Xitay da'irilirining atalmish “Térrorchilar” ni tutushta puqralarni yardemge chaqirish taktikisi tenqidke uchridi

Muxbirimiz méhriban
2014.08.11
terror-tutush-herikiti-seperwer-uyghur.jpg “Térrorchilar” ni tutush herikitide xizmet körsetti dep qaralghanlar mukapatlanmaqta. 2014-Yili awghust, qaraqash.
CCTV

Xitay da'iriliri 10-awghust yekshenbe künidiki xewiride, 28-iyul yeken qanliq toqunushigha alaqidar 18 Uyghurning teslim bolghanliqini we ularni tutushta yekendiki puqralarning teshkillinip, saqchi-eskerlirige özlükidin yardemleshkenlikini xewer qildi. Da'irilerning bu xewiri xelq'ara metbu'atlarda jiddiy inkas qozghap, eyibleshke uchridi.

Bügün köpligen xelq'ara metbu'atlarda, xitay da'iriliri élan qilghan “28-Iyul yeken toqunushidiki gumandarlardin 18 kishining teslim bolghanliqi” heqqidiki xewerlerge we xitay metbu'atlirida tekitlen'gen “Uyghur déhqanliri térrorchilarni tutushta yardemde boldi” dégen teshwiqatlargha qarita küchlük inkaslar bérildi.

En'gliye b b s agéntliqining 11-awghust bergen xewiride, “Xitayning shinxu'a agéntliqi yekshenbe küni bergen xewiride, ‛teslim bolghan 18 gumandarning köpinchisining ehwalning heqiqitini bilmeydighan puqralar ikenliki, ularning bashqilarning qutratquluq qilishi we mejburlishi bilen bu weqege qatnashqanliqi, saqchi-eskerlerge yardemliship térrorchilarni tutqun qilishqa aktipliq bilen qatnashqan Uyghur déhqanlirining roli chong bolghanliqi‚ ni teshwiq qildi. Emma dunya dunya Uyghur qurultiyi bayanatchisi dilshat rishit da'irilerning bu 18 neper Uyghur pida'iyni tutushta, ularning uruq-tughqanlirini we yéza xelqini mejburiy ekélip, radi'o kanaylirida aldamchiliq teshwiqati élip bérish arqiliq tutqun qilghanliqini ilgiri sürmekte” déyildi.

Xitay da'iriliri bundin ilgiriki birqanche xewerliridimu, atalmish“Térrorchilar”ni qorshap tutushta, yerlik Uyghurlarning yardemde bolghanliqi we xizmet körsetkenlerning mukapatlan'ghanliqi heqqide xewer bergen. Ötken heptidin buyan, xitayning shinxu'a agéntliqi, shinjang xewerliri qatarliq hökümet xewerliride, yéqinda qeshqer, yeken, xoten qariqash we aqsu üchturpanda élip bérilghan atalmish “Térror gumandarlirini tutush”yeni Uyghur pida'iylirini tutqun qilishta, shu yézilardiki Uyghur déhqanlirining özlükidin qatnashqanliqi we aktipliq bilen rol alghanliqi teshwiq qilin'ghan. Emma radi'omiz muxbiri yerliktin igiligen ehwallardin, déhqanlarning yéza kadirlirining mejburlishi we qorqutushi netijiside, qollirigha kalteklerni élip qorshap tutush herikitige qatnashqanliqi, zamaniwi qorallar bilen qorallan'ghan saqchi-eskerlerning bolsa, kaltek kötürgen Uyghur déhqanlirini aldigha sélip, atalmish térrorchilarni yeni Uyghur pida'iylirini tutush wezipisini orunlighanliqi ashkarilandi.

10-Awghust yekshenbe küni, radi'omiz muxbirining so'allirigha jawab bergen aqsu uchturpan nahiyisidiki ikki neper yéza kadirining ashkarilishiche, ötken hepte élip bérilghan üchturpandiki gumandarlarni tutush seperwerlikige qatnashqan déhqanlar, kent sékritarining tehdit sélishi we mejburlishi bilen mezkur heriketke hashar ornida qatnashqanliqi ashkarilandi.

