Déhqan-charwichilarning “Kechlik kurs” qa qatnishish mejburiyiti pütün Uyghur iligha kéngeytilidu

Muxbirimiz erkin
2016.12.12
kucha-yaqa-yeza--yighin-rohini-uginish.jpg Kucha behishbagh yézisidiki déhqanlarning “Jenubiy shinjang xizmet yighini” rohini öginiwatqan körünüshi.
Social Media

Uyghur élidiki bezi rayonlarda “Kechlik kurs‏”larning qurulup, déhqan-charwichilarning bu kurslargha mejburi qatniship kéliwatqinigha xéli yillar bolghan idi. Emma da'iriler yéqinda bu xil kechlik kurslarni Uyghur ilidiki barliq memuri kentlerge birdek kéngeytishni qarar qilghan.

Bu, Uyghur aptonom rayonluq partkom sékrétari chén chüen'goning Uyghur rayonigha yötkilip kelgen bir qanche aydin béri yolgha qoyulghan yaki yolgha qoyush kücheytilgen siyasetlerning biri. Chén chüen'go ilgiri tibet aptonom rayonida sinaq qilghan bezi siyasetlirini Uyghur rayonigha kélipla yolgha qoyushqa bashlighan. Bezi mutexessisler, uning siyasiy taktikisining jang chünshyen'ge qarighanda téximu konkrét we téximu qopal ikenlikini ilgiri sürgen idi.

Xitay axbarat wasitilirining qeyt qilishiche, kechlik kurs déhqan charwichilarning“ Qosh til öginishi, döletning her xil étibar bérish siyasetlirini chüshinishi, déhqan-charwichilarning namratliqni tashlap, bay bolush yoligha méngishigha eqliy yardem bérishni meqset qilghan.”

Emma yerlik déhqanlar bolsa bu kechlik kurslarda “Diniy esebiylik” ke qarshi telim-terbiye bérilidighanliqini bildürdi. Uyghur élining jenubidiki melum yézida olturushluq bir déhqan ayal, ularning yézisida omumi kechlik kurs we nuqtiliq a'ililer qatnishidighan siyasiy öginish kursi barliqini bildürdi. Uning ashkarilishiche, ularning uruq‏-tughqanlirining ichide diniy seweblik türmide yétiwatqanlar bolghachqa ular her ikki kursigha qatnishidiken.

Déhqan ayal: he'e, (kurs) bashlandi. Bizning öyimizdin kursigha 4-5 miz qatnishimiz. Mundaq héliqi türme, logeyde uruq-tughqanliri bolup qalghanlar ular shunungghimu chiqidu. Bügün bizge ashu nöwet keptiken, her ikkisini tügitip kirduq.

Muxbir: heptide qanche kün bériwatisiler kechlik kursqa?
Déhqan ayal: showdüy (etret) boyiche bolghanda heptide birdin kélidu. Bir showdüyge bir, bir showdüyge bir mushundaq kélidu. Bizge 7‏-showdüy bolghachqa 7 künde bir qétim kélidu. Bizning a'ilimizdin 4 emgek küchige qarap biz emdi yashan'ghan, 60 tin ashqan, balilarning atisi 70 yashqa kirgen bolsimu, gep anglap qilayli, dep, biz er-xotun ikkimiz kélinim, bir balam tötimiz chiqiwatimiz kursigha. Emdi a'ilisi lowgeyde bolup qalghanlargha achidighan bir yighin bar. Uninggha belgiligen, ismi chiqqanlar barimiz. Menmu choqum bérip kélimen.

Muxbir: kim bar silerning a'ilide lowgeyde yétiwatqan?
Déhqan ayal: bizning awu balilarning atisining iniliri, inisining baliliri bar. Méning özümning balilirining hemmisi jayida, ishida. Peqet atisining inisi we baliliri bolup 4 adem yétiwatidu.

Muxbir: némilerni öginisiler her barghanda kechlik kursqa?
Déhqan ayal: kechlik kursida emdi shu bala-waqilar esebiylikke qatnashmaydighan, bala-waqilargha obdan qarash toghriliq, siyaset toghriliq, esebiylik toghriliq ashundaq chüshenchilerni öginimiz. Bayraq chiqirishqa qéri-yash hemmimiz chiqimiz. Her düshenbe küni chiqirimiz. Yene kurs bashlinidighan waqtida bayraq chiqish bolidu. Bizning yoghan bir zalimiz bar, shu zalda bayraq chiqirip, andin kursni bashlaymiz.

Uyghur rayonining jenubidiki bashqa bir yézida olturushluq yene bir déhqan, kechlik kursida “Qandaq heriketlerning esebiylik bolidighanliqini öginiwatimiz” dédi.

