30-Dékabir küni yekende qanliq toqunush yüz bérip 8 adem ölgen

Yeken qatarliq rayonlardiki xitay hökümitining bésimigha qarshi weqelerdin kéyin ürümchining amanliq ishliri téximu kücheytilgen. 2013-Yili 29-iyun, ürümchi.

Pütün dunya xelqi yéngi bir yilni kütüwélish aldida turghan minutlarda Uyghur élining yeken nahiyiside yene bir qanliq toqunushning xewiri tarqaldi.

“Tengritagh tori” we “Shinxwa agéntliqi” qatarliq xitay hökümet taratqulirining xewirige qarighanda 30-dékabir seher shu yer waqti 6 din 30 minut ötkende yeken nahiyelik saqchi idariside qanliq toqunush yüz bergen. Xitay da'iriliri élan qilghan cheklik melumatlarda körsitilishiche, pichaq we özliri yasiwalghan yerlik partlatquch qorallar bilen qorallan'ghan 9 neper Uyghur yeken nahiyelik saqchi idarisige hujum qilghan. Saqchi idarisidiki qoralliq saqchilar we yardemchi saqchilar neq meydanda oq chiqirip 8 neper Uyghurni étip öltürgen, axirqi bir kishini tirik tutqan. Xitay hökümet terep hazirghiche mezkur toqunushning jeryani, sewebliri we toqunushta ölgüchilerning salahiyiti heqqide héchqandaq uchur bermigen.

Biz bu weqening tepsilati heqqide uchur igilesh üchün yeken nahiyelik hökümet orunlirigha téléfon berduq. Halbuki, nahiyelik hökümet we uning qarmiqidiki orunlar téléfon qobul qilishni ret qildi.

Nahiyelik partkom ishxanisida kéchilik nöwetchilik qiliwatqan bir xitay xadim téléfonimizni qobul qilghan bolsimu, lékin bu weqe heqqide tengritagh tori xewer bergenlikini, özining bu heqte héchqandaq uchur bérelmeydighanliqini bildürdi:

Muxbir: bu yeken nahiyelik partkom ishxanisimu?
Nöwetchi xadim: shundaq! siz kim bolisiz?

Muxbir: men muxbir, bügün seher yeken nahiyiside yüz bergen weqe heqqide ehwal igilimekchi idim.
Nöwetchi xadim: bu heqte axbarat wasitiliri xewer bergen, shu xewerni körsingiz bolidu.

Muxbir: uni kördüm, men konkrét ehwalni bilmekchi idim. Bu heqte sözlep bérelemsiz?
Nöwetchi xadim: bu heqte “Tengritagh tori” tepsiliy xewer berdi. Biz tepsiliy ehwalni bilmeymiz.

Muxbir: siler yerlik partiye, hökümet orgini bolghandikin, tepsiliy uchurni bilishinglar kérekqu!?
Nöwetchi xadim: axbaratqa mes'ul mexsus orun bar, biz bu heqte bilmeymiz. “Tengritagh tori” alliqachan xewer berdi, shuni körsenglar bolidu.

Muxbir: siler yerlik partiye, hökümetning mexsus ishxanisi turup némishqa bu ishning tepsilatini bilmeysiler?
Nöwetchi xadim: bu ishning tepsilatini peqetla saqchi terepning bu ishqa mes'ul xadimlirila bilidu. “Tengritagh tori” shuninggha asasen xewer bergen, shuni körüng!

Muxbir: bu weqe bügün seher yüz berdimu?
Nöwetchi xadim: tepsilatini biz bilmeymiz dédimghu? “Tengritagh tori” gha chiqqan xewerdin bashqini bilmeymiz. Shuni körsingiz bolidu.

Muxbir: yerlik hökümet da'iriliri turup bu ishni bilmeymen dégininglar némisi?
Nöwetchi xadim: siz zadi qaysi gézitning muxbiri?

