Tokyoda chaqirilghan xitay mesililiri xelq'ara ilmiy muhakime yighinigha Uyghurlarmu qatnashti
2016.11.08

5-Noyabir tokyodiki takushoku uniwérsitétida chaqirilghan xitay mesililiri xelq'ara ilmiy muhakime yighinigha Uyghurlarmu qatnashqan.
Yaponiye Uyghur birliki teshkilatidin igilishimizche, tokyodiki takushoku uniwérsitétida chaqirilghan xitayning qoshna ellerge bolghan zémin kéngeymichiliki toghrisidiki xelq'araliq ilmiy muhakime yighinigha mezkur teshkilatning re'isi turmuhemmet hashim sherep méhmini süpitide qatnashqan we yighin jeryanida filippin, wiyétnam qatarliq ellerdin kelgen bir qisim erbablar bilen uchriship Uyghur mesilisi boyiche söhbet élip barghan.
Yighin takushoku uniwérsitétining yighin zalida élip bérilghan bolup, yighin'gha texminen her sahe kishiliridin ikki yüzge yéqin adem qatnashqan.
Yighin chüshtin kéyin sa'et ikkidin beshke qeder dawam qilghan.
Tokyodiki takushoku uniwérsitétida chaqirilghan xitayning talash-tartishtiki jenubiy taqim arallirida élip bériwatqan kéngeymichilik heriketlirige qandaq taqabil turush heqqidiki ilmiy muhakime yighinigha wiyétnam tashqi ishlar ministirliqi meslihetchiler idarisining mes'uli tin xu'an tang, filippin parlamént ezaliridin harriy roké, frédilik shaw qatarliq erbablar ishtirak qilghan.
Yighinda wiyétnam tashqi ishlar ministirliqi meslihetchiler idarisining mes'uli tin xu'an tang söz qilip: “Wiyétnam, jenubiy taqim aralliri mesiliside yeni xitaygha taqabil turushta amérika, yaponiye, hindistan qatarliq dötler bilen hemkarlishishni xalaydu. Shunga yaponiyening jenubiy déngiz mesiliside achquchluq rol oynap bu rayondiki wiyétnam, filippin, malayshiyagha oxshash döletlerni yuqiri herbiy téxnika we déngiz esliheliri bilen teminleshni üstige élishini ümid qilimen” dégen.
U sözide yene, “Xitay döliti hazirqi waqitning özide xelq'ara sotning jenubiy taqim aralliri toghrisidiki qararini qilche közge ilmidi” dégen.
Melum bolushiche, bu yil filippin hökümiti jenubiy déngizdiki arallirining igilik hoquq mesilisi heqqide xitayni xelq'ara sotqa erz qilghandin kéyin, 12-iyul küni gollandiyening denhag shehiridiki xelq'ara sot “Xitayning jenubiy déngizgha alaqidar tarixiy menbelerde qanuniy heqqi yoq” dep höküm chiqarghan. Emma, xitay hökümiti naraziliq bayanati élan qilip, xelq'ara sotning filippinning erzige asasen chiqarghan qararini étirap qilmaydighanliqini bildürgen.
Yighin'gha ishtirak qilghan filippin parlamént ezasi harriy roké filippinning nöwettiki tashqi siyasiti heqqide toxtilip: “Filippin dölet mudapi'esini kücheytishte yeni xitayning filippin'gha séliwatqan tehditlirige qarshi turushta elwette, yaponiye we wiyétnam bilen hemkarliq élip bérishni xalaydu” dégen.
Yighinda sözge chiqqan yapon mutexessisliri xitayning dunyagha xoja bolush üchün herbiy jehettin özini küchlendürüsh bilen birge, qoshna ellerge üzlüksiz tehdit séliwatqanliqini bildürgen we xitayning bu xil heriketlirige taqabil turush üchün, yaponiye amérika bilen bolghan herbiy hemkarliqini téximu kücheytip wiyétnam, filippin, hindonéziye we awstraliye qatarliq döletler bilen birlikte xitayning kéngeymichilikige qarshi turushqa ehmiyet béridighanliqini ilgiri sürgen.
Yighin ariliqida téléfon ziyaritimizni qobul qilghan kamakura sheherlik parlamént ezasi u'éxata yighin heqqide toxtilip:“Asiyaning tinchliqni emelge ashurush üchün xitay kompartiyesining tehditlirige taqabil turush yüzisidin chaqirilghan bu ilmiy muhakime yighinida yaponiye bashliq asiya ellirining öz-ara hemkarlishishini emelge ashurush üchün némilerni qilish toghrisida türlük qarashlar otturigha qoyuldi. Elwette, men yighinda otturigha qoyulghan mesililerni parlaménttimu otturigha qoyup, xitay tehditige taqabil turush heqqide qarar maqullashqa tirishimen” dédi.
Yaponiye Uyghur birliki teshkilatining re'isi turmuhemmet hashimning bildürüshiche, u, yighin bashlinishtin ilgiri filippin parlamént ezaliri we wiyétnam tashqi ishlar ministirliqining wekilliri bilen Uyghur mesilisi heqqide öz-ara söhbette bolghan.
Yighinda yene, yaponiyede pa'aliyet élip bériwatqan xitay démokratchilirining wekili shyang lin söz qilip xitaydiki kishilik hoquq mesililirining kündin-kün'ge nacharliship kétiwatqanliqini bildürüsh bilen birge, xitay kompartiyesi aghdurulup,xitayda köp partiyelik démokratik bir hakimiyet turghuzulghandila andin xitayda kishilik hoquq mesililirining hel qilinidighanliqini eskertken.
Ilmiy muhakime yighinidin kéyin ziyaritimizni qobul qilghan yaponiye kurétaké uyushmisining mu'awin re'isi hirosé yighin heqqide öz tesiratini bayan qilip:“Yighinda yapon xelqige anche ayan bolmighan xitayning tehditliri heqqide chet'ellik mutexessisler nahayiti yaxshi melumatlarni bérip ötti. Shundaqla yighinda xitayning mustemlikisidin saqlinish toghrisida muhakimiler élip bérildi. Bu muhakimiler elwette, asiyaning tinchliqini emelge ashurushta köp paydiliq dep oylaymen” dédi.
Igilishimizche, xitay mesililiri boyiche chaqirilghan bu qétimqi ilmiy muhakime yighinigha takushoku uniwérsitétining proféssori, yaponiyede közge körün'gen xelq'ara mesililer mutexessisi, Uyghur kishilik hoquq tetqiqatchisi fuji génki riyasetchilik qilghan.
Yuqiriqi awaz ulinishidin tepsilatini anglang.