Xitay misirgha “Shinjang medeniyet almashturush guruppisi” ewetken

Xitay hökümitining “Xelq géziti”, “Shinxu'a agéntliqi” qatarliq axbarat wasitilirining 8- may tarqatqan xewerliridin qarighanda, xitay -chet'el dostluq birleshmisining mu'awin bash katipi shü guyshang bashchiliqida teshkillen'gen “Shinjang medeniyet almashturush ömiki” mushu ayning 6-künidin étibaren ottura sherqtiki bir qisim döletlerge mexsus ziyaritini bashlighan bolup, birinchi békitini misirdin bashlighan. Ular yene se'udi erebistan we iran qatarliq döletlerge baridiken.

Xitayning “Shinjang medeniyet almashturush ömiki” düshenbe küni, qahirede misirdiki partiye we hökümet wekilliri hemde “Xitay-misir dostluq jem'iyiti” misirdiki bir qisim axbarat orunliri wekilliri bilen söhbet élip barghan.
Shinxu'a agéntliqining bu heqtiki xewiride déyilishiche, ömek bashliqi shü guyshang “Shinjang medeniyet almashturush ömiki” ning bu qétimqi ziyaret meqsiti heqqide toxtalghanda, “Misir bilen xitayning dostluqi we medeniyet jehettiki hemkarliqini ilgiri sürüsh bilen teng öz ara chüshini kücheytishni meqset qilidighanliqini, bolupmu chet'el axbaratlirining shinjang aptonom rayoni heqqidiki natoghra xewerlirige qarshi muwapiq inkas qayturup, shinjangning emeliy ehwalini chüshenmigen her qaysi sahelerge, shinjangni toghra tonutush ikenliki” ni alahide tekitligen.

Shü guyshang yene Uyghur diyarining tarixi, medeniyiti, milletlerning diniy étiqadi we shundaqla rayondiki weziyet toghrisida teshwiqat élip barghan bolup, u: “Shinjangda ezeldin köp xil milletler, oxshimighan medeniyetler, dinlar bille mewjut bolup kelgen” dégenni alahide tekitligen bolsimu, emma u sözliride Uyghur kelimisini ishletmigen. Uyghur diyarida Uyghurlarning musulmanlarning asasliq salmiqini igileydighanliqini gewdilendürmigen shundaqla özlirining Uyghur diyaridiki qattiq basturush siyasitini heqliq körsitip, “Shinjangda térrorizm we radikalizmning tesiri jem'iyet bixeterlikige tehdit élip kelmekte, bölgünchilik we térrorluq heriketlirining bu xil idé'ologiye asasini tügitishte choqum qattiq basturush élip bérish zörür”, dep tekitligen.

“Shinjang medeniyet almashturush ömiki” heqqide melumatlarda yene ularning el ezher uniwérsitétida mexsus ziyarette bolup ikki dölettiki millet we din siyasetliri, radikalliqqa qarshi turush tejribiliri heqqide öz-ara muzakiriler élip barghanliqi körsitilgen. Emma dunya axbaratida zor ghulghula we tenqid qozghighan ezherning Uyghur oqughuchilirining tutqun qilinishi we iz -déreksiz yoq qiliwétilishi mesilisining otturigha qoyulghan- qoyulmighanliqi heqqide héchqandaq uchur bérilmigen.

Misir metbu'atliri we xitayning misirdiki elchixana tor betliridimu bügün'giche “Shinjang medeniyet almashturush ömiki” ning pa'aliyetliri tepsiliy heqqide uchur yaki xewer bérilmidi.

“Shinjang medeniyet almashturush ömiki” ning misir we ottura sherqqe qaratqan bu ziyaritining esli meqsiti we Uyghur oqughuchilarning tutqun'gha uchrash we qayturulush mesilisining ularning kün tertipi ichide bar- yoqluqi heqqide melumat élish üchün, xitayning qahirediki elchixanisi bilen alaqileshtuq. Elchixanining medeniyet ishxanisi xadimi téléfonimizgha jawab bergen bolsimu, erkin asiya radiyosidin téléfon qiliwatqanliqimizni bilgendin kéyin so'allirimizgha jawab bérelmeydighanliqini, bizning axbarat ishxanisi bilen alaqilishishimiz kéreklikini éytti.

