15 Döletning béyjingdiki elchiliri lagérlar mesilisi boyiche xitaygha birleshme mektup yazdi

15 Gherb dölitining béyjingdiki bash elchiliri Uyghur aptonom rayonluq partkomning sékrétari chén chüen'go we Uyghur aptonom rayonining re'isi shöhret zakirdin lagérlar mesilisi we Uyghurlargha yürgüzülüwatqan zulumlar heqqide chüshenche bérishni telep qildi.

15-Noyabir roytérs agéntliqining béyjingda turushluq muxbirining ashkarilishiche, kanada bashta bolup gérmaniye, en'gliye, firansiye, shiwétsiye, awstraliye, gollandiye, irélandiye, shiwétsariye, bélgiye, norwégiye, éstoniye, finlandiye, daniye qatarliq 15 dölet hemde yawropa ittipaqi Uyghurlar we Uyghur diyaridiki jaza lagérliri mesilisi boyiche birleshme mektup hazirlap, xitayning tashqi ishlar ministirliqi, jama'et xewpsizliki ministirliqi we xitay kompartiyesining xelq'ara bölümi qatarliq orunlargha yollighan.

Birleshme mektupta xitayning Uyghurlar üstidin yürgüzüwatqan basturushlirigha qattiq naraziliq bildüridighanliqi bayan qilin'ghan.

Uyghur aptonom rayoni emeldarliridin chén chüen'go we shöhret zakirlar bilen biwasite uchrishish shundaqla Uyghur diyaridiki jaza lagérliri hemde Uyghur, qazaq qatarliq yerlik milletler üstidin yürgüzülüwatqan insan heqliri depsendichiliki heqqide chüshenche bérish telep qilin'ghan bu mektupta yuqiriqi 15 dölet elchilirining b d t ning Uyghur diyari toghrisidiki tekshürüsh doklatining netijisige yüksek derijide köngül bölüwatqanliqi tilgha élin'ghan. Mektupta mundaq déyilgen: “Biz Uyghur aptonom rayonidiki az sanliq milletler, bolupmu Uyghurlarning teqdiri toghrisidiki doklatni körüp intayin chongqur xatirjemsizlenmektimiz.”

Xewerde bayan qilinishiche, bu yil 8-ayda b d t kishilik hoquq komitéti bir milyon, belki uningdin artuq Uyghurlarning xitayning kölimi zor mexpiy yighiwélish lagérlirigha oxshaydighan jaylargha qamalghanliqi toghrisida ishenchlik melumatlargha érishken. Xitay hökümiti deslepte bundaq bir orunning mewjutluqini qet'iy inkar qilghan bolsimu, emma yéqinda bu orunlarni “Jinayiti yénik puqralarni téxnika jehettin terbiyelep, ish pursetlirige ige qilidighan jay” dep chüshendürgen. Emma béyjing hökümiti Uyghurlarning keng kölemde tutqun qilinishi we qattiq nazaret qilinishi seweblik kishilik hoquq pa'aliyetchiliri, ziyaliylar, gherb hökümetliri we b d t mutexessislirining qattiq qarshiliqigha uchrighan.

D u q ning yawropagha mes'ul wekili esqerjan ependi bu heqte toxtalghanda xitayning gérmaniyedimu qattiq qarshiliqqa uchrawatqanliqini, gérmaniye hökümitining pozitsiyesining nahayiti keskinlikini tilgha aldi.

Chet'el elchilirining birleshme mektupida chén chüen'go arqiliq shöhret zakirghimu Uyghurche xet yézilghan bolup, bu xette “Yenimu ilgiriligen halda ehwal igilesh üchün sizning mumkin qeder biz bilen téz pursette körüshüp, bu mesililerni muzakire qilishingizni telep qilimiz,” déyilgen. Emma ne Uyghur aptonom rayonluq hökümet, ne xitay merkiziy hökümiti, ne xitay tashqi ishlar ministirliqi yaki xitay jama'et xewpsizliki ministirliqliri bu mektupqa jawab bermigen.

Xitay tashqi ishlar ministirliqining sözchisi xu'a chünying bolsa bundaq bir xetni körmigenlikini tilgha élip, elchilerning wezipisining ikki dölet munasiwetlirini kücheytish ikenlikini, shunga ularning xitayning ichki ishlirigha arilashmasliqini telep qilghan.

Uyghurlar we jaza lagérliri mesilisini asasiy téma qilghan bu mektup yollash pa'aliyitini kanada terep teshkilligen bolup, d u q muhajirlar komitétining kanadada turushluq mudiri memet toxti ependi kanada hökümitining Uyghurlar mesilisige barghanséri jiddiy mu'amile qiliwatqanliqini tilgha aldi. U sözide yene Uyghurlar mesilisining kanadada resmiy küntertipke kelgenlikini eskertti.

Uyghurlar we jaza lagérliri mesilisi yéqindin buyan amérika, gérmaniye qatarliq gherb döletliride jiddiy mu'amilige érishipla qalmay, belki yene gherb metbu'atliriningmu eng qiziq témiliridin biri bolmaqta. D u q diniy ishlar komitétining mudiri, yawropa sherqiy türkistan birlikining re'isi we sherqiy türkistan ölimalar birlikining mu'awin re'isi turghunjan alawudin ependi xelq'araning Uyghurlargha bolghan bu xil hésdashliqliri netijiside jaza lagérlirining pat pursette taqilishini ümid qilidighanliqini bildürdi.

Jaza lagérliri mesilisi bu yil 6-aydin 11-ayghiche b d t da köp qétim otturigha qoyuldi. 4-Öktebir küni yawropa parlaménti 15 maddiliq qarar maqullidi. Bügün amérika hökümiti “Uyghur kishilik hoquq qanun layihisi” ni maqullash aldida turmaqta.