Uyghurlar xitay ölkiliridin omumyüzlük qoghlanmaqta

Uyghurlar diyaridiki siyasiy basturushning ewjige chiqishigha egiship, bu siyasiy heriketlerde Uyghurlarning asasiy nishan boluwatqanliqi barghanséri aydinglishishqa bashlidi.

Nöwette Uyghurlarning xitay ölkiliridinmu birdek qoghliniwatqanliqi heqqide türlük melumatlar otturigha chiqmaqta. Ötken hepte xénen ölkisidiki jénping nahiyelik jama'et xewpsizliki (j x) idarisi tarqatqan bir parche uqturush bu nuqtini yenimu ilgirilep testiqlaydu.

9-Awghust chiqirilghan mezkur uqturushta éytilishiche, shu yerdiki bireylen birnechche Uyghurning shu jaydiki bir xitayning öyini ijare alghanliqini saqchi idarisige “Pash qilghan”. Saqchilar bu “Yip uchi” boyiche derhal öyni qorshap tekshürüsh arqiliq weli mijit, jinisaxan (Uyghurchisi éniq emes) xaliq we tursun zayit qatarliq üch kishining jaw famililik bir xitayning öyini ijarige élip nawayliq qiliwatqanliqini bayqighan. Uqturushta éytilishiche, jaw famililik bu xitay öyni Uyghurlargha ijare béridighan ishni shu jaydiki saqchixanigha melum qilmighan.

Bu uqturushta körsitilishiche, jaw famililik xitayning saqchilargha melum qilmastin öyini Uyghurlargha ijare bergenliki “Xitay xelq jumhuriyitining térrorluqqa qarshi turush qanuni” ning 91-maddisigha xilapliq qilghanliq, dep békitilgen. Shuning bilen birge jaw famililik xitaygha memuri jehettin 15 kün tutup turush jazasi bérish, 1900 som (texminen 275 amérika dolliri) jerimane qoyush, üch Uyghur nawayni mejburiy yosunda kelgen yérige qayturup “Terbiye” élishqa yollash, shuning bilen birge bu ehwalni saqchilargha melum qilghan kishige 2000 som (texminen 290 amérika dolliri) mukapat bérish qarar qilin'ghan.

Biz bu ehwalning tepsilatini éniqlap béqish üchün mezkur uqturushni chiqarghan xénen ölkisi jénping nahiyelik j x idarisi bilen alaqileshtuq. Emma saqchi idarisidikiler we bashqa saqchixanidikiler birdek bu ehwal heqqide melumat bérishni ret qildi. Axirida jénping shehirige qarashliq shifosi saqchixanisida nöwetchilikte turuwatqan saqchi xadimi özining bu ishtin xewiri barliqini éytti. Biz uningdin néme üchün nawayliq qilip jénini béqiwatqan Uyghurlarni tutqun qilghanliqini sorighinimizda özining u küni wezipe öteshke qatnashmighanliqini, emma u Uyghurlarning öy igisi xitay bilen bille tutulghanliqini bildürdi. Biz uningdin bu Uyghurlargha qandaq jinayet artilghanliqini sorighinimizda ulargha jaza bérilmigenlikini, belki ularni kelgen yérige qayturuwetkenlikini éytti. Biz bundaq “Térrorluqqa qarshi turush qanuni” diki maddilar boyiche Uyghurlar diyarigha qayturulghanlarning qolgha élinidighanliqi we qattiq bir terep qilinidighanliqini éytqinimizda u özlirining bu heqte munasiwetlik saqchi orunlirigha chüshenche bérip qoyidighanliqini bildürdi.

Jénping nahiyelik j x idarisi tarqatqan uqturushta Uyghur nawaylarni mejburiy ijare öyliridin qoghlap yurtigha qayturuwétishning “Xitay xelq jumhuriyitining térrorluqqa qarshi qanuni” ning 91-maddisidiki belgilime boyiche bolghanliqi éytilidu. Mezkur maddida “Alaqidar orunlarning térrorluqqa qarshi bixeterlik tedbirlirini emeliyleshtürüshige, térrorluqqa qarshi axbarat toplishigha we tekshürüsh xizmitige maslishishni ret qilghanlargha ikki ming somghiche jerimane qoyulidu, aqiwiti éghir bolghanlargha besh kündin yuqiri 15 kündin töwen tutup turush jazasi bérilidu. Buninggha qoshup on ming somghiche jerimane qoyulidu,” déyilgen.

Jénping nahiyelik j x idarisining uqturushi bu qétimqi Uyghur nawaylarni yurtigha qoghliwétishning bir qétimliq “Térrorluq weqesi” qatarida bir yaqliq qilin'ghanliqini körsitidu. Emma amérika Uyghur birleshmisining re'isi ilshat hesenning pikriche, xitay ölkiliride héchqandaq qanun'gha xilap ish qilmighan Uyghur nawaylarning ichkiride soda üchün öy ijare élishini “Térrorluqqa qarshi turush qanuni” gha tetbiqlash emeliyette bu qanunning noqul Uyghur we bashqa xitay bolmighan milletlerge qaritilghanliqini körsitidiken.

Ilshat hesenning pikriche, bir qanunni noqul Uyghurlargha oxshash birer qowm üchün tetbiqlash, yene bir yaqtin shu xelq dölet hakimiyitining neziride “Döletning düshmini” dep qaralghan ehwaldila otturigha chiqidighan hadise iken.

Melum bolushiche, nöwette Uyghurlar diyaridiki “Terbiyelesh merkizi” namidiki lagérlar téz sür'ette kéngiyiwatqan bolup, jénping nahiyesidin qoghlap chiqirilghan Uyghurlarning qaysi lagérgha ewetilgenliki namelum halda turmaqta.