Muxbir: men erkin asiya radi'osining muxbiri.
Nöwetchi xadim: he, biz bilmeymiz, bu heqte yene sorimang, bolamdu!?

Téléfonimizni qobul qilghan nahiyelik erziyet ishxanisining kéchilik nöwetchi xadimi bu heqte héchnéme déyelmeydighanliqini, özining peqet puqralarning erz-shikayitini qobul qilidighan kadir ikenlikini éytti:

Muxbir: yaxshimusiz? ehwallar yaxshimu?
Nöwetchi xadim: yaxshi.

Muxbir: bügün seher yeken nahiyiside bir weqe yüz bériptiken, bu heqte ehwal uqup baqay dégen idim.
Nöwetchi xadim: néme weqe boptiken yekende?

Muxbir: saqchixanigha hujum qilghan bir weqe boptiken, siz bilmemsiz?
Nöwetchi xadim: özingiz kim bolisiz?

Muxbir: men muxbir
Nöwetchi xadim: men u ehwallarni sizge dep bérelmeymen, xapa bolmang!

Muxbir: siz yekende turupmu anglimidingizmu, bügün etigende yüz bériptiken'ghu!?
Nöwetchi xadim: siz muxbir bolsingiz, bu ishni rehberliktin sorang, men héchnéme dep bérelmeymen. Men peqet nöwetchilik qiliwatimen!

Muxbir: bu xet-chek, erziyet ishxanisi turup, siler héchqandaq ehwalni uqmamsiler?
Nöwetchi xadim: shundaq, bu erziyet ishxanisi, bu so'alingizgha men jawab bérelmeymen.

Muxbir: bu so'algha emise kim jawab béreleydu?
Nöwetchi xadim: bashqa munasiwetlik rehberlerdin soramsiz yaki neq meydan'gha kélip ehwal igilemsiz, özingiz qiling. Men bu heqte sizge héchnéme dep bérelmeymen. Men erziyet ishlirini soraydighan kadir.

Biz yenimu ichkirilep so'al sorighan bolsaqmu, u bu ish heqqide gep qilishni ret qildi.

Biz yeken nahiyiside olturushluq ahalilerdin birqanchisige arqa-arqidin téléfon qilip bu heqte ehwal sürüshtürduq. Epsuski, téléfonimizni qobul qilghuchilarning hemmisi qandaqtur bir qorqunch sewebidin bu heqte sözlishishni xalimidi.

Biz axirida yeken nahiyiside xizmet qilidighan bir Uyghur saqchining qol téléfonigha téléfon qilduq. U téléfonni kéchilik jiddiy yighin üstide alghan bolsimu, lékin téléfonning chet'el muxbiridin kelgenlikini bilip jawab bérishni ret qildi.

Neq meydan'gha téléfon qilishtin shu nerse éniq boldiki, yeken nahiyelik hökümet da'iriliri mezkur weqe heqqidiki ichki tepsilatlarning sirtqa ashkarilinishini qattiq chekligenliki melum. Téléfonimizni qobul qilghan meyli hökümet xadimliri bolsun yaki shexsler bolsun, héchqaysisi bu weqe heqqide éghiz échishqa jür'et qilalmidi.

Xitay tashqi ishlar ministirliqining bayanatchisi chin gang bügün muxbirlarni kütüwélish yighinida bu heqte bayanat bérip mundaq dégen: “Shinjangda yene yüz bergen térrorluq weqesi bu qétimmu “Üch xil küch” lerning insaniyetke, jem'iyetke qarshi mahiyitini échip berdi. Ularning qilmishi döletke, jem'iyetke hemde xelqning hayati we mal-mülkige éghir ziyan saldi. Junggo hökümiti qanun boyiche ulargha qattiq zerbe béridu.”

Dunya Uyghur qurultiyining bash katipi nurmuhemmet musabay ziyaritimizni qobul qilip, xitay hokümitining Uyghur élide élip barghan qanliq basturushlirini qattiq eyiblidi.