“Térrorluqni pash qilish mukapat tüzümi” saqchilarning pul tépish yoli bolup qalghan

Uyghur aptonom rayoni 2016‏-yilning 4‏-ayda belgilime chiqirip, “Térrorluq, ashqunluq” qa da'ir uchur bilen teminligen puqralargha 500 ming yüen mukapat tesis qilghanliqini élan qilghan. Arqidinla xoten wilayiti bu yil 2‏-ayda yerlik belgilime chiqirip, bu xil uchur bilen teminligen puqralarning mukapat sommisini 5 milyon yüen'ge qeder östürgen idi.

Biraq weziyettin xewerdar bezi yerlik puqralarning peyshenbe küni radiyomizgha ashkarilishiche, da'iriler atalmish “Térrorchi” we “Radikal unsur” larni pash qilish mukapat tüzümi yolgha qoyghandin buyan, bu tüzüm nurghun yerlik millet zatlirining tutqun qilinishi we qolgha élinishini keltürüp chiqarghan.

Uyghur ilining altay wilayitide olturushluq bir qazaq puqrasi peyshenbe küni radiyomizning xongkongda turushluq muxbirigha bergen uchurida, bu tüzüm kishilerning mukapat élish üchün yalghan délo melum qilish yaki délo yasash ehwallirini keltürüp chiqarghanliqini bildürgen. U, bu tüzümning yerlik millet zatlirining tutqun qilinip, nurghun naheq délolarni peyda qilghanliqini ilgiri sürgen. Bu qazaq puqrasining qeyt qilishiche, bu ehwal yerlik j x organlirida éghir iken.

Altayda alturushluq yene bir qazaq puqrasi peyshenbe küni radi'omiz xitay bölümining xongkongda turushluq muxbirimiz bergen uchurida, yuqiriqi qazaq puqrasining sözlirini delilligen. U mundaq dégen: “Hazir xelq ammisining ichide j x idarisige yalghan délo melum qilidighan ehwal mewjut. Undaq kishiler köpiyip ketti. Hökümetning pulini saqchilar chöntikige séliwatidu. Hazir shinjangdiki j x idarilirining we yerlik hökümetlerning chiqiriwalghan yerlik siyasiti köp. Ular néme qilimen dése shuni qilidu. Pul alsila boldi. Mesilen, bir adem tutulsa, uninggha héchqandaq seweb körsetmeydu.”

Biz mezkur uchurni delillesh üchün Uyghur rayonidiki bezi saqchixanilargha téléfon qilghan bolsaqmu, lékin ular su'allimizgha jawab bérishni ret qildi. Xotenning niye nahiyesidiki bir saqchi ponkitining bir nöwetchi xadimi téléfonimizni élip, “Yalghan délo melum qilghanlar qanuniy jazagha tartilidu,” dédi. Biraq bu nöwetchi saqchi ularning nahiyeside yalghan délo melum qilip, jazagha tartilghan saqchi yaki yardemchi saqchilarning bar yoqluqi heqqidiki so'alimizgha jawpa bérishni ret qildi.

Xoten wilayiti bu yil 2‏-ayda yerlik mukapatlash charisini élan qilip, eng yuqiri mukapat sommisini 5 milyon yüen'ge chiqarghan. Mezkur chare “Zorawanliq we térrorluqqa qarshi turush mukapatlash charisi” déyilgen bolsimu, biraq mezkur charining nurghun maddilirining térrorluq bilen alaqisi yoq idi. Uning nurghun maddiliri “Ikki yüzlimichi kadirlar” ni, “Ikki yözlimichi diniy zatlar” ni, “Yawa imam” we jem'iyettiki qiziq nuqta, qiyin mesililerni meqsedlik pash qilishqa, bashqilarni erz qilishqa qutratqan kishilerni pash qilishqa qaritilghan idi.

Mezkur chare ilgiri Uyghur kishilik hoquq teshkilatlirining tenqidige uchrighan idi. D u q ning bayanatchisi dilshat réshit peyshenbe küni mezkur mesilige inkas bildürüp, mukapatlash tüzümining suyi'istémalgha yol achidighanliqi burunla melum ikenlikini bildürdi. U, térrorluqqa qarshi turush xewpsizlik emeldarlirining “Yanchuqini tolduridighan yolgha aylinip qaldi,” deydu.

Dilshat rishit mundaq deydu: “Xitay j x orunliri béyjing merkizi hökümitidin mebleghge érishishke tiriship kéliwatidu we heriket élip bériwatidu. Bu ularning yanchuqini qamdaydighan yolgha aylinip qaldi. Bir ademni tutush palanchi pul, bir ademni pash qilish palanchi pul. Pash qilghanlar bir qismini saqchilar bir bir qismini alidighan bu ehwallar ochuq-ashkara bolmisimu, lékin bu ichki qisimda hemme adem bilidighan mesile.”

Dilshat rishitning körsitishiche, d u q ilgiri “Mukapatlash charisi” ning suyi'istémalgha aylinip, uning nurghun naheq délolarni peyda qilidighanliqi, nurghun kishining naheq jazalinishigha yol achidighanliqini bilgechke uninggha qarshi chiqqan idi. Dilshat réshit yene xitay da'ilirini rayondiki térrorluqqa qarshi turush siyasiti we mukapatlash charisini bikar qilishqa, téximu éghir naheqchiliklerning aldini élishqa chaqirdi.

Dilshat rishit yene mundaq dédi: “Bundaq heriket dawamlishiwéridighan bolsa, rayondiki yerlik xelqning qarshiliqi téximu kéngiyidu. Shunga buning aldini élish üchün xitay mushu siyasetni toxtitishi, atalmish mukapatlash tüzümini bikar qilishi lazim.”

Altayliq yuqiriqi qazaq puqrasining qeyt qilishiche, bezi saqchilar bilen yardemchi saqchilar adem tutush mesiliside til biriktüriwatqan bolushi mumkin. U, yerlik j x da'irilirining yardemchi saqchilarni adem tutushqa righberlendüridighanliqi, eger yardemchi saqchi adem tutup kélip, tutqan ademge délo turghuzulsa, uning banka hésab nomurigha shu künila 5 ming yüen yatquzulidighanliqini bildürgen.

Uning qeyt qilishiche, her bir yardemchi saqchining bir banka hésab nomuri bar bolup, bu hésab nomurini aptonom rayon bashquridiken. U, muxbirimizgha yene “Bezi kishiler bashqilarni pash qilishni pul tépishning yoligha aylanduruwaldi. Buningda bezi saqchilarning yardemchi saqchilar bilen til biriktürüwalghanliqini chetke qaqqili bolmaydu,” dégen.