Rabiye xanim: xitayning qattiq zerbe bérish dégini emeliyette intiqam élish dolquni

Xitay metbu'atliri Uyghur rayonida ötken yili 22-marttin kéyin bashlan'ghan qattiq zerbe bérish herikiti dawamida 181 atalmish térrorluq guruhining bir terep qilin'ghanliqi we zerbe bérish dolqunining ghelibe qilghanliqini élan qildi.

Bu munasiwet bilen Uyghur milliy herikiti rehbiri rabiye qadir xanim radi'omizda söz qilip, xitayning mezkur bayanlirigha pozitsiye bildürdi, rabiye xanim sözide aldi bilen Uyghur rayonida bultur dawam qilghan qattiq zerbe bérish dolqunining mahiyette bultur yüz bergen etigenlik bazar weqesi seweblik xitay dölitining Uyghur millitidin intiqam élish dolquni ikenlikini ilgiri sürdi. Rabiye xanim yene xitayning 181 térrorluq guruhi dégen melumatigha qarita oxshimighan nuqtilardin pikir bayan qilip, bu melumatning mahiyette Uyghur mesilisining xitayning ichki mesilisi emes, xelqarawiy bir mesile ikenlikini we dunya döletlirining arilishishining zörürlükini tekitlidi.

So'al: xitay bultur 22-may etigenlik bazar hujumidin kéyin bashlighan qattiq zerbe bérish herikitide 181 teshkilatni bayqap bir terep qilghanliqini, ghelibe qilghanliqini élan qildi, buninggha qarita dunya Uyghur qurultiyining chüshenchisi néme?

Jawab: buni men 22-may etigenlik bazar hujumi seweblik xitay dölitining Uyghurlardin intiqam élish dolquni we bu dolqunning atalmish ghelibisini tebriklesh bayanati dep chüshinimen. Chünki xitayning öz xewerliride déyilginidek, bu qattiq zerbe bérish dolquni 22-may weqesi bilen munasiwetlik, emma jazalan'ghan atalmish 181 térrorluq guruhining 22-may weqesi bilen héchqandaq alaqisi yoq. Démek ayanki, xitay 22-may weqesini peyda qilghan 5 Uyghur seweblik, pütün bir Uyghur millitige bir yil boyiche qattiq zerbe berdi. Bu qilmishni zamaniwi bir dölet, zamaniwi bir millet ghelibe dep qarimaydu, uni tentene qilmaydu. Chünki, bir guruppining herikiti üchün pütün bir millettin intiqam élish, meyli qanuniy, meyli exlaqiy, meyli siyasiy nuqtidin ijabiy bir netije emes, bu xil ibretlik bir netijini ghelibe dep dawrang sélish, sherqi türkistan weziyitining buningdin kéyinki tereqqiyatidin endishilinerlik signallarni béridu.

So'al : mesilen qandaq signallar?
Jawab: intiqam, bolupmu bir guruppining qilmishi üchün bir millettin intiqam élish, mewjut mesilini hel qilalmaydu, eksiche téximu jiddiyleshtüridu, murekkepleshtüridu. Bu intiqam dolqunining netijisi peqet xitay milliti ichidiki bir qisim milletchilik jehettin esebiy qarashtiki shexs we guruppilargha teselli bérishi mumkin, emma xitay millitining omumi menpe'etige xilap, bu tinchliq we muqimliqning yiltizigha üsti-üstilep palta urush, xitay ene shundaq qattiq zerbe bergendin, hetta atalmish ghelibisini élan qilghandin kéyinmu sherqi türkistanda ta bügün'giche bésiqmaywatqan qarshiliq heriketliri buning bir kichik misali, sherqi türkistan weziyitidiki barghanséri yamanlishishning éniq signali.

