“Junggo puqralar küchi” xitayning Uyghur élidiki toqunushlar we gu'entanamo mesilisidiki pozitsiyisini tenqid qildi

Amérika tashqi ishlar ministérliqining mu'awin bayanatchisi mariye harf xanim “ 30-Dékabir yeken weqesi” ge inkas bildürdi. 2013-Yili 30-dékabir, washin'gton.

Ötken hepte amérika bilen xitay Uyghur élide yüz bergen yéqinqi toqunushlar we gu'entanamodiki axirqi 3 Uyghurni silowakiyege orunlashturush mesiliside pikir ixtilapigha chüshüp qalghan.

Xitay tashqi ishlar ministirliqi31-dékabir élan qilghan bayanatida amérikining 30-dékabir élan qilghan bu mesilidiki pozitsiyisini tenqid qilghan idi. Biraq, amérika 2‏-yanwar özning bu mesilidiki pozitsiyisini yene bir qétim tekrarlidi. Amérikidiki “Junggo puqralar küchi” teshkilati bolsa, xitayning pozitsiyisini tenqid qildi.

Amérikidiki xitay démokratik teshkilati -“Junggo puqralar küchi” ning rehbiri, doktor yang jyenli amérika bilen xitayning Uyghur élidiki yéqinqi toqunushlargha qandaq baha bérish, gu'entanamodiki Uyghurni bashqa döletlerge orunlashturush mesilisidiki pikri ixtilapi heqqide toxtilip, Uyghur élide yüz bergen nurghun zorawanliq toqunushlirini aldi bilen hökümet bashlighanliqini bildürdi.

U, amérikining Uyghur mesilisini térrorluq mesilisi emes, kishilik mesilisi, dep qaraydighanliqini bildürüp, Uyghur élidiki qarshiliq heriketliri amérikining térrorluq ölchimige chüshmeydighanliqini eskertti.

U mundaq dédi: térrorluqqa qarshi turush urushining axirlishishigha egiship, shinjangdiki nurghun mesililerning kishilik hoquq mesilisi ikenliki, térrorluq emeslikini bayqidi. Amérika hökümiti özining diqqet nezirini asiya we sherqiy asiyagha yötkeshni ümid qilatti. Bu waqitta u junggo hökümiti bilen mewjut ichki toqunushtin saqlan'ghili bolmaydighanliqini hés qildi. Chünki biz hemmimizge melum, shinjangda Uyghurlarning milliy erkinlik, kishilik hoquq telep qilish qarshiliq herikiti izchil mewjut bolup keldi. Bu xil qarshiliq herikiti amérikining ölchimi boyiche alghanda térrorluq emes. Nurghun zorawanliqni junggo hökümiti aldi bilen özi qilghan. Biz buni nurghun alaqidar matériyallardin bayqiduq. Bu 28‏-öktebirdiki tyen'enmén özini öltürüwélish hujumini öz ichige alidu.

Gu'entanamodiki Uyghurlar we Uyghur élide yüz bergen qanliq toqunushlargha qandaq baha bérish mesilisidiki pikir ixtilapi, ikki döletning ötken heptidiki axbarat élan qilish yighinida muhim munazire témisigha aylan'ghan. Amérika dölet ishlar ministirliqi bayanatchisi mariye harf, 2‏-yanwar ötküzgen yéngi yilliq tunji axbarat yighinida, xitay muxbirlirining yene mushu mesilidiki so'allirigha duch kelgen.

Xitay muxbiri dölet ishlar ministirliqining 30-dékabirdiki axbarat yighinida oxshashla yene shu xil so'allarni sorighan idi.

Xitay “Xelq géziti” ning muxbiri mariye harfning jawab bérishini telep qilip, junggo amérikining 3 Uyghur tutqunni gwentanamodin silowakiyege yötkigenlikige qarshi pozitsiye bildürdi.

“Junggoning pozitsiyisige qandaq inkas qayturisiz? junggo bu kishilerni sherqiy türkistan islam herikitining ezasi, dep qarimaqta. Sherqiy türkistan islam herikiti b d t teripidin térrorluq we térrorluqni qollighuchi guruh, dep békitilgen. Bu amérika bilen junggoning térrorluqqa qarshi hemkarliqigha buzghunchiliq qilidu, dep qaramsiz? eger ular térrorluq bilen shughullansa amérika mes'uliyetni üstige alamdu?” dep sorighan.

Lékin, mariye harf : amérika hökümiti buningdin xéli burunla bu kishilerni “Düshmen jengchisi emes” dep qarap, qolgha almasliqni qarar qilghan. Axirqi türkümde qoyup bérilgenler amérika fédératsiye soti 2008-yili qoyup bérishni qarar qilghan 17 kishining bir qismi. Ilgiri ularning 5 nepiri mushu seweblik qoyup bérilgen. Hazir, 22 neper Uyghur tutqunning hemmisi orunlashturup bolundi. Silowakiye gu'entanamodiki Uyghurlarni orunlashturghan 6‏-döletning biri.

Biz özimizning insanperwerlik siyasiti seweblik gu'entanamodiki Uyghurlarni xitaygha qayturup bermeydighanliqimizni izchil eskertip kelduq. Biz burun éytqandek, gu'entanamodiki tutqunlar sanini azaytish üchün zörür tedbirlerni alimiz. Elwette, yéqinqi orunlashturush bizning bu nishan'gha qarash tashlighan muhim qedem, dep jawab bergen.

