Косованиң мустәқиллиқи бир - бирләп етирап қилинишқа еришмәктә

AFP Photo

 17 - Феврал күни, америка қатарлиқ бир қисим дөләтләр рәсмий етирап қилди. Әмма, сербийә, русийә буниңға қарши чиққан. Косованиң мустәқиллиқ елан қилиши хәлқарада зор ғулғула қозғиди.

 17 - Феврал күни косова парламент алаһидә йиғин чақирип, косова мустәқиллиқи хитабнамисини мақуллиди һәмдә шу күни нәччә он миңлиған косовалиқларниң парламент мәйданиға топлинип, яңратқан алқиш садалири вә тәнтәнилири ичидә мустәқиллиқ җакарлинип, мустәқиллиқ хитабнамиси оқуп өтүлди. Б б с агентлиқиниң хәвәр қилишичә, косова баш министири һашим тачи мустәқиллиқ хитапнамисини елан қилип, 17 - февралдин етибарән косованиң пәхирлик, мустәқил вә әркин дөләткә айланғанлиқини, косованиң әмди мустәқил, игилик һоқуқлуқ һәм демократик дөләт икәнликини җакарлиған.

 Хәвәрләрдин қариғанда, косова һөкүмити йәнә дунядики 192 дөләткә мәктуп йоллап, өзлириниң мустәқиллиқини етирап қилишни һәм қоллашни тәләп қилған.

 Б б с агентлиқиниң хәвәрлиригә асасланғанда мустәқиллиқ җакарланған күни косовалиқлар өзлириниң мустәқиллиқини әң зор қайнам - ташқинлиқ билән тәнтәнә қилишқан болуп, шәһәр мәркәзлири, кочилирида топ - топ болушқан албанлар косова дөләт нахшисини һәмдә өзлириниң миллий нахша - сазлирини яңритип, мустәқиллиқ хушаллиқини ипадиләшкән. Кишиләр косованиң дөләт байриқи көтиришип, бир - бирини тәбрикләшкән, мустәқиллиқ тән - тәнси икки күндин буян изчил давамлашмақта.

Шуниң билән бир вақитта йәнә тамларға америка, әнгилийә қатарлиқ дөләтләрниң косованиң мустәқиллиқини қоллиғанлиқиға рәһмәт ейтиш мәзмунидики тәшвиқат материяллирини чапланған. Бирақ, 18 - феврал күни белградтики америка әлчиханиси алдида серб милләтчилириниң наразилиқ намайиши болуп өткән.

Косова мустәқиллиқ җакарлиғандин кейин алди билән сербийә һөкүмити буниңдин қаттиқ нарази болған. Сербийә президенти сербийиниң косовани қәтий етирап қилмайдиғанлиқини билдүргән, сербийә баш министири болса, косованиң мустәқиллиқи җакарлишини әйибләп, бу бир сахта дөләт" дәп атиған.

 Русийә итартас агентлиқиниң учурлириға асасланғанда, русийә һөкүмитиниң муавин баш министири буниңға наразилиқ билдүрүп, русийиниң косовани тонумайдиғанлиқини әскәртип, шуниңдәк б д т бихәтәрлик кеңишиниң җиддий йиғин чақиришини тәләп қилған һәмдә косованиң мустәқиллиқ җакарлишиниң б д т бихәтәрлик кеңишиниң қарариға һәмдә сербийиниң игилик һоқуқиға шуниңдәк хелсинки һөҗҗитигә хилап икәнликини көрсәткән. Русийә парламентиниң икки палатасиму бу һәқтә баяннамә елан қилип, қарши турған.

 18 - Феврал күни америка ташқи ишлар министири кандилиза райис америка һөкүмитиниң косованиң мустәқиллиқини етирап қилғанлиқини рәсмий елан қилип, косовалиқларни тәбриклигән. Африқидики бәш дөләттә зиярәттә болуватқан америка президенти җорҗ буш танзанийидә вашингтонниң косованиң мустәқиллиқини етирап қилидиғанлиқини билдүргән болуп, у " һазир косова хәлқи мустәқил болди" дегән.

Америка авазиниң хәвиридә көрситилишичә, президент буш сөзидә, "бизниң мәйданимиз шуки ,биринчидин косованиң орни мәсилиси балқанниң вәзийити муқим болған әһвал астида һәл қилиниши лазим. Иккинчидин америка б д т әлчиси астихариниң косова һәққидики лайиһисини қоллайду, үчинчидин косова һөкүмити очуқ һалда сербләрниң косовадики һоқуқини қоллайдиғанлиқини билдүрди, буниң билән америка илһам һес қилди. Америка ишинидуки, америка явропа иттипақи билән бирликтә сербийиниң мәнпәәтигә уйғун тәрәптә туриду, сербийиликләр билиши лазимки, уларниң америкидәк дости бар. Ахирида америка явропа иттипақи билән бирликтә зораванлиқ болмаслиқиға капаләтлик қилиду" дәп тәкитлигән.

Афғанистан ташқи ишлар министири султан әхмәд афғанистан һөкүмитиниң косованиң мустәқиллиқини етирап қилидиғанлиқини җакарлиған.

Хитай ташқи ишлар министирлики дүшәнбә күни бу мәсилә һәққидә рәсмий мәйданини ипадә қилған болуп, ташқи ишлар министирликиниң баянатчиси лю җәнчав баянат елан қилип, җуңгониң косованиң мустәқиллиқ җакарлишиға "қаттиқ көңүл болуватқанлиқи" һәм " чоңқур биарамлиқ һес қиливатқанлиқи" ни билдүрүп, "бу бир тәрәпниң һәрикити" дегән һәмдә мәзкур һәрикәтниң бир қатар ақивәтләрни кәлтүрүп чиқириши мумкинлики" ни әскәрткән. Әмма, тәйвән ташқи ишлар министирлики болса, косованиң мустәқиллиқини тәбриклигән.

Явропа иттипақи йиғин чақирған болуп, явропа иттипақиға әза дөләтләрниң көпинчиси косованиң мустәқиллиқини етирап қилишқа қошулған болсиму, бирақ, испанийә, сипрус, гретсийә һәм романийә қатарлиқ дөләтләр қошулмайдиғанлиқини, әгәр уни етирап қилғанда, башқа бөлүнүшни халаватқанлар үчүн хата сигнал берип қоюлидиғанлиқини сәвәб қилип көрсәткән. явропа иттипақи 2000 дин артуқ сақчи, әдлийә вә башқа саһәгә мәнсуп