Xitay elchixanisining axbarat teshwiqat ishxanisigha téléfon ulandi, téléfonni alghan bu xitay xadimdin “Shinjang medeniyet almashturush ömiki” ning misirdiki pa'aliyetliri heqqide sorighinimizda, bu heqte öz béshimchiliq bilen jawab bérelmeydighanliqini bildürüp, bizning élxet arqiliq bash elchi bilen alaqilishishimiz kéreklikini éytip téléfonni qoydi.

Xitayning mexsus “Shinjang medeniyet almashturush ömiki” ning Uyghur élidin misirgha kélip oquwatqan oqughuchilar bilen körüshken- körüshmigenlikini bilish meqsitide bir qisim oqughuchilar bilen alaqileshtuq. El ezher uniwérsitétidin awazini anglatmasliq sherti bilen ziyaritimizni qobul qilghan ikki Uyghur oqughuchining biri, gerche 4- aylarda Uyghur élidin ömek kélidiken dep anglighan bolsimu, biraq kelginidin özining xewiri yoqlighini bildürdi.
Yene bir nöwette misirda pa'aliyitini bashlighan atalmish shinjang ömikining kelgenlikidin xewiri bolsimu, buningdin xewerdar balilar arisida, bu ömekning kélish meqsitining “Qalghan Uyghurlarnimu yighip qayturup kétish meqsiti bar iken” dégendek söz -chöchekler taralghanliqini bildürdi.

Ilgiri misirdiki xitay elchixanisi teshkilligen oqughuchilar uyushmisida xizmet qilghan ezherning sabiq oqughuchiliridin biri, bu qétim kelgen ömekning pa'aliyetliridin xewiri yoqlighini, Uyghur diyaridin kelgen oqughuchilar bilen körüshmigenliki we xewermu qilmighanliqini bildürdi.

Uyghurlar uchrighan misir iztrapi we xitayning se'udi erebistanda élip bériwatqan teshwiqatliridin ottura sherq mesililiridin xewerdar bolghan türkiyediki sherqiy türkistan ölimalar birlikining re'isi, doktor atawulla shahyar ependi xitayning mexsus “Shinjang medeniyet almashturush ömiki” teshkillesh arqiliq teshwiqatlirini élip bérishidiki asasliq meqsiti heqqide özining bezi qarashlirini bayan qilip ötti.

U, xitayning Uyghurlarni térrorluqqa baghlap basturushi hemde “Terbiyelesh lagérliri” ni qurghanliqi pash bolghandin kéyin, özi bilen zor soda hemkarliqi bolghan musulman dunyasida, jümlidin ottura sherqte özini aqlashqa éhtiyajliq bolup qalghanliqini shundaqla misirning ottura sherqning merkizi bolush süpiti bilen xitay üchün intayin muhim hésablinidighan bolghachqa bu pa'aliyetlirini élip bériwatqanliqini bildürdi.

U yene, xitay da'irilirining misirda ötken yili yazdin bashlan'ghan Uyghur oqughuchilarning tutqun qilinishi we ularning jazalinishi mesililiri seweblikmu atalmish medeniyet almashturush dégen nam bilen misirda siyasiy teshwiqat élip bériwatqan bolushi mumkin dep qaraydighanliqini otturigha qoydi.

Doktor atawulla shahyar ependi yene xitay bilen ottura sherq ellirining diplomatiyelik, soda munasiwetlirining kündin-kün'ge küchiyishige egiship, ular arisidiki türlük medeniyet almashturush pa'aliyetlirimu rawajliniwatqan bolsimu, emma “Shinjang medeniyet almashturush ömiki” namidiki bu siyasiy teshwiqatlirigha qarita Uyghur teshkilatliri we jümlidin sherqiy türkistan ölimalar birlikimu téz we muwapiq inkas qayturushi zörür dep tekitlidi.

Otken jüme küni, awstraliyediki Uyghur jem'iyiti kembéradiki misir elchixanisi aldida namayish ötküzüp, misirning xitay bilen birliship, Uyghur oqughuchilarni tutqun qilishi we xitaygha qayturushigha qarshi naraziliq xéti tapshurghan idi.

Lékin inkaslardin melum bolushiche, hazirghiche dunyadiki héchqaysi xelq'araliq nopuzluq musulmanlar teshkilatliri we ottura sherq memliketliri xitayning Uyghur diyarida élip bériwatqan “Yépiq terbiyelesh lagéri” liri arqiliq Uyghurlarning dini étiqadi we milliy hem insani hoquqlirining dexli-teruzigha uchritishi heqqide inkas bildürüp baqqanliqi melum emes.