sürüshtürgen bolsaqmu, emma hemmeylen uchur bérishtin özini qachurdi.

Xoten wilayetlik j x idarisining bir kechlik nöwetchi xadimi hujumchilarning kimlikige da'ir so'alimizgha jawab bérishni ret qilip, ziyaritimizni qobul qilalmaydighanliqini bildürdi.

Bu saqchi xadimi mundaq dédi: “Kechürisiz, sizning bu so'alingizgha men jawab bérelmeymen. Chünki, jiddiy ehwallarni melum qilish, qobul qilish téléfoni. Bu ziyaret téléfoni emes. Siz eng yaxshisi bashqa téléfon'gha ursingiz bolamdu? kechürisiz, men téléfonni qoyuwétimen. Sizning ziyaret qilimen déginingizge rehmet.”

Biz yene, guma bazarliq saqchi ponkitigha téléfon qilduq. Saqchi ponkitining kechlik bir nöwetchi saqchisi, guma nahiyeside pütün kirish-chiqishlarning kontrol qilin'ghanliqi, buning guma nahiye bazirida seyshenbe küni yüz bergen weqe bilen munasiwiti bar -yoqluqi heqqidiki so'allirimizni anglap “Uni men uqmaydikenmen” dep téléfonni qoyuwetti.

Guma sim awat saqchi ponkitining kechlik nöwetchi xadimi oxshashla so'alimizgha jawab bérishni ret qildi. U, “Yaq, biz undaq ishlarni bilmeydikenmiz. Bizning xewirimiz yoq” dep körsetti.

Yerlik ahalilerning bildürüshiche, nöwette guma nahiyiside qattiq tekshürüsh yolgha qoyulghan. Guma nahiyeside olturushluq bir Uyghur ayal, weqe heqqide toxtilishni ret qilghan bolsimu, emma özining bügün bazarda qattiq kimlik tekshürülüwatqanliqini körgenlikini, nuqtiliq erkeklerning kimliki tekshürülüwatqanliqini bildürdi.

Uyghur ayal: mendin gep sorimang, men uqmaymen. Chünki, men neq meydanda yoq. Néme bolghanliqini men uqmaymen. Xapa bolmang, men anglimidim. Tangey qanche ademki uqmaymen. Méning öyüm yéngi sheher )rayoni( da. Bügün sirtqa chiqsam tamaqqa qichqiriptiken acham. Aptobusqa chiqimiz emdi. Aptobusqa chiqsam, saqchi balilar bar iken, kimlik tekshürgini turuptu. Mundaq, kétiwatqanlarning kimlikini tekshürginini kördüm.

Muxbir: u kimlik tekshürüwatqanlar hemme ademning kimlikini tekshürüwatamdu yaki qismen közge körün'gen ademlerning kimlikini tekshürüwatamdu?

Uyghur ayal: hemme ademningkini tekshürüwatidu, yolda mangghan er kishilerningkini tekshürüwatidu. Ayallarningkinimu tekshürüwatqan oxshaydu, lékin er kishilerningkini tekshürginini kördüm. Méni tekshürmidi, tekshürgen bolsa bérettim. Méningkini sorimidi.

Muxbir: bügün bazargha chiqqanda héliqi weqe bolghan yerge bérip baqtingizmu?

Uyghur ayal: yaq, yaq, bérip baqmidim. Men u yerge qulaq salmidim. Yaq, u yerge bérip baqmidim.

Xoten shehiridiki bezi ahalilerning bildürüshiche, gumidiki weqedin kéyin da'iriler xoten shehiride oxshashla amanliq tedbirlirini qattiq kücheytken. Xoten shehirige qarashliq melum bir yézining turghuni, ikki kündin béri léksiye anglawatqanliqini, ularning yézisigha herbiy, saqchilarning orunlashturulghanliqini bildürdi.

Uyghur déhqan: tünügün gumida bolghan weqedin xewersiz, lékin bizning bu yerde ikki kün boldi muqimliq toghrisida léksiye anglawatimiz. Gumidiki, qaraqashtiki, hazir boluwatqan turmushimizdiki )ishlarni( öginiwatimiz. Ögenmigenler öginiwatidu. Ögen'genler ügitiwatidu. Biz déhqan a'ilisi, öginiwatimiz.

