Қәшқәр 6-оттура мәктәпниң илмий мудири долқун турсун һәққидә охшимиған учурлар оттуриға чиқмақта

Мухбиримиз меһрибан
2020.06.03
ana-til-teshwiqati.jpg Ана тил тәшвиқати
Photo: RFA

2013-Йил 21-февурал күни, йәни пәйшәнбә күни қәшқәрдә ана тил паалийәтчиси абдувәли аюп әпәндиниң уюштурушида “хәлқара ана тил күни” ни хатириләш паалийити өткүзүлгән. Мәзкур паалийәткә қәшқәрдики бир түркүм уйғур зиялийлириму тәклип қилинған. Йиғинда абдувәли аюп әпәнди өзиниң “ана тил йәслиси” қуруш пиланини оттуриға қойған.

Мәзкур йиғинда қәшқәрдики уйғур зиялийлиридин қәшқәр уйғур оттура мәктипиниң илмий мудири долқун турсунму сөз қилип, ана тилни қәдирләш һәққидә наһайити тәсирлик нутуқ сөзлигән. Паалийәттин кейин униң нутуқидики “чәтәл тили билиш шәрәп, ана тилни билмәслик җинайәт” дегән сөзи сәвәблик у кейинки мәзгилләрдә даириләр тәрипидин көп қетим сорақ қилинған икән.

Чәтәлдә елан қилинған тутқун қилинған уйғур зиялийлири тизимликидин мәлум болушичә, қәшқәрдә өткүзүлгән шу қетимқи паалийәттә нутуқ сөзлигән қәшқәр уйғур оттура мәктипиниң илмий мудири долқун турсун қәшқәрдә тунҗи түркүмдә тутқун қилинған уйғур зиялийлиридин икән.

Биз долқун турсун муәллимниң әһвалини ениқлаш үчүн нөвәттә қәшқәр 6-оттура мәктәп дәп атиливатқан, илгирики қәшқәр уйғур оттура мәктипиниң бирқанчә номуриға телефон қилдуқ. Әмма уланған телифонларниң көпинчиси җавабсиз қалди яки телефонни алғучилар җаваб бәрмәйла телефонни қоювәтти. Ахирқи телефонимиз мәктәп мудири ишханисиға уланди.

Мәктәп мудири ишиханисидин телифонни алған хитай хадим гәрчә өзиниң нөвәттики мәктәп мудири икәнлики һәққидә ениқ ипадә билдүрмигән болсиму, әмма у долқун турсун һәққидә соралған соалларға интайин сәзгүрлүк билән җаваб бәрди.

У аввал долқун турсунниң салаһийитигә қайта ениқлима берип, униң мәктәпниң муавин илмий мудири болуп ишлигәнликини алаһидә әскәртип өтти. Униңдин долқун турсунниң өйиниң телефони немә үчүн уланмайдиғанлиқини сориғинимизда у “долқун муәллим йезиға чүшүрүветилгәнлики үчүн әлвәттә униң телефони уланмайду-дә,” дәп җаваб бәрди. У телефонниң чәтәлдин урулғанлиқини билгәндин кейин башқа соалларға җаваб беришни рәт қилип, телифонни қоювәтти.

Қәшқәр уйғур толуқ оттура мәктипиниң илмий мудири долқун турсунниң тутқун қилинғанлиқи һәққидики хәвәр әң аввал абдувели аюп қатарлиқлар тәйярлиған “тутқундики уйғур зиялийлири” тизимликидә елан қилинған иди.

Абдувәли аюп әпәндиниң радийомизға билдүрүшичә, у 2017-йили башланған уйғурларни түркүмләп тутқун қилип лагерға қамаш һәрикитидә қәшқәр уйғур толуқ оттура мәктипиниң илмий мудири долқун турсунниң тунҗи түркүмдә тутқун қилинғанлиқидин хәвәр тапқан. Шуңа у мәзкур мәктәпниң хитай мудириниң долқун турсун һәққидики изаһатлириниң ишәнчсиз икәнликини билдүрди.

Ютуп торида һелиму мәвқут болған 2013-йили 21-феврал күни қәшқәрдә абдувәли аюп тәрипидин уюштурулған “ана тилни хатириләш” паалийитиниң филимидин мәлум болушичә, мәзкур паалийәткә қәшқәрдики тонулған уйғур зиялийлириниң көпинчиси тәклип қилинған. Болупму қәшқәрдики бирдин бир уйғур нами билән аталған қәшқәр 6-оттура мәктипидә икки қарар рәһбәрлик хизмитини ишлигән сабиқ илмий мудир, пешқәдәм маарипчи мәмәт турсун ибраһим билән 2013-йили мәзкур мәктәпниң илмий мудирлиқ хизмитини қиливатқан долқун турсун алаһидә тәклип қилинған. Йиғинда ана тил паалийәтчиси абдувәли аюпниң нутуқидин башқа йәнә әйни вақитта мәркизи милләтләр университетиниң түркологийә кәспини пүттүргән 50 яшлар әтрапидики долқун турсунниң тәсирлик нутқи йиғин әһлини һаяҗанға салған.

Мәлум болушичә, мәзкур паалийәттин кейин абдувәли аюп даириләрниң диққәт нуқтисиға айланған. У 2013-йили 8-айда тутқун қилинған. 21-Февралдики паалийәттин кейин сақчилар йәнә мәзкур паалийәткә қатнашқучиларни сорақ қилған.

Абдувәли аюпниң билдүрүшичә, қәшқәр уйғур оттура мәктипиниң илмий мудири долқун турсун шу күни сөзлигән нутуқидики “чәтәл тили билиш шәрәп, ана тил билмәслик җинайәт” дегән сөзи сәвәблик даириләр тәрипидин көп қетим сорақ қилинған. Мәктәпниң 80-йиллардики пешқәдәм илмий мудири мәмәт турсун ибраһим әпәнди паалийәт өткүзүлүп узун өтмәйла кесәл сәвәбидин өлүп кәткән. Униң өлүми сәвәблик сақчи даирилири кейинки чағларда шу қетимқи паалийәткә қатнашқан башқа зиялийларни қайтилап сорақ қилиш һәрикитидә болмиған. Әмма 2017-йили қәшқәрдә елип берилған уйғурларни тутқун қилип лагерларға қамаш һәрикитидә шу қетимқи паалийәткә қатнашқан уйғур зиялийлиридин долқун турсунға охшаш зиялийлар әң дәсләпки тутқун обейктлириға айланған.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.