Amérika Uyghur qarshiliq herikitini térrorluq hésablimidi

Muxbirimiz erkin
2014.05.01
pichan-lukchun-weqesi.jpg Hujumgha uchrighan pichan nahiyisining lükchün baziri saqchi ponkiti. 2013-Yili 26-iyun.
t2.qpic.cn/mblogpic

Amérika dölet ishlar ministirliqi 30-aprél élan qilghan térrorluq doklatida, xitayning térrorluqqa qarshi turush herikiti nuqtiliq Uyghurlarning sherqiy türkistan islam herikitige qaritilghanliqini eskertip, xitay Uyghurlargha alaqidar zorawanliq weqelirini térrorluq dep élan qilsimu, biraq bu weqelirining térrorluq ikenlikini ispatlaydighan konkrét pakitlar bilen teminlep baqmighanliqini ilgiri sürdi.

Doklatta, xitay, térrorluq dep qarighan weqelerge amérikining qayturghan inkasini tenqid qilip kéliwatqanliqini bildürüp, xitayning az sanliq milletlerge tutqan mu'amilisi, qanun bilen idare qilish jehettiki nuqsanlirining endishe qozghawatqanliqini otturigha qoyghan amérikini, térrorluq mesiliside “Ikki xil ölchem” qollinish bilen eyiblep keldi, dep körsetti.
Doklatta yene körsitishiche, xitay pat-pat amérikidikilerni öz ichige alghan chet'eldiki Uyghur pa'aliyetchilirining térrorluqni qollap, uninggha hemtayaq bolup kéliwatqanliqini ilgiri sürüp kelgen bolsimu, biraq u, bu qarishini ispatlaydighan ishenchlik pakitlarni körsitip baqmighan.

Doklatta mundaq deydu: xitay da'iriliri Uyghurlargha chétishliq bir qatar zorawanliq weqelirini térrorluq dep békitti. Biraq omumlashturup éytqanda, xitay da'iriliri buning térrorluq ikenlikige da'ir konkrét pakitlar bilen teminlep baqmidi. Shundaqla yene, muxbir we xelq'ara közetküchilerning musteqil tekshürüsh élip bérip, hökümet axbaratining qarashlirini ispatlishigha cheklime qoydi.

30‏-Aprél, amérikining térrorluq ishlirigha mes'ul emeldari, bash elchi tina kaydanof, doklat élan qilish munasiwiti bilen chaqirilghan axbarat élan qilish yighinida, xitayni bu xil weqelerge alaqidar uchurlarni toluq élan qilishqa chaqirdi.

U: méningche, eger xitay bu xil hujumlargha munasiwetlik uchurlargha érishishke téximu keng yol qoysa, bu, bizning ular duch kéliwatqan weziyet toghriliq téximu etrapliq chüshenche hasil qilishimizgha paydiliq, dep oylaymiz. Biz bu nuqtini xitay hökümitige éniq chüshendürduq. Méningche, bularning hemmisi doklatta toluq qeyt qilindi, dep oylaymen, dep körsetti.

Tina kaydanof yene, térrorluqning éniqlimisi toghriliq munazire qilmaydighanliqini eskertip, her bir döletning térrorluqqa bergen chüshenchisi perqliq ikenlikini bildürdi. U: men térrorluqning éniqlimisi toghriliq bek chongqurlap toxtalmaymen. Méningche, herbir dölet bu mesilige öz nuqtineziridin qaraydu. Biz xitayda yüz bergen bezi guruhlargha alaqidar bu hujumlarda puqralargha intayin hésdashliq qilimiz, dédi.

Bu doklat, xitay re'isi shi jinping, qeshqer qatarliq jaylargha qilghan ziyaritide Uyghur ilini térrorluqqa qarshi küreshning aldinqi sépi, dep élan qilip, térrorluqqa zerbe bérishni dawamliq kücheytishni tekitligen mezgilde élan qilindi. Shuning bilen birge, bu doklat 30‏-aprél ürümchi poyiz istansisida partlash yüz bergen kün'ge toghra kélip, diqqet qozghidi. Bu ikki weqening oxshash bir kün'ge toghra kélip qélishi tasadipiyliq bolushi éhtimal. Biraq analizchilarning qarishiche, bu doklat, xitay bilen amérikining térrorluq mesilisidiki pikri perqliq ikenlikini körsitidu.

