Xitay hökümiti “Kommunizm xitabnamisi” élan qilin'ghanliqining 170 yilliqini xatirilidi

Muxbirimiz méhriban
2018.02.26
xitay-kommunist-herbiy-305.jpg Kommunistik partiye ezalirining maw zédungning inqilabiy yol-yoruqlirini öginiwatqan körünüsh. 1949-Yili, jin'gangshen.
AFP

Analizchilar: 22-féwral, xitayning “Kommunizm xitabnamisi” ning 170 yilliqini xatirilishi mustebit hökümranliqini saqlash qélishqa urunush, dep körsetti.

Bu yil 1-ay mezgilide, xitay hökümiti kommunizmning atisi dep teriplen'gen karl marksning tughulghanliqining 200 yilliqigha atap yasighan heykelni marksning gérmaniyediki yurti tyér shehirige sowgha qilghan idi. Xitayning mezkur sowghitigha qarita gérmaniyede munazire küchiyip, kishilik hoquq teshkilatliri her xil naraziliq bayanatlirini élan qiliwatqan bir mezgilde, xitay taratqulirida 22-féwral peyshenbe küni, yene karl marks we uning sepdishi én'glis teripidin élan qilin'ghan “Kommunizm xitabnamisi” ning 170 yilliqi xitayda daghdugha bilen xatirilen'genliki heqqidiki xewerlerning élan qilinishi diqqet qozghidi.

Nöwette, gérmaniyede yashawatqan shotlandiyelik sen'etkar we kishilik hoquq pa'aliyetchisi jo'é xamilton ependining qarishiche, xitay kommunist hökümiti küchep teshebbus qiliniwatqan “Kommunizm idiyesi” we 19-esirdiki karl marksning “Kommunizm xitabnamisi” bügünki gérmaniyede alliqachan waqti ötken kona pelsepe bolupla qalmastin, belki “Kommunizm” atalghusi,gérmaniyede “Ré'alliqtin ayrilghan, héchqandaq ré'al ehmiyiti bolmighan quruq sepsete” we “Hakimmutleq” liqning simwoli.

Jo'é xamilton ependi mundaq dédi: “Xitay hökümiti hazir karil marks teripidin yézilghan ‛kommunizm xitabnamisi‚ ning 170 yilliqini xatirilewatidu. Anglishimche yéqinda yene karl marksning tughulghanliqining 200 yilliqimu xitayda daghdugha bilen xatirilenmekchi iken. Emma yawropa döletliride kishilerning neziride kommunizm nezeriyesi we sotsiyalizm tüzümi bir qabahetlik tuyghu. Chünki, tarixning bizge qaldurghini rusiyede qurulup, alliqachan parchilinip bolghan sabiq sowétlar ittipaqi we sherqiy yawropadiki kommunizm idé'ologiyesini nezeriye qilghan sotsiyalistik döletlerdiki, yeni yawropada sansizlighan insanlarning kommunizmning ziyankeshlikige uchrishi we hazirghiche kishiler qelbidiki éghir jarahet. Shexsen méning tuyghumni sorisingiz men bundin 200 yil ilgiri yashighan karl marksni peqet bir ilim adimi, yazghuchi we peylasop depla bilimen. Uning nezeriyesimu alliqachan waqti ötken we ölgen bir nezeriye”.

Jo'é xamilton ependi yene karl marksning kommunizm nezeriyesi we we sotsiyalizmning mahiyiti heqqide toxtilip: “Marksning kommunizm nezeriyesi rusiyede, xitayda bazargha sélinip, bu atalmish sotsiyalistik döletler xelqlirige éghir külpetlerni élip keldi, maw zédung qatarliq diktatorlarni dunyagha keltürdi. Ularning hakim mutleqliq siyasiti bu döletlerde xelqning erkinlikini boghup, sansizlighan kommunizm qurbanlirini barliqqa keltürdi” dédi.
U yene sözini dawamlashturup, “Mana hazir xitay hökümiti yene marksning ‛kommunizm xitabnamisi‚ ni kötürüp chiqip, kommunizmni bazargha séliwatidu. Lékin, bügünki gérmaniyede we yawropa döletliride kommunizm nezeriyesi we sotsiyalizm tüzümini kishiler xalimaydu. Chünki, bügünki insanlar erkinlik,démokratiye qarishining melum idé'ologiye teripidin kontrol qilinishini xalimaydu. Shunga gérmaniyede kommunizm nezeriyesi bazar tapalmaydu, sotsiyalizm tüzümigimu yawropa döletliride orun yoq” dep tekitlidi.

Gérmaniyediki Uyghur pa'aliyetchiliridin dunya Uyghur qurultiyining mu'awin re'isi perhat muhemmidi ependimu ziyaritimizni qobul qilip, öz qarishini otturigha qoydi.

Perhat muhemmidi ependining qarishiche, shi jinping dewride xitay kommunist hökümitining 19-esirde ötken marks we én'glis teripidin otturigha qoyulup, xitay we rusiye qatarliq döletlerdiki xelqlerning béshigha éghir külpetlerni salghan hem meghlup bolushi ispatlan'ghan “Kommunizm xitabnamisi” yene kötürüp chiqishi, emeliyette xitay hökümitining özining hökümranliqini saqlap qélishqa urunushtur.