So'al: xitay terep otturigha qoyghan 181 térrorluq guruhi bir terep qilindi, dégen sanliq melumatqa qandaq qaraysiz?
Jawab: xitay bügün 181 térrorluq guruhini bir terep qilduqmu déyeleydu, 1800 nimu déyeleydu, 18000 nimu déyeleydu, chünki xitayda bügün küch bar, adalet yoq, saqchi bar, sot yoq, buning üstige erkin axbarat yoq, musteqil tekshürüsh guruppisi yoq, xitay hökümiti özining siyasiy menpe'etige uyghun körgen herqandaq san, herqandaq melumatni bérish imkanigha ige؛ uning melumatidiki xataliqlarni, saxtiliqlarni sürüshte qilidighan bir organ xitay döliti ichide yoq, xelq'arada bar bolsimu, xitaygha nisbeten küchsiz we passip؛ shunga xitay héchqandaq bir pakit, héchqandaq bir tepsilat, héchqandaq bir tekshürüsh netijisini körsetmey turup, 181 guruppa térrorluq teshkilati bar déyelidi.

So'al: démek, xitayning mezkur melumatigha guman bilen qaraydikensiz, undaqta, dunya Uyghur qurultiyining bu heqte öz aldigha élip barghan bir tekshürüsh netijisi barmu?
Jawab: konkrét sanliq melumatimiz yoq, emma qattiq zerbe bérishning qandaq dawam qilghanliqi, kimlerning hujum nishani bolghanliqi jehette omumi melumatimiz bar. Dunyada Uyghur weziyiti heqqide birdin‏-bir musteqil xewer bériwatqan erkin asiya radi'osi Uyghur bölümining xewerliri we özimizning weten ichidiki alaqe torlirimizdin igilishimizche, qattiq zerbe bérishte zerbe nishani bolghanlar 4 türlük kishiler 1) gunahsizliqi burun tekshürülüp qoyup bérilgen sabiq gumandarlar, 2) jaza mudditini tügitip qoyuwétilgen sabiq mehbuslar, 3) hökümetning éghir ziyankeshlikige uchrighan we bu sewebtin hökümet üstidin shikayet qilip yürgen erzdarlar, 4) hökümet chekligen xewer-uchur maqalilerni qol téléfon we kompyutérlirida körgen, saqlighanlar؛ yeni erkin uchur almashturushtin ibaret eqelliy insaniy heqqini bilip-bilmey paydilinip qalghanlar, bu qétimqi intiqam dolqunida jazalan'ghanlarning mutleq köp qismini igileydu؛ xitayning 96% gumandarni pilan halitide bir terep qilduq déginimu, emeliyette del ashu nuqtini körsitidu.

So'al: sizche néme üchün xitay zerbe bérish nishanini bundaq kéngeytidu?
Jawab: xitay da'iriliri 22-may weqesining jiddiychilikide qattiq zerbe bérish herikitini élan qildi, emma xitay saqchiliri zerbe bérish nishanini békitishte qiynaldi,, chünki pütün Uyghurlarning derdi bir, arzusi bir, u bolsimu, xitay hakimiyitidin, xitay zulumidin qutulush, erkinlikke érishish؛ shunga xitay saqchiliri buyruqni orundash üchün weqe tughdurush éhtimali bar gumandarlarni tépip emes, yasap chiqti, yuqiriqidek yollar bilen. Mesilen 5-iyul weqeside balisi ghayib bolup ketkini üchün erz qiliwatqan patigül ghulam 28-may küni, balisi qaraqchi ziyankeshlikige uchrighan nurun'gül toxti, 3-iyun küni tutqun qilindi. Bir dölet öz hakimiyiti astidiki bir milletni döletning düshmini dep qarighan waqtida, elwette zerbe bérish nishani mana mushundaq kéngiyidu. Emeliyette bu kéngiyish yéngi ehwalmu emes, wang léchün 10 nechche yil dawam qilghan qattiq zerbe bérish dolqunidimu zerbe yégenlerning köpinchisi emeliy qarshiliq körsetkenler emes, peqet hökümet bilen oxshash oy pikirde bolmighanlar idi.

