Satomi: shinjang Uyghur aptonom rayonining chet'elge oqushqa chiqirish siyasiti

“Hazirqi junggoning chet'elge oqushqa chiqirish siyasiti” namliq chong hejimlik kitabning muqawisi.

Yaponiye kyushu uniwérsitéti ma'arip fakultétining dotsénti satomi shiratsuchi yazghan “Hazirqi junggoning chet'elge oqushqa chiqirish siyasiti” namliq chong hejimlik kitabi, kyushu uniwérsitétining neshriyati teripidin neshr qilin'ghan.

Kitab jem'iy 12-babtin terkib tapqan bolup, kitabning 10-babining 6-bölikide “Shinjang Uyghur aptonom rayonining chet'elge oqushqa chiqirish siyasiti” dégen témida Uyghur aptonom rayon qurulghandin buyanqi chet'elge oqush chiqirish siyasiti toghrisida qisqiche toxtalghan.

Aptor kitabta 1955-yili 9-ayning 13-küni xitay xelq jumhuriyiti memliketlik xelq qurultiyi da'imiy ishlar komitétining qarari boyiche 10-ayda Uyghur aptonom rayoni qurulghandin kéyin Uyghur élida ilgiri yolgha qoyulghan chet'elge oqushqa chiqirish siyasiti emeldin qaldurulup yéngiche siyaset belgilen'genlikini otturigha qoyghan.

Kitabta Uyghur aptonom rayonining sabiq sowétlar ittipaqi bilen uzundin buyan dawamliship kéliwatqan kan échish, néfit, renglik métal qizish qatarliq kanchiliq saheside öz ‏-ara qoyuq munasiwiti bolghanliqtin, sowétlar ittipaqigha her yili Uyghur aptonom rayonidin ellik neper oqughuchini oqushqa ewetish, sowét terep bularni terbiyilep bérish kélishimining barliqini bayan qilghan.

Aptor kitabida her yili ellik neper oqughuchining sowét ittipaqigha kanchiliq saheside téxnik öginishke ewetish oqush kélishimidiki ellik neper oqughuchining 25 nepiri dölet ma'arip ministirliqi teripidin belgilinip, qalghan 25 nepiri Uyghur aptonom rayon'gha bérilidighanliqi toghrisida dölet ma'arip ministirliqining qarar chiqarghanliqini alahide eskertip ötken.

Kitabta sowét ittipaqigha oqushqa ewetilidighan oqughuchilardin hökümet bir tutash imtihan élish, ten-salametlikini tekshürüsh, rus tili ögitish we shundaqla siyasiy jehettin etrapliq terbiyilesh élip baridighanliqi qeyt qilin'ghan.

Aptor kitabida sowét ittipaqining Uyghur aptonom rayon'gha köpligen kan qidirish téxnik xadimlirini terbiyilep bérishke köngül bölüshi, Uyghur aptonom rayonning mol néfit we yer asti bayliqigha bolghan qizishi dep teripligen.

Kitabta 1957-yili 4-ayning 28-küni dölet ma'arip ministirliqi Uyghur aptonom rayondin 30 neper, ichki mongghul aptonom rayonidin besh neper aliy mekteplerni püttürgen oqughuchilarni bu ikki aptonom rayonning teklipi boyiche chet'elge oqushqa ewetishni testiqlighanliqini ilgiri sürgen.

Kitabta ؛“Shu qétimqi chet'elge oqushqa ewetishte merkez Uyghur aptonom rayonigha alahide étibar bergen halda Uyghur aptonom rayonidin 30 nepiri sowét ittipaqigha, ichki mongghuldin besh nepiri tashqi mongghuliyege oqushqa ewetildi” déyilgen.

Aptor kitabida 1957-yili 5-ayning 30-küni sowét ittipaqigha oqushqa ewetilgen 30 neper Uyghur aptonom rayonidiki oqughuchilar türlük kesipler boyiche ewetilgen bolup ular ning déhqanchiliq, suchiliq, tebi'et, muzika, bi'ologiye, matématika, ximiye we iqtisad

Qatarliq 18 kespge oqushqa ewetilgenlikini bildürgen.

Kitabta kéyinki waqitlarda sowét ittipaqi bilen xitayning diplomatik munasiwiti buzulush bilen birge Uyghur aptonom rayondin sowétlar ittipaqigha oqushqa ewetish kélishimlirining bikar qilin'ghanliqini we xitayda medeniyet zor inqilabi bashlinip ketkenlikini bayan qilghan.

