Xitay tümen ming studéntni ishqa sélip “Shinjang yaxshi” teshwiqati élip barmaqta

Tengritagh tor bétide yéqinqi künlerde chet'ellerde oquwatqan bir qisim Uyghur studéntlarning özining xitaydin pexirlinish, minnetdarliq tuyghuliri ipade qilin'ghan teshwiqat maqaliliri arqa-arqidin élan qilinmaqta. Bu torda “Tümen ming studént shinjangni sözlesh” témisi bilen échilghan mexsus sehipining 12-dékabir sanida yéngidin yene, en'gliyede oquwatqan ibadet turdining teshwiqat maqalisi élan qilindi. U maqaliside özining xitay pasportidin, xitay dölet tewelikidin pexrlinishindighanliqini, xitay hökümitige we xitay medeniyitige bolghan choqunushini izhar qilghan bolup qoyuq siyasyliqqa ige bu teshwiqat maqalisi özining yurti “Shinjang” diki muqimliqqa tesir yetküzüwatqan qarshiliq hujumliridin bekmu endishe qiliwatqanliqinimu qeyt qilghan hetta 19-qurultaynimu teshwiq qilishni untup qalmighan.

Uning aldida 4-dékabir oxshash sehipide yene firansiye oquwatqan güzelnur, 30-noyabir sanida awstraliyede oquwatqan férdun ghopur, yéngisardin rusiyege kélip oquwatqan doktor aspiranti muhemmed abduwahap isimlik Uyghur studéntlarningmu oxshash weznidiki teshwiqat maqaliliri arqa-arqidin élan qilin'ghan.

Tengritagh torida échilghan mezkur “Tümen ming studént shinjangni sözlesh” sehipisi heqqidiki chüshendürüshke qarighanda, bu sehipe xitayning Uyghur aptonom rayonidiki teshwiqat wasitilirining hemkarliqida pilanlinip yolgha qoyulghan 2017-yilliq xitay tor sahesidiki eng yaxshi abont qurulushigha tewe pa'aliyet bolup, xitay bashqurushidiki yüzligen tor we teshwiqat wasitiliri bu teshwiqatqa qatnashqan. Uyghur élidiki 78 aliy we téxnikomlar hemde yüzligen xitay ichi we sirtidiki aliy mekteplerde oquwatqan studéntlarni maqale we bashqa eserlerni qatnashturidighan bolup. 5-Ayning 25-küni bashlan'ghan bu teshwiqat qurulushi 3-basquchqa kirgen. Xewerde körsitilishiche bu basquchning teshwiqat témisi “56 Millet uyultash, hemmisining bir junggodin ibaret chong a'ilisi bar” dégenni chöridep teshwiq qilidiken. Asasen chet'ellerde ilim tehsil qiliwatqan Uyghur studéntlarning teshwiqat maqaliliri élan qilinmaqta.

Xitay hökümitining bu yil Uyghur élide, saheler boyiche keng kölemlik ochuq ipade bildürüsh dolquni qozghighandin sirt, chet'ellerde oquwatqan oqughuchilarnimu ipade bildürüshke qistawatqanliqi we yuqiriqidek teshwiqat maqalilirini élan qildurghanliqi ashkarilan'ghan bir mesile. Xitay da'irilirining bir tereptin türkiye, misir qatarliq bir qisim ellerde oquwatqan oqughuchilarni qayturup kétish üchün heriket qilip, ulargha türlük wasitiler arqiliq bésim ishletken bolsa yene bir tereptin bu xil Uyghur studéntlarning xitaygha bolghan sadaqtini teshwiq qildurushi Uyghur küzetküchilerningmu diqqitini qozghap kelgen bir mesile.

Yéqinda radi'omizgha inkas qilghan shiwétsiyediki bir studént qiz özining dölet xirajiti bilen oqushqa chiqqanliqi, yéqinda da'irilerning uninggha yuqiriqi teshwiqatqa awaz qoshup özining meydanini ochuq ipadileshni telep qilghan iken. Xitayning dölet xirajiti bilen oquwatqan Uyghur oqughuchilarnimu qattiq közitip, kontrol qiliwatqanliqini ashkarilan bu qiz oqughuchi, a'ilisidikilerning bixeterliki we özining teste qolgha kelgen oqush pursitidin ayrilip qalmasliq üchün, yazliq tetildin qaytip kélipla, telep boyiche özining xitay hökümitige teshekkürini bildürüp, bir maqale yézip ewetken, emma yéqinda da'iriler uning maqalisining ölchemlik bolmighanliqini éytip qayturuwetken we az bolghanda 800 xetlik yézishi, 19-qurultay mezmunlirinimu ichige kirgüzüshi kérek dep telep qilghan iken. Da'iriler uning ötken yili tetildin paydilinip türkiyege barghanliqini chüshendürüshni we shuning özining közitish astida ikenlikinimu agahlandurghan iken.

Ijtima'iy alaqe wasitiliride yéqindin buyan xitayning Uyghurlardin paydilinip chet'ellerde élip bériwatqan siyasiy teshwiqati heqqidiki témilargha aktip pikir qatnashturuwatqan közetküchilerning qarishiche, gerche qarimaqqa Uyghur studéntlar teripidin yézilghan bu maqalilerde xitay hökümitige bolghan minnetdarliq we muhebbiti ipadilen'gen bolsimu, dölet xirajiti bilen oquwatqan oqughuchilarning bu xil maqalilerni yézishqa mejbur we bashqilarningmu xitay da'irilirining her türlük bésimi astida yéziliwatqanliqi yaki yurtida qalghan ata-anisi bésimda bolghachqa yézishqa mejbur qalghanliqini tekitleydu. Firansiyediki közetküchi jür'et ependi lékin shundaqtimu atalmish “Siyasetke arilashmaymen” dep emeliyette Uyghurlargha arilashmaywatqan, Uyghur tarixidin, siyasettin xewiri yoq, Uyghurlarning weziyitige köz yumuwatqan bir qisim Uyghur yashlirini özi bilip bilmey xitayning siyasiy teshwiqatining qurbani we paydilinish matériyali bolup qélishtin saqlinishqa agahlandurdi.

Bu heqte bashqiche pikrini otturigha qoyghan kanadadiki Uyghur pa'aliyetchi ruqiye turdush xanim, emeliyette köp qisim Uyghur studéntlar özliri we yaki a'ilisi xitayning bésimi we tehditi astida qalghanliqi üchün xitaygha sadaqitini bildürüshke mejbur déyilsimu, yenila bir qisim yashlardin chet'ellerde oqush we yashash jeryanida xitaygha bolghan mayilliq ipadiliniwatqanliqini, buningda ularning ata-aniliriningmu mes'uliyiti bar dep qaraydighanliqini otturigha qoydi.