Biraq “Xeq géziti” ning muxbiri dawamliq chongqurlap, amérika hökümitining Uyghur élide yüz bergen qanliq toqunushlardiki pozitsiyisige so'al qoyghan. U: “Junggoda amérikining shinjangdiki Uyghur bölgünchilirining xitay puqralirini partlitish qilmishini tenqidleshke rayi barmighanliqi heqqide nurghun tenqid bar. Puqralarni nishan'gha alghan bu Uyghurlarni heqliq, dep qarilamdu? buning puqralarni nishan qilghan bashqa partlitishlar bilen qandaq perqi bar?” dégen.

Bu xitay muxbirining bu so'alni 2‏-qétim sorishi bolup, bu so'alni oxshashla 30‏-dékabir bashqa bir xitay muxbiri otturigha qoyghan idi.

Biraq, mariye harf buninggha mundaq jawab bergen: bu so'al düshenbe küni bir qétim soralghan. Méningche biz tekitlep kelgendek, her bir ehwalning özgichiliki bolidu. Biz herqandaq nersige baha bérishtin burun, ehwalgha alaqidar barliq uchurlarni toplaymiz. Men éytip ötkendek biz amérika hökümiti“ Uyghurlarni düshmen jengchisi emes” dep békitishni qarar qilghan. Biz dawamliq Uyghur we bashqa musulmanlargha qaritilghan kemsitish hem cheklimilerdin chongqur endishe qilimiz. Biz buni junggoning aldigha qoyup kelduq. Sizning 1-so'alingizgha jawabim shu. Buning bashqa sahelerdiki keng da'irilik munasiwitimizge tesir yetküzüshini xalimaymiz. Mesile bolsa, otturigha qoyimiz. Xitayning mesilisi bolsa u otturigha qoyidu.

Yang jyenli ependining qarishiche, xitay hökümiti Uyghurlarning naraziliq we qarshiliq heriketlirini térrorluqqa baghlap, Uyghurlarni basturidighan wasitige aylanduruwalghan. Bu amérikining Uyghur élide yüz bergen zorawanliq weqelirini “Térrorluq” dep qarimasliqidiki muhim amil.

Doktor yang jyenli térrorluqqa qarshi turush kürishining axirlishishigha egiship, amérika bilen xitayning Uyghur mesilisidiki ixtilapi küchiyishke bashlighanliqini bildürdi.

U: amérika 11‏-séntebir weqesidin kéyin, gerche uning térrorluq mesilisidiki bahasi xitaydin nahayiti zor perqlensimu, biraq u özining térrorluqqa qarshi urushi seweblik junggo bilen shinjang mesiliside toqunushup qélishni xalimaytti. Biraq, térrorluqqa qarshi turush urushining axirlishishigha egiship, bu mesilidiki toqunush barghanche gewdilinishke bashlidi. U amérikining bayanliridin elwette xosh bolmaydu. U xelq'ara jem'iyetning shinjangdiki Uyghur qarshiliq heriketlirini térrorluqqa baghlap basturushqa awaz qoshushini ümid qilip kelgen. Biraq, xelq'ara jem'iyetning bu mesilige junggoning ölchimini asas qilip qarishi mumkin emes. Biz bu munasiwet bilen junggo hökümitige shuni chaqiriq qilimiz, eger sen dunyani qayil qilimen déseng, sen choqum bashqa uchur menbelirining bu weqelerni musteqil tekshürüshige yol qoyushung shert. Bolmisa, séning dégen gépingge héchkim ishenmeydu.

Gu'entanamodiki Uyghurlar qoyup bérildi, chünki ular amérikigha tehdit emes. Biraq, ular qoyup bérilse, xitaygha tehdit peyda qilamdu-yoq? bu 2‏-yanwardiki axbarat élan qilish yighinida otturigha qoyulghan yene bir so'al. Mariye harf, her bir kishining délosi bir-birlep közdin kechürülgenlikini bildürüp, axirqi türkümdiki 3 Uyghurni silowakiyege orunlashturush “Gu'entanamo lagérini taqash yolidiki muhim qedem” dégen.

Doktor yang jyenli, amérikining néme üchün Uyghurlarni xitaygha qayturup bermigenlikini tehlil qildi.

U mundaq dédi: amérika qanunida, u bu kishilerning qaytip bérip siyasiy ziyankeshlikke uchraydighanliqini bilse, ularni qoghdishi kérek. Amérika hökümiti bu nuqtini közde tutup, Uyghur dostlarni bashqa döletlerge orunlashturdi. Türkümdiki axirqi 3 Uyghur silowakiyege orunlashti. Junggo hökümiti ularning junggogha xewp yetküzmeydighanliqigha qandaq kapalet barliqini sorawatidu. Junggoning xewpke uchrash mesilisi bayam térrorluqqa baha bergen'ge oxshash mesile. Ejeba, biz kishilik hoquq pa'aliyetchilirining naraziliq herikiti junggogha xewp yetküzemdu? biz özimizning hoquqini qoghdaymizghu?! bu kishilerning junggogha qarshiliq körsetmeslikige amérika kapaletlik qilalmaydu. Amérika mes'ul bolidighan ikki mesile bar. Ular térrorchi yaki emesliki bularning biri. Eger emes bolsa ularni qoyup bérishi kérek. Ularni qoyup bergende ular ziyankeshlikke uchraydighan döletke qoyup bérilmesliki lazim. Bu nahayiti addiy menteqe.