So'al: undaqta siz, xitay élan qilghan 181 térrorluq guruhi dégen melumatni mubalighe yaki mentiqsiz dep qaramsiz?
Jawab: aldi bilen eskertidighinim, xitayning térrorchi déginini men hökümet bilen qarshilashquchi dep chüshinimen. Mushu xil chüshinish boyiche, eger sherqi türkistan xelqining xitay hökümitige bolghan naraziliq we ghezipini nezerde tutsaq, mezkur 181 dégen san mubalighe emes, belki kem. Sherqi türkistanda 10 nechche yildin béri yilda 3 ay dawam qiliwatqan qattiq zerbe bérish dolquni we bixeterlik tedbirlirini oylighinimizda, bu 181 dégen san mumkinsiz we eqilge uyghun emes. Emma qandaq bolushidin qet'iynezer bu san intayin muhim bir san, men dunya jama'itini bu san'gha diqqet qilishqa, bu sanning arqisidiki ré'alliqni közitishke, oylinishqa dewet qilimen. Chünki xitayning shu melumati rast dep qaralghanda, bu yerde qorqunchluq bir menzire otturigha chiqidu: bir döletning bir rayonida bir yil ichide 181 térrorluq guruhi bayqalsa, bu döletni, bu rayonni qandaqmu tinch we bixeter dölet dégini bolidu? bilishimche, dunyada qara tizimliktiki térror guruhlirining sanimu 180din köp emes؛ eger ré'alliq shundaq bolsa, bu chong xewp-xeterning menbesi meyliy diniy, meyli siyasiy, meyli iqtisadiy bolsun, dunyagha ashkarilinishi we jiddiy oylishishi kérek, yalghuz xitay emes, pütün dunya bash qaturushi kérek.

So'al: Uyghur mesiliside bügün dunyadin ümid qilidighiningiz néme?
Jawab: Uyghur mesilisi, qoshnidarchiliq sewebi bilen bügün ottura we jenubiy asiya, rayondashliq munasiwiti bilen sherqiy jenubi asiya, dinidashliq munasiwiti bilen ottura sherq, insandarchiliq nuqtisidin yawropa, amérika we afriqa döletlirige chétilidighan chong mesile, men, dunya Uyghur qurultiyi, dunya jama'etchilikidin ümid kütüshte ré'alist, shunga biz bügün bashqa döletlerdin artuqche ümid kütelmeymiz, peqet mesilini ularning insapigha tapshurimiz, emma biz xitaygha tayanmisimu, öz xelqini béqip kételeydighan amérika we yawropa döletlirini xitay bilen bolghan munasiwitide özlirining qimmet qarishigha hörmet bildürüsh nuqtisidin bolsimu, Uyghur mesilisige arilishishqa, xitay özidiki mewjut mesililerni iqrar qilishqa mejbur bolghan bügünkidek pursetlerde, éniq we heqqaniy pozitsiye bildürüshke dewet qilimiz, menche amérika we yawropa döletlirining xitaygha mundaq bir so'al qoyidighan waqit keldi:
Milletler siyasitimiz adil, dölitimizde milletler inaq -ittipaq, Uyghur rayoni chong jehettin tinch we muqim dégen idinglar, puqralirimizni meblegh sélishqa, sayahet qilishqa dewet qilghan idinglar, bunche jiq térrorchilar nedin we qandaq peyda boldi? menche xitaygha dost döletlerning xitaygha heqiqiy dostluqini ipadileydighan waqit keldi, dostliri déyishi kérekki: mewjut mesile basturush bilen tügimeydu, insan qorqutush bilen tinchlanmaydu, tinch dunyani ortaq berpa qilayli, sen dölitingdiki eng chong we jiddiy mesile Uyghur mesilisini tinch yol bilen hel qil.