Aptor kitabida 1978-yili 2-aydin bashlap xitayning chet'elge oqushqa chiqirish siyasitining qaytidin bashlan'ghanliqini Uyghur aptonom rayonida bolsa eng deslepte shu yili 5-ayda peqetla 5 neper kishining dölet teripidin chet'elge oqushqa ewetilgenlikini bildürgen.

Kitabta “Uyghur aptonom rayondin 1978-yili oqushqa ewetilgen besh neper oqughuchining bir nepiri amérikigha, ikki nepiri romaniyege, bir nepiri italiye we yene bir nepiri bolsa gherbiy gérmaniyege ewetilgen” déyilgen.

Yaponiyediki bezi Uyghur ziyaliylirining bildürüshiche, 1978-yili xitay döliti teripidin chet'elge bilim ashurushqa ewetilgen Uyghur aptonom rayonidikiler pütünley xitaylar bolup, bulardin sabiq sana'et institutining qurulush fakultétining oqutquchisi gaw jen'gung italiyege bilim ashurushqa ewetilgen we gaw jen'gung 1982-yili italiyening milan shehiridiki dunya fizika tetqiqat merkizide ötküzülgen nobél fizika mukapati sahibi, fizika alimi abdusalamning teklipige bina'en Uyghur aptonom rayonidin uchrishishqa qatnashqan sabiq sana'et institutining mes'uli ablimit éli, Uyghur aptonom rayonluq pen-téxnika komitétining mes'uli abbas burhan qatarliq Uyghur ziyaliylirining söhbitige terjimanliq qilghanliqini ilgiri sürmekte.

Kitabta 1979-yilidin 1980-yilighiche bolghan ariliqta Uyghur aptonom rayonidin héchqandaq kishi chet'elge oqushqa ewetilmigenliki körsitilgen.

Kitabta 1981-yilidin bashlap Uyghur aptonom rayonidin resmiy chet'elge oqush we bilim ashurushqa ewetilishning bashlan'ghanliqi, 1985-yili 29 neper, 1986-yili 24 neper kishining chet'elge oqushqa ewetilgenliki bayan qilin'ghan.

Aptor kitabida “1978-Yilidin bashlap 1986-yilighiche bolghan ariliqta Uyghur aptonom rayondin chet'elge oqushqa ewetilgenlerning sani 99 kishi bolup, buning ichide az sanliq milletler peqetla 30% ni igiligen” déyilgen.

Kitabta 1990-yillardin kéyin Uyghur aptonom rayonidin özlirige qoshna bolghan ellerge yeni ottura asiyadiki döletlerge köpligen oqughuchilar oqushqa ewetilgenlikini, 1996-yilidin 2002-yilighiche bolghan ariliqta Uyghur aptonom rayonidin jem'iy 411 kishining chet'elge oqushqa chiqqanliqini, aptor bu uchurlarni Uyghur aptonom rayonluq ma'arip nazaritining tashqi ishlar bölümining doklatidin alghanliqini bildürgen.

Aptor kitabida ichki mongghul aptonom rayoni bilen Uyghur aptonom rayonining chet'elge bilim ashurush, oqushqa chiqirish jehettiki perqliri üstidimu toxtilip, ichki mongghul aptonom rayoni bu ishlarni Uyghur aptonom rayondin ilgiri bashlighanliqini körsetken.

Aptor kitabida Uyghur aptonom rayondiki uniwérsitétlar, pédagogika institutliri we shundaqla bashqa kespiy mekteplerde chet'el tili ögitishte yenila asasliq in'gliz tili bilen rus tilining asasiy orunda turidighaniqini, Uyghur aptonom rayonining ilgiri medeniyet we ma'arip jehette sowétlar ittipaqining qattiq tesirige uchrighanliqidin ili pidagokika institutida rus tilining chet'el tilliri qatarida hemmidin muhim orunda turidighanliqini bildürgen.

Axirida ziyaritimizni qobul qilghan, ilgiri dölet teripidin öz xirajiti bilen yaponiyege oqushqa ewetilgen, sabiq yéza igiliki uniwérsitétining oqutquchisi, hazir yaponiyede yashawatqan Uyghur ziyaliysi doktor turmuhemmet hashim Uyghur aptonom rayonining chet'elge oqushqa chiqirish siyasiti heqqide toxtilip ötti.

Awaz ulinishidin tepsilatini anglang.