Muxbir: u, kochining ehwalichu, kochigha chiqsanglar, kirish-chiqishlarda kimlik tekshüridighan bu ishlar xéli jiddiy boluwatamdu?

Uyghur déhqan:-tünügündin tartip mushu kentimizdin ayrilip baqmiduq. Sirtqa chiqsaq bolmaydu. Bolidu. Lékin ruxset alsaq, ruxset élip mawu xoten'ge barsaq bolidu. Emma, uning sirtigha chiqishqa bolmaydu. Tünügün bolghan weqe bolsun, uningdin burun bolghan weqe bolsun, hemmisi hemmeylen'ge tesir qildi. (Bizning yézida) herbiy, saqchilar bar, yaman jiq. Her 500 métirda birdin saqchixana sélip hazir qattiq awaylap ötimiz.

Mezkur weqedin kéyin bezi Uyghur pa'aliyetchiler, xitay da'irilirining uchurni kontrol qilghanliqini tenqid qildi. Ular xitay da'irilirini ochuq-ashkara bolushqa, weqeni bahane qilip, yerlik xelqni qorqutmasliqqa, adil bolushqa we xelq'ara ölchemlerge emel qilishqa chaqirdi.

Uyghur pa'aliyetchilirining ilgiri sürüshiche, bu xil zorawanliq weqelirining xotende köp yüz bérishi, xitayning basturush siyasitini Uyghurlar mutleq köp sanliqtiki bu rayon'gha merkezleshtürgenliki bilen munasiwetlikken.

Amérika Uyghur birleshmisining re'isi, weziyet analizchisi ilshat hesen ependi mundaq dédi: “Xoten bolsa axirqi, belkim Uyghur nopusi mutleq köp sanni igiligen, özining medeniyitini, diniy étiqadini saqlashqa qet'iy niyet bilen küresh qiliwatqan jay bolghachqa, xitayning bu yerde élip barghan siyasiti bashqa rayonlargha qarighanda téximu wehshiyliship méngiwatidu. Bolupmu, mushu chén chüen'go dewride. Bular xotenni Uyghurning jenubtiki 3 wilayet ichide axirqi eng muhim, dep qarap, pütün zulumni bu yerge séliwatidu. (U) xelqte naraziliq bildüridighan héchqandaq bir yol qoymighandin kéyin, amalsiz bu bir tallinidighan yol bolidu.”

Ilshat hesenning qarishiche, eger xitay hökümiti qarshiliqni peseytimen, dése, u aldi bilen qamaqtiki Uyghurlarni qoyup bérishi, iz-déreksiz yoqalghan Uyghurlarni éniqlap, ularning a'ile-tawabi'atlirigha tölem tölishi we ulardin epu sorishi kérek. U, buning Uyghurlargha bir xil ümid béghishlaydighanliqini bildürdi.

Ilshat hesen yene: “Bu yerde xitay bu mesilini hel qilimen deydiken, praktikal, emeliylishidighan, qilalaydighan hem ünüm béridighan usul, aldi bilen 2009‏-yildiki iyul weqesining sewebini tépish, hökümetning sadir qilghan pütün xataliqini tépish, wang léchüen, nur bekri qatarliq emeldarlarning jawabkarliqini sürüshtürüp sotlash, shu waqittiki yütüp ketken Uyghur balilarning ata-anilirigha jawab bérish, qolgha élin'ghan, yoqap ketkenlerning iz-dérikini qilip, hökümet ulargha tölem bérish we ulardin epu sorash kérek. Mushu ishni bashlighan waqtida (Uyghurlargha) bir xil ümid béridu. Bundaq bolmisa, bu xuddi gumidiki weqedek dawamliship, axirida yene bir milliy toqunush kélip chiqidu” dédi.

Merkizi xongkongdiki “Xitay kishilik hoquq we démokratiye uchur merkizi”ning bildürüshiche, guma nahiyeside yüz bergen pichaqliq hujumdin kéyin, da'iriler xoten wilayitidin bashqa qeshqer, aqsu qatarliq jaylarda oxshashla jiddiy halet yürgüzgen.

Bu jaylardiki may ponkiti, mektep, soda saray, méhmanxana we bashqa ammiwi sorunlarda tekshürüsh yolgha qoyulup, kishilerning somka we yük taqiliri qattiq tekshürülmektiken.