Chet'ellerdiki siyasiy analizchilardin béyjing bahari zhurnilining bash muherriri xu ping ependi we Uyghur ziyaliysi doktor qahar barat ependiler, da'irilerning yéqindin buyan élip barghan tutqun qilish heriketliri heqqide toxtaldi. Ular öz bayanlirida, da'irilerning Uyghurlarning qarshiliq heriketlirini basturushta qattiq qolluq bilen qoralliq basturushni yolgha qoyuwatqanliqini tenqidlesh bilen bir waqitta, xitay hökümiti teshwiqatida tekitliniwatqan, saqchilarning atalmish térror gumandarlirini tutushigha uyghularningmu yéqindin hemkarlashqanliqi heqqidiki xewerlerni köplep bérish arqiliq özining siyasiy muddi'asigha yetmekchi boluwatqanliqini bildürdi.

Xu ping ependi radi'omizda élan qilghan obzorida bu qilmishni tenqidlep, “Da'irilerning yézidiki déhqanlarni qollirigha toqmaqlarni kötertip, toluq qorallan'ghan saqchilarning heydekchilikide atalmish ‛térror gumandarliri‚ ni tutqun qilishqa seperwer qilishining özi, aldi bilen xitay kommunist hökümiti tekitlewatqan ‛xelq saqchisi xelqning bixeterlikini qoghdaydu‚ dégen sho'arigha xilap qilmish. Yene bir jehettin qollirigha kaltek-toqmaqlarni kötürüp atalmish térror gumandarlirini tutushqa teshkillen'gen Uyghur déhqanliri héchqachan özlükidin bu ishqa razi bolghini yoq. Ularning qandaq bésim we qorqutushlar ichide bu heriketke qatnashturulghanliqini herqandaq bir adem oylap yételeydu” dédi.

Doktor qahar barat ependi bu heqte öz qarishini otturigha qoyup, da'irilerning Uyghur déhqanlirining atalmish “Térror gumandarliri” ni tutqun qilishqa yardemleshkenliki heqqide bu qeder keng teshwiqat élip bérishi, emeliyette xitay hökümitining siyasitige narazi bolup qarshiliq körsetken Uyghurlargha rohi jehettin zerbe bérish, Uyghur millitining xitay hökümitige qarshiliq iradisini suslashturush meqsitige yétish üchün boluwatqanliqini bildürdi.

Doktor qahar barat ependi yene, toluq qorallan'ghan xitay saqchilirining Uyghur déhqanlirining qollirigha kalteklerni tutquzup, ularni her waqit ölüm xewpi yüz béridighan sepning aldida turghuzushi xitay saqchi-eskerlirining ölümdin qorqush pisxikisining eng roshen ipadisi ikenlikini we bu xil qilmishlarning Uyghur élida bundin ilgirimu yüz bergenlikini eskertti.

Qahar ependi, bundin ilgiri yüz bergen Uyghurlarning qarshiliq heriketliridin 90-yillardiki barin inqilabi, 97-yildiki ili féwral weqesi mezgilidiki Uyghur pida'iylirini tutqun qilish, 2009-yildiki 5-iyul ürümchi weqesi mezgilidiki tutqun qilish heriketliridimu sepning eng aldigha Uyghur kadirliri we Uyghur millitidin bolghan saqchilarni turghuzush ehwallirining yüz bergenlikini misalgha aldi.

Doktor qahar barat ependi sözining axirida, xitay da'irilirining meyli qandaq wasite qollanmisun, nöwette dawamlishiwatqan Uyghurlarning qarshiliq heriketlirini basturushqa imkansiz ikenlikini bildürüp, bu xil qarshiliq heriketlirining yüz bérishige yenila xitay hökümitining Uyghurlar üstidin yürgüzüwatqan qatttiq basturush siyasiti seweb boluwatqanliqini tekitlep, xitay hökümitining rayondiki mesilini hel qilishning toghra yolini tépip chiqishi kéreklikini bildürdi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.