Siyasiy analizchi xu ping xitayning térrorluqqa zerbe bérish herikiti heqqide toxtaldi

Muxbirimiz méhriban
2014.06.11
xitay-saqchi-herbiy-maniwer-xoten.jpg Xitay qoralliq küchlirining “Térrorluqqa zerbe bérish” manéwiridin körünüsh. 2014-Yili 6-iyun, xoten.
AFP

Yéqindin buyan xitayda dawamlishiwatqan “Térrorluqqa zerbe bérish” namida élip bériliwatqan keng kölemlik tutqun qilish, saqchilargha 1 minut ichide oq chiqirish ruxsiti bérish, Uyghur yashlirining “Térrorchi yaki térrorluqqa urun'ghan” dégen bahanilerde neq meydanda basturulush weqelirining köpiyishi qatarliq ehwallar xelq'araliq közetküchilerning diqqet nuqtisigha aylandi.

“Béyjing bahari” zhurnilining bash muherriri, siyasiy analizchi xu ping xitay da'iriliri “Térrorluqqa zerbe bérish” namida élip bériwatqan bu xil qattiq basturushining, “Uyghurlarni pütün millet boyiche düshmen” dep élan qilip, bir milletke qarita “Dölet térrorizmi” yürgüzüsh ikenlikini tekitlep, bu xil basturush élip kélidighan yaman aqiwetler heqqide toxtaldi.

Xu ping öz qarishini töwendiki birqanche nuqtilar boyiche otturigha qoydi:

“Xitay hökümiti pütkül Uyghur xelqini düshmen qilish siyasiti yürgüzüwatidu”

Xu ping mundaq dédi: méning qarishimche hazir élip bériliwatqini pütkül Uyghur xelqini düshmen qilish siyasiti. Bu siyasetning aqiwiti düshmenni köpeytidu. Yeni atalmish “Térrorchilar”ni barliqqa keltüridu. Chünki xitayning ehwalini biz éniq körüp turuwatimiz. Kompartiye qanche basturghanséri zorawanliq weqeliri shunche köpiyiwatidu. Xitayda déyiliwatqan zorawanliq weqeliri amérika qatarliq döletlerdiki ehwalgha oxshimaydu. Hetta xitay hökümiti özi élan qilghan höjjet-matériyalliridimu, xitayda yüz bergen atalmish “Térrorluq hujumliri”ning zor köpchiliki hökümet we saqchilargha qaritilghanliqi éniq qilip yézilghan. Yene bir jehettin bu xil qarshiliqlar hemmisi yekke yégane élip bériliwatidu. Yaki bolmisa yéqin aghiniler we uruq-tughqanlar birlikte eng iptida'iy halettiki qorallar bilen qarshiliq körsitiwatidu.Mana bu nuqtilar xitayda élip bériliwatqan hökümet we saqchilargha qarshi heriketlerning térrorluq herikiti emeslikini körsitidu. Emma hazir xitay hökümiti Uyghurlarning naraziliqidin yüz bergen barliq qarshiliqlarni “Térrorluq hujumi” dep békitip, pütkül Uyghur xelqini düshmen qilish siyasiti yürgüzüwatidu.

“Bu xil qarshiliqlar shu yerdiki xelqning qarshiliqi, chet'ellerdiki térrorluq teshkilatliri bilen munasiwiti yoq”

Xu ping ependi yene yéqinqi waqitlarda yüz bergen bir qatar weqeler heqqide toxtilip, gerche bu weqelerde hujum nishani awam puqralar bolghan bolsimu, emma bularning yüz bérishige seweb bolghan amillarning murekkeplikini tilgha élip, da'irilerning Uyghurlargha qaratqan qattiq basturush siyasiti Uyghurlarni radikalliq yoligha mejburlighanliqini eskertti.

Xu ping ependi mundaq dédi:
2-Jehettin élip éytsaq, puqralargha hujum qilish weqelirimu emeliyette yekke halda élip bérilghan qarshiliq heriketliri. Ularning teshkilati yoq, chet'ellerdiki atalmish térrorluq teshkilatliri bilenmu alaqisi yoq. Ularning qarshiliq körsitish qorallirimu pichaq qatarliq iptida'iy qorallar. Da'irilerning nöwette Uyghurlargha qaratqan qattiq basturushi Uyghurlarni öz jénidin kéchip bu xil radikal qarshiliq yolini tallashqa mejbur qiliwatidu.