Perhat muhemmidi ependi yene gérmaniyede karl marks we uning kommunizm nezeriyesining gérmaniyede baziri yoqlighini bildürüp, shi jinping hakimiyet béshigha chiqqandin kéyin xitay hökümitining nöwette karil marksning tughulghanliqining 200 yilliqini tebriklesh namida uning heykilini gérmaniyege sowgha qilish hem uning “Kommunizm xitabnamisi” ni xatirilesh qatarliq pa'aliyetler we gérmaniyege iqtisadiy jehettin singip kirish arqiliq öz tesirini kéngeytishke urunuwatqanliqini, emma xitayning bu urunushining gérmaniyege oxshash yawropa döletliride ünümi yoqlighini bildürdi.

Perhat muhemmidi ependi yene xitay kommunistliri hökümranliqi dewride Uyghurlar béshigha éghir külpetler kelgenliki hem kéliwatqanliqini bildürüp, bolupmu shi jinping hökümranliqi dewride Uyghurlarning kommunistik hakimmutleqliq tüzümi we xitay chong milletchilikining qosh zulumigha uchrawatqanliqini tekitlidi.

Amérikidiki weziyet analizchiliridin “Béyjing bahari” zhurnilining bash muherriri xu ping ependining qarishiche,90-yillarda sabiq sowét ittipaqining yimilirishi bilen rusiye we sherqiy yawropadiki kommunist hakimiyetler ghulighan, xitaymu iqtisadiy islahat yoligha méngip, maw zédong dewridiki kommunizm idiyesi suslashqan weziyet shekillen'gen bolsimu, emma shi jinping hakimiyet béshigha chiqqandin kéyin uning qaytidin kommunizm teshebbusini kücheytishide özining hakimmutleq we bir partiyelik tüzümini kücheytishni meqset qilghan.

Xu ping ependining qarishiche, bu, kommunizmning qurbanliri eng köp döletlerning biri bolghan xitayda kishilik hoquq weziyitining yenimu yamanlishishi we xitayda kommunistik tüzümi we xitay shawinizmining qosh zulumigha uchrawatqan Uyghur tibet qatarliq xitay bolmighan milletler weziyitining yenimu yamanlishishining béshariti déyish mumkin.

Nyu-york sheher uniwérsitétining siyasiy penler proféssori sha ming ependining qarishiche bolsa, nöwette xelq'arada xitayda hakimmutleq we biyokrat siyaset yürgüzüsh bilen teripliniwatqan shi jinpingning atalmish “Kommunizm nezeriyesi” ni kücheytishni qaytidin tekitlishi, xitay kommunist hakimiyitini dawamliq saqlap qélishqa urunushtin bashqa nerse emes.

Sha ming mundaq dédi: “Bir jümle söz bilen éytqanda shi jinpingning bügünki kündimu kommunizm nezeriyesini tekitlishi öz hökümranliqini saqlap qélishnila meqset qilghan déyishke bolidu. Chünki, shi jinpingning hazir eng éhtiyajliq bolghini yenila öz hakimiyitini mustehkemlesh. Kompartiye xitayda 70 yilgha yéqin hökümranliq qilish jeryanida kommunizm nezeriyesidin waz kéchelmidi. Chünki, xitay kommunist hökümiti üchün bashqa nezeriye asasimu yoq. Bügünki künde shi jinping yéngi bir nezeriye asasinimu tapalmidi, shunga u yene marksizm nezeriyesini qaytidin teshebbus qilish arqiliq xitay xelqige kommunizm teshwiqatini kücheytip, öz hakimiyitini mustehkemlesh. Bu arqiliq xitay döliti duch kéliwatqan éghir iqtisadiy krizistin qutulush, özining hökümranliq ornini saqlap qélish”.

Sha ming ependi yene yene shi jinping dewride xitayning dölet ichide kishilik hoquq erkinliki,diniy erkinlik, axbarat erkinliki, pikir erkinliki qatarliqlar téximu qattiq cheklinip, xitaydiki Uyghur, tibet qatarliq xitay bolmighan xelqlerge qaritilghan siyasiy, diniy medeniyet basturushining tarixtiki eng éghir dewrge qedem qoyghanliqini tekitlidi. U xitay kompartiyesining öz hakimiyitini mustehkemleshte, marksizm telimatini qaytidin nezeriye asasi qiliwatqan bolsimu, emma xelq'aragha öz tesirini körsitelmeydighanliqini tekitlidi.

Sha ming ependining qarishiche, shi jinping hazir “Xitay chüshi” yeni “Bir belwagh bir yol” istratégiyesini kötürüp chiqip, xitayning xelq'araliq tesirini kücheytish we xitayni dunyadiki küchlük döletke aylandurushni meqset qilghan. Emma shi jinping atalmish “Xitay chüshi” ni gherb dunyasida alliqachan waqti ötken kommunizm nezeriyesige baghliwalghini üchün,kishilik hoquq we gherb qimmet qarishi tekitliniwatqan gherb döletlirige xitay hökümitining öz tesirini kéngeytish chüshi axirqi hésabta meghlubiyet bilen ayaghlishidu.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.