Xitayda 1-marttin bashlap intérnét qollan'ghuchilarni yenimu ilgirilep nazaret qilish bashlandi

Martning 1-künidin bashlap xitay yene “Intérnét toridiki abontlarning ismini bashqurush belgilimisi” ni resmiy yolgha qoydi. Belgilimige asasen mikro blog, ündidar, q q, munber qatarliqlardiki hésabat nomurigha 9 türlük shert qoyulidiken. Uyghur kishilik hoquq pa'aliyetchiliri bolsa xitay hökümitining intérnétqa qaratqan qamalining küchiyishi yenimu konkrétlashturulushining Uyghur élide téximu köp Uyghur tor qollan'ghuchilirining nazaret qilish, tutqun qilish obyéktigha aylinishidin dérek béridighanliqini ilgiri sürmekte. Bu heqte muxbirimiz gülchéhre melumat béridu.

Yéqinqi ikki kündin buyan mikroblog we ündidar qatarliq ijtima'iy alaqe wasitilirini qollan'ghuchilar xas tor boshluqlirida “Jiddiy agahlandurush”, “Diqqet qilish” qa oxshash uchurlar jiddiy tarqilip tor dunyasini bashqidin sür peyda bolmaqta. Inkaslardin abontlarda peyda bolghan bu jiddiychilikning martning 1-künidin bashlap xitay yene “Intérnét toridiki abontlarning ismini bashqurush belgilimisi” resmiy yolgha qoyush uqturushidin peyda bolghan inkas ikenliki melum.

Xitay hazir dunyadiki tor qollan'ghuchilar sani eng köp dölet bolup, taratqularda yéqinda xitaydiki tor qollan'ghuchilar sanining 650 milyondin ashqanliqi bildürülgen idi. Shundaq bolushigha qarimay xitayning ijtima'iy alaqe uchur wasitilirige we intérnét qollan'ghuchilirigha bolghan nazaretni téximu köp chare tedbirler bilen kücheytmekte. Bezi menbelerde xitay hökümitining 2 milyondin artuq ademni ishqa sélip, mikro blog qatarliq éléktronluq alaqe wasitiliridiki uchur, maqale, yazmilarni nazaret qilidighanliqi ashkarilan'ghan idi.

Xitay hökümiti bu nöwet 3-ayning 1-künidin bashlap yéngidin yolgha qoyghan intérnét toridiki abontlarning ismini bashqurush belgilimisige asasen, “Tordashlar intérnét tor uchur mulazimitige royxetke aldurghanda qollinidighan hésabat abont nami töwendiki 9 türlük shertke uyghun bolushi kérek. Yeni, asasiy qanun we qanunlardiki belgilimige xilapliq qilishqa bolmaydu؛ dölet bixeterlikige ziyan yetküzüshke, dölet mexpiyetlikini ashkarilashqa, dölet hakimiyitini aghdurup tashlashqa urunushqa, döletning birlikini buzushqa yol qoyulmaydu؛ milletler arisida qutratquluq qilishqa, milliy kemsitish qilishqa, milletler ittipaqliqigha ziyan yetküzidighan ishlarni qilishqa bolmaydu؛ shehwaniyliq, ishqwazliq, qimar oynash, zorawanliq, qatilliq qatarliq mezmunlarni tarqitishqa bolmaydu؛ eger xilapliq qilinsa, muddet belgilep özgertish, waqitliq ishlitishtin toxtitish we tizimdin chiqiriwétish charisi körülidu ” dep belgilen'gen.

Shi jinping textke olturghandin kéyin intérnétni bashqurush we cheklime qoyushni ashuridighan mexsus qanun maddilirini élan qilghan idi. U maddilarning biride intérnétta ösek söz tarqatqanlargha 3yildin 10 yilghiche qamaq jazasi bérish belgilen'gen bolup. Yéqindin buyan tor, ijtima'iy uchur alaqe wasitiliride diniy mezmundiki uchurlarni körgenliki yaki chaplighanliqi üchünla téximu köp Uyghurlarning jazagha uchrap erkinlikidin mehrum qiliniwatqanliqi melum. 2009-Yili 5-iyul ürümchi weqesidin kéyin intérnét tor bet qurghuchi we tor bet yazghuchiliridin nijat azad, dilshat perhat, gheyret niyaz, ilham toxti qatarliq nurghun ziyaliylarni türmige solap, Uyghur intérnét torbetchilikige éghir zerbe bergen idi.

Xitayning intérnét mesililirini közetküchilerning qarishiche, xitayning ene shundaq intérnét qamalining eng yéqinqi ziyankeshlikige uchrighuchisi bolsa “Yeken weqesi” heqqide ösek söz tarqitish bilen qolgha élin'ghan 22 yashliq ababekri réhimdur.

Mart éyidin bashlap intérnét qollan'ghuchilirigha qoyulghan yéngi cheklime we nazaret qilish belgilimiliri heqqide dunya Uyghur qurultiyi bayanatchisi dilshat rishit ependi bügün radi'omizgha bayanat bérip, dunya jama'etchilikini Uyghurlarning intérnétta uchurgha éshishish we söz-pikir erkinlikining xitay hökümiti teripidin éghir cheklimige uchrash, téximu xeter astida qalghanliqidek mesilisige köngül bölüshke chaqirdi:

Melum bolushiche, Uyghur aptonom rayonidiki saqchi da'iriliri 2014-yil bir yil ichide tor saqchiliri arqiliq 5000 kishini iz qoghlap tutqun qilghan. Yéqinda yene Uyghur aptonom rayonluq j x nazariti 2015-yilida intérnét -uchur sistémisini mukemmelleshtürüp, tor saqchiliri arqiliq jinayet gumandarlirini tutush herikitini kücheytidighanliqini bildürgen idi.