Taliban hey'iti xitayni ziyaret qildi

Ixtiyariy muxbirimiz azigh
2021.07.29
Taliban hey'iti xitayni ziyaret qildi Talibanning qurghuchilirining biri molla abdul ghéni baradar xitay tashqi ishlar ministiri wang yi bilen körüshti. 2021-Yili 28-iyul, jyenjin, xitay.
AP

Amérikaning afghanistandin chékinish qararidin kiyin afghanistanning köp qisim yerlirini ishghal qilghan taliban, 27-iyul küni toqquz kishilik bir hey'etni tyenjin shehirige ewetken. Talibanning 2-nomurluq kattiwéshi molla abdul ghéni baradar (Mullah Abdul Ghani Baradar) xitay tashqi ishlar ministiri wang yi bilen körüshüp, tinchliq we bixeterlik mesililiri üstide muzakirileshken.

Mezkur uchrishishtin kiyin bayanat élan qilghan xitay tashqi ishlar ministirliqining bayanatchisi jaw lijiyen “Amérika we natoning afghanistandin chékinishini meghlubiyet” dep atighan.

Jaw lijiyen yene, “Xitayning ‛sherqi türkistan islam herikiti‚ teshkilatigha qarshi qattiq küresh qilishini ümid qilidighanliqini” éytip mundaq dégen: “‛sherqi türkistan islam herikiti‚ bilen küresh qilish xelq'ara jem'iyetning ortaq wezipisi. Afghan talibanlirining ‛sherqi türkistan islam herikiti‚ bilen bolghan chek-chégrasini éniq ayrishni, ular bilen ünümlük küresh qilishini, tosalghularni yéngip, rayonning bixeterliki, muqimliqi we tereqqiyati üchün muwapiq shara'itlarni yaritishini ümid qilimiz”.

Talibanning rayondiki siyasiy ornining küchiyishige egiship, xitay taratquliridimu talibanning teripini alidighan yazmilar köpiyishke bashlighan. Xu shijin teripidin “Yershari waqti'i” gézitide élan qilin'ghan bir maqalide, “Hazirqidek weziyette özimizge düshmen tapmasliqimiz kérek, talibanning bizge körsetken yaxshi niyitini aldirap ret qilmasliqimiz kérek. Bu afghanistandiki tesirimizni kücheytish we shinjangning muqimliqini qoghdash jehettin intayin muhim” déyilgen.

Türkiyediki köch uniwérsitéti xelq'ara munasiwetler kespining doktoranti yaqup muhemmet ependim ziyaritimizni qobul qilip amérikaning afghanistandin chékinishning sewebliri we ottura asiyagha körsitidighan tesiri heqqide tepsiliy toxtaldi.

Talibanning bayanatchisi muhemmed na'im, tiwittér hésabida élan qilghan bayanatta, mezkur yighinda “Siyaset, iqtisad, öz-ara bixeterlik qatarliq mesililerning” asasiy téma bolghanliqini éytqan.

Muhemmed na'im yene, AFP ning ziyaritini qobul qilip, taliban hey'itining xitaygha “Afghanistanning bashqa döletke qarshi baza süpitide qollinilishigha ruxset qilmaydighanliqi” heqqide wede bergenlikini éytqan.

Talibanning bayanatchisi süheyil shahin élan qilghan bayanatta, “Afghanistanni yéngidin qurush jeryanida xitay meblighini qobul qilishtin memnun bolidighanliqini, xitayning meblighi we ishchilirini qoghdaydighanliqini” éytqan.

Xitay ishliri mutexessisi memettoxti atawulla ependi ziyaritimizni qobul qilip, afghanistanda taliban hökümranliqining küchiyishining xitaygha körsitidighan tesiri heqqide tepsiliy toxtaldi.

Hindistanliq kespiy diplomat bahadir kamuran (M. K. BHADRAKUMAR) Ning “Asiya waqti” gézitide élan qilghan “Xitayning afghanistan pilani we nishanliri” namliq maqaliside, “Xitayning taliban'gha ishenmeydighanliqini, ‛düshenbe yighini‚ da xitay tashqi ishlar ministiri wang yining talibanning tirrurchi küchlerni tazilimaywatqanliqidin endishe qiliwatqanliqini bildürgenlikini” yazghan.

U yene mundaq dégen: “Taliban bayanatchiliri xitayni ‛afghanistanning dosti‚ dep atap kéliwatqan bolsimu, béyjing hökümiti talibanning özlirining kütken yéridin chiqalaydighan ehwalda ikenlikidin gumanlinidu”.

Shiwétsiyediki Uyghur ziyaliysi, xelq'ara munasiwet tetqiqatchisi nijat turghun ependi ziyaritimizni qobul qilip, talibanning afghanistanda hökümranliq ornini mustehkemlinishi we xitayning ottura asiya, ottura sherq rayonliridiki Uyghurlarni kontrol qilish urunushi heqqide tepsiliy toxtaldi.

Amérika hökümiti ötken yili “Sherqiy türkistan islam herikiti” namliq teshkilatning amérikaning “Térrorluq teshkilatlar tizimliki” din chiqirilghanliqini jakarlighanidi.

Enqere hajettepe uniwérsitétining oqutquchisi, istratégiye mutexessisi doktor erkin ekrem ependi ziyaritimizni qobul qilip, xitay hökümitining chet'eldiki Uyghur teshkilatlirini “Sherqi türkistan islam herikiti” teshkilatigha baghlap qarilashqa, térrorizm bilen baghlashqa urunup kéliwatqanliqini, bu teshkilatning mewjutluqining gumanliq ikenlikini éytti.

Mutexessisler, “Sherqi türkistan islam herikiti” teshkilatning mewjutluqidin gumanlinidighanliqini, xitayning Uyghur élidiki siyasetlirini qanuniy asasqa ige qilish meqsitide, bu teshkilatni siyasiy teshwiqat üchün qolliniwatqanliqini ilgiri sürmekte.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.