“Xitay hökümiti yürgüzgen dölet térrorizmi öchmenlikni kücheytti, u yerdiki xitay puqraliri görüge élin'ghan halette yashawatidu”

Xu ping ependi xitay hökümitining Uyghurlargha qarita dölet térrorizmi yürgüzüshi öchmenlikning küchiyishige seweb boluwatqanliqini, xitay puqralirida wehime kücheygenlikini tekitlep mundaq dédi:
Bashqiche qilip éytsaq da'iriler qolliniwatqan térrorluqqa zerbe bérish wasitisi alliqachan eng radikal haletke yetti. Hetta téléfon we intérnétta térrorluq uchurliri tarqatti dégen bahanide kishilerni tutqun qilip, jazagha höküm qilmaqta. Ular addiy xelqning yekke qarshiliqini mejburi halda “Atalmish chet'eldiki térrorluq teshkilatliri” bilen baghlashqa urunmaqta. Emeliyette xitay hökümiti özi dölet térrorizmi yürgüzüwatidu. Xitay hökümiti hazir “Térrorluqqa zerbe bérish” nami astida qalaymiqan adem tutuwatidu, xalighanche öltürüwatidu. Bolupmu saqchilargha 1 minut ichide oq chiqirish hoquqi bérilishi bu bir ay ichide nurghunlighan bigunah kishilerning bihude ölümi we yarilinishigha seweb boldi. Jem'iyettiki öchmenlikni kücheytip téximu yaman aqiwetlerning kélip chiqishigha seweb boluwatidu. Hazir xitay weziyiti jiddiyliship, xitayda hökümet térrorluqqa zerbe bérishni tekitleydighan, xitay puqralirida “Térrorluq hujumigha uchrash wehimisi” kücheygen weziyet shekillendi. Hazir xitay puqraliri arisida öz hayatidin ensiresh wehimisi alliqachan shekillinip boldi. Bularni emeliyette xitay hökümitining “Térrorluqqa zerbe bérish”ni heddidin ziyade tekitlishi, tutqun qilish da'irisini kéngeytiwétishi, bu jehettiki teshwiqatlarni ziyade köp bérishi qatarliq köp xil amillar keltürüp chiqardi. Hazir rayondiki milliy öchmenlik keypiyati küchiyip ketti. Bu ehwalni xitaydiki wang lishyung ependimu alliqachan agahlandurghan idi. Wang lishyung ependi “Shinjangdiki xenzular görüge élin'ghan halette turuwatidu” dégen idi.

“Xitay hökümiti dölet térorizmini özgertishke mejburlinishi kérek, emma ümid zor emes”

Nyu yorkta neshr qilinidighan “Béyjing bahari” zhurnilining bash muherriri xu ping ependi nöwette xitayda dawamlishiwatqan “Dölet térrorizmi” sheklidiki radikal basturushning yene bir mezgil dawamlishidighanliqini, eger xelq'ara jem'iyetning xitaygha qaratqan bésimi kücheyse, belkim xitay hökümitining nöwette yürgüzüwatqan bu xil qattiq basturushigha usul jehettin tüzitish kirgüzüshi mumkinlikini, emma buningdin ümid zor emeslikini bildürüp mundaq dédi:

Dölet térrorizmi tüsini alghan radikal basturushning küchiyishi,hemmila jayda wehimilik keypiyatini kücheytiwetti. Méningche hazir bu xil basturushta mahiyetlik özgirish bolush éhtimali az. Emma eger xitaygha her jehettin bésim kücheygen ehwalda ular hazirqi “Radikal basturush haliti” ni özgertishi mumkin. Chünki xitay hökümiti özining “Térrorizmning hujumigha uchrighan”liqini tekitlewatqan bolsimu, emma bu jehette ispat körsitip bérelmidi. Xelq'ara jem'iyet nöwette xitayda yüz bergen qarshiliqlarning xitay hökümitining basturush siyasiti keltürüp chiqarghanliqini ilgiri sürmekte. Chünki rayonda yüz bériwatqan qarshiliq heriketlirining alahidiliki buni ispatlawatidu. Shunga xitay hökümitige bu jehettiki bésimni kücheytish kérek. Emma xitayning Uyghurlargha qaratqan nöwettiki basturush siyasitining mahiyet jehettin özgirishide ümid yenila az.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.