Amérikida olturushluq pa'aliyetchi we weziyet analizchisi ili xongküen ependi mundaq dédi: amérika bilen junggoning térrorluq herikiti we térrorluqqa qarshi turush mesilisige bergen éniqlimisi oxshimaydu. Amérikining térrorluqqa qarshi herikiti térrorluqni nishan qilghan. Térrorluqning xelq'ara éniqlimisi bar. Junggo hökümiti bolsa, amérikining bu herikitidin paydilinip öz meqsitige yetmekchi. Uning meqsiti térrorluqqa qarshi turushni bahane qilip, shinjangdiki musteqilliq herikitini ongushluq basturush. Bu arqiliq amérikiliqlarning éghzini étish. Chünki, amérika térrorluqqa qarshi turushta bashqa ellerning hemkarliqigha éhtiyajliq. Junggo körünüshte amérikigha maslashqandek qilsimu, lékin uning emeliyettiki asasliq muddi'asi shinjangning milliy bölgünchilik herikitini basturush.

Lékin amérika dölet ishlar ministirliqining doklatida, amérikining xitay bilen térrorluqqa qarshi hemkarliqi nahayiti cheklik, öz-ara uchur almashturushi intayin az ikenlikini bildürgen. Doklatta körsitishiche, xitay bu jehette blorusiye, hindistan, hindonéziye, qazaqistan, qirghizistan we rusiye qatarliq döletler bilen térrorluqqa qarshi herbiy manéwir élip bérip, asasi nishanini etraptiki bu döletler bilen hemkarliqni kéngeytishke qaratqan.

Ili xongküen ependining qarishiche, xitay hökümiti Uyghur ilida yüz bergen zorawanliq weqelirini térrorluq, dep élan qilsimu, biraq bu weqelerning rast térrorluq ikenliki gumanliq.

U: mesile, shinjangda ilgiri yüz bergen weqeler xelq'ara jem'iyet birdek étirap qilghan térrorluq herikitimu -emesmu? bu mesilide junggo hökümiti bir tereplimilik chüshenche bérip keldi. 3‏-Bir qanal teminligen uchur nahayiti cheklik. Shunga, hazir shinjangda bir weqe yüz berse, junggo hökümiti uni derhal térrorluq dep élan qilip, tenqid qilidu. Arqidinla adem tutidu we basturidu. Xelq'araning bu mesilide pikir bayan qilish hoquqi nahayiti cheklik bolup keldi. Chünki, amérikini öz ichige alghan xelq'ara jem'iyetning bu jehettiki uchuri intayin az. Bu hazirqi eng zor mesile. Shunga, ular xitay bilen sözleshkende ajizliq qiliwatidu, dédi.

Amérikining térrorluq doklatida, xitayning 2013‏-yili 28‏-öktebir yüz bergen tyen'enmén aptomobil hujumi sherqiy türkistan islam herikitining kompartiye memliketlik yighini harpisida muqimsizliq peyda qilish herikiti, dep élan qilghanliqini bildürüp, sherqiy türkistan islam herikiti torgha qoyghan widé'osida bu weqeni tilgha alghan bolsimu, biraq bu weqening sherqiy türkistan islam herikitige chétishliq ikenlikini ispatlaydighan musteqil pakit yoq, dep körsetti.

Amérika hökümiti 2002‏-yili sherqiy türkistan islam herikitini térrorchi teshkilatlar tizimlikige kirgüzgen. Biraq uning charshenbe küni élan qilghan doklatidiki térrorluq teshkilatlar tizimlikide sherqiy türkistan islam herikitining ismi tilgha élinmidi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.