Déhqan: biz bügün kechlik kursni sel baldurraq échip, kursini baldurraq tügitip kirduq. (Kursida) esebiylik mesilisini ögenduq. Özimizge yuqturuwalghan esebiylik ishlirini ögetti. Biz taza oqumighan ademler, taza bilip kételmeydikenmiz.

Muxbir: anche-munche chüshiniwatamsiler kursida sözlewatqan nersilerni?
Déhqan: chüshenduq, chüshenduq. Némining esebiylik bolidighanliqini, némining toghriliqi, némining xataliqini. Emdi shu méngimizge élip bolduq. Lékin shu tilimiz kelmey, mesilen, mawu bala oqutsa xataliq, sirtta namaz ötise xataliq, dep jiq ishlarni chüshenduq. Kallimizda qaysining toghra, qaysining xataliqini bilip bolduq.

Muxbir: bala oqutsa xataliq déginingiz, bala diniy mektepte oqusa xataliqmu yaki?
Déhqan: diniy mektepte, diniy mektepte oqusa xataliq. Namazni ashu belgilen'gen meschitte qandaq oqusaq meyli, lékin sirtta, dalada, uyer-buyerde oqusaq bolmaydu, umu xataliq dep mushundaq kallimizgha éniq alduq. Namazni meschitte oquymiz, mehellimizde meschit bar.

Muxbir: emdi diniy esebiylik, dégende hazir kallanglarda qandaq chüshendinglar? qandaq chüshiniwatisiler bu gepni?

Déhqan: esebiylik, dégen bu bizningki héliqi uzun könglek kiyip, éghizini étiwélip yüzini étiwélip qilghan ishlar esebiylikning bir xil türiken u. Biz shuni chüshenduq.
Xitay hökümitining Uyghur rayonida hijap, perenje, chümbel, saqal qatarliq diniy kiyim-kéchek we bashqa diniy qiyapetlerni esebiylikning ipadisi, dep qarap qattiq cheklishi, kishilik hoquq teshkilatlirining qattiq tenqidige uchrap kelgen. Ular bundaq xil cheklime Uyghurlarning qarshiliqini qozghap, rayonda muqimsizliq peyda qilip kéliwatqanliqini eskertip kelgen idi.

D u q ning qarishiche, déhqan-charwichilarning kechlik kursi, ularning étiz-ériq ishliridin sirtqi waqti we pa'aliyitini kontrol qilishni meqset qilidu.

D u q bayanatchisi dilshat réshit mundaq dédi: “ Bu bir siyasiy heriket. Bundaq bir siyasiy heriketni yürgüzüshning meqsiti (xitay) shu arqiliq shu jaydiki déhqanlarning 8 sa'etlik emgektin kéyinki turmushini kontrol astigha élish. Rohiy, siyasiy bésim arqiliq bularni chöchütüsh, bolupmu déhqanlarni emgektin kéyin kechqurunluqi yighip, radikalliq qanunsiz diniy pa'aliyet, bölgünchilik, dégen mushu téma arqiliq déhqanlarni qorqutushtur.”

Lékin dilshat rishitning qarishiche, xitay hökümiti bu arqiliq déhqan-charwichilarni bir mezgil kontrol qilghandek qilsimu, emma waqit ötkenséri bu déhqan charwichilarni zériktürüp, ularning qarshiliqini qozghaydu.

Dilshat rishit: elwette bu siyaset u öz aldigha élip bériwatqan bir mesile emes. Bu béyjingning ruxsiti bilen boluwatidu. Bundaq bir heriket rayonning muqimliqigha héchqandaq paydiliq bolmaydu. Eksiche u yerdiki weziyetni téximu jiddiyleshtüridu. Chünki, insanlarning unchilik berdashliq bérish küchi qalmidi. Déhqanlarni bilisiz, ular déhqanchiliqtin kéyin qaytip kélip öyide dem élishi kérek. Özining a'ile turmushi bolushi kérek. Emdi bularni yighip, siyasiy kurslarni échish arqiliq bularni bir yerge toplash, bir -birige qarita bundaq siyasiy heriket méngiwerse, insan axirida chidimaydu.

Chén chüen'go tibet aptonom rayonida yolgha qoyghan siyasitini Uyghur rayonida yürgüzüp muwapiq bolalamdu? awstraliye la trop uniwérsitétining xitaydiki milliy mesililer tetqiqatchisi jéymis léyboldning, “Jenubiy xitay etigenlik pochta géziti”ge bildürüshiche, belki partiye we döletning bixeterlik we kontrolluqni dawamliq kücheytishi qisqa mezgilde ünümlük rol oynishi mumkin.

Biraq jéymis léybold, chégra rayonlarda partiye we dölet kontrolluqini puqralarning kündilik turmushigha sörep kirish bezi a'ile we shexslerning ghezipini qozghaydu, dégen.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.