Хитайниң учур - алақә йеңи бәлгилимиси тордашларни әнсизликкә салди

Мухбиримиз меһрибан
2015.12.18
xitay-internet-tekshurush-cheklesh.jpg Хитай сақчилириниң интернет ишләткүчиләрниң кимликини тәкшүрүватқан көрүнүши. 2013-Йили 31-июл.
Imaginechina


Хитай таратқулирида 2015 - йил 12 - айдин 2016 - йил 4 - айға қәдәр учур - алақә, тор саһәсидә зәрбә бериш һәрикити елип берилидиғанлиқи вә интернет, телефон алақисидики йеңидин бекитилгән җинайәт вә қанунсиз қилмишлар һәққидики бәлгилимиләр елан қилинғандин кейин, үндидар қатарлиқ алақә торлирида достлар арисида қилинған бәс - муназириләр сәвәблик җазаға учриғанлар һәққидики хәвәрләрниң көпийиши, нөвәттә хитай тордашлирини әнсизликкә салған.

14 - Декабир күни үрүмчидә ечилған “учур - алақә вә тор системисидики йеңи җинайи һәрикәтләргә зәрбә бериш вә түзәш” йиғинида, 11 түрлүк җинайәт вә 7 түрлүк қанунсиз қилмиш һәққидики бәлгилимиләрниң тәпсилати елан қилинған.

16 - Декабир күни йәнә хитай дөлитиниң саһибханлиқида җеҗяң өлкисиниң вуҗен шәһиридә “дуня тор йиғини” ечилған болуп, йиғинда хитай рәиси ши җиңпиң дунявий характерлик тор башқуруш системиси бәрпа қилиш, шу арқилиқ барлиқ дөләтләрниң арзусиға уйғун келидиған бир әндизини барлиққа кәлтүрүш тәшәббусини оттуриға қойған. У бу хил усулниң тор дунясидики җинайәтләр вә террорлуқ қилмишлириниң алдини елишта иҗабий роли болидиғанлиқини алаһидә тәкитлигән.

Хитай һөкүмитиниң хитай дөлити ичидики учур алақә контроллуқини күчәйткәндин башқа, хәлқарадики әркин интернет - алақисидиму йеңи қанун бәлгилимиләрни түзүп чиқиш тәшәббуси хәлқара кишилик һоқуқ тәшкилатлириниң вә ғәрб демократик дөләтлириниң тәнқидигә учриди.

Хитай даирилири тәшәббус қиливатқан учур - алақә саһәсидики қаттиқ бәлгилимиләр хәлқараниң әйиблишигә учрап қалмастин, бәлки дөлити ичидики тордашларниңму наразилиқини қозғиғанлиқи оттуриға чиқти.

18 - Декабирдики хитай хәвәрлиридә, үндидардики достлар чәмбирикидә хитай мәркизи һөкүмитиниң “бир дөләт икки хил түзүм” сияситини әйиблигән ву фамилилик мәлум сақчи идариси муавин башлиқиниң қанун бойичә җазаға тартилғанлиқи хәвәр қилинғандин кейин, хитай тордашлири инкас қайтуруп, нөвәттә йолға қоюлуватқан “учур - алақә вә тор системисидики йеңи җинайи һәрикәтләргә зәрбә бериш һәрикитиниң пуқраларниң адәттики сөз қилиш, пикир - әркинликини нишан қилғанлиқи үчүн, хитайда әркин пикир қилиш бошлуқиниң пүтүнләй боғулған вәзийәт шәкилләнгәнлики” ни билдүрди.

Хебийлиқ хитай язғучиси ву җиңшең радийомиз хитай бөлүминиң зияритини қобул қилғинида, хитай һөкүмитиниң интернет қамалини тәнқидләп,“һазирқи һөкүмәт әмәлийәттә лүкчәкләрчә(мафиячә) мустәбит түзүмни йүргүзүватиду. Мән лүкчәк мениң дегиним һесаб, мениңла тоғра дигәнни тәшәббус қиливатиду. Һазирқи вәзийәттә у сениң әркин сөзлишиңгә йол қоймайду. Сениң сөзлигән сөзлириң сениң җинайи пакитлириң һесаблинип сени түрмигә мәһкум қилидиған вәзийәт шәкилләнди” деди.

Хитай вә уйғур вәзийитини узундин көзитип келиватқан чәтәлләрдики уйғур паалийәтчилиридин дуня уйғур қурултийиниң баянатчиси, дилшат ришит әпәнди вә әнгилийидики уйғур зиялийси әзиз әйса әпәндиләрму хитайниң интернет - учур - алақә контроллуқи һәққидә өз қарашлирини оттуриға қоюп, хитайниң йеқиндин буян барғанчә күчәйтиватқан интернет қамали, болупму уйғур районида барғанчә күчийиватқан район характерлик учурларни қаттиқ қамал қилиш сияситиниң хитайда пуқраларниң сөз әркинлики пүтүнләй қамал қилинған вәзийәт шәкилләндүргәнликини билдүрди.

Дуня уйғур қурултийи баянатчиси дилшат ришит әпәнди баянида, йеқинда аммиви сорунларда өзиниң һөкүмәткә болған наразилиқини ипадилигәнлики үчүн вәзиписидин қалдурулуп тәкшүрүшкә йолланған шинҗаң гезитиниң җав фамилик хитай партком секритари вә уйғур биз торида хитай һөкүмәтниң уйғур сияситини тәнқидлигән уйғур зиялийси илһам тохтиниң муддәтсиз қамақ җазасиға һөкүм қилинғанлиқини нәқил елип, уйғурларға қаритилған интернет контроллуқиниң хитай өлкилиридин күчлүклүкини, уйғурларға беридиған җазаниң хитай пуқралириниңкидин еғирлиқини билдүрди.

Дилшат ришит әпәнди йәнә, хитай һөкүмитиниң учур - алақә контроллуқи вә уйғүрларға қаритилған бастуруш вәзийитигә демократийә вә әрклинликни тәшәббус қилидиған ғәрб демократик дөләтлириниң диққәт қилиши вә хитай билән болған дипломатик мунасивитидә бу мәсилиләрни оттуриға қоюшиниң зөзүрлүкини тәкитлиди.

Әнгилийидики уйғур вәзийәт анализчиси әзиз әйса әпәнди болса, вәтәндики уруқ - туғқан, дост - бурадәрлири билән болған алақидә, амал бар хитайда ишләнгән мәһсулатларни ишләтмәсликни тәшәббус қилиш билән биллә, хитайда ишләнгән үндидар қатарлиқ алақә вастилирини қоллиниватқан чәтәләрдики уйғурларниң өзиниң вә дөләт ичидики уруқ - туғқанлириниң бихәтәрликигә җиддий диққәт қилиши керәкликини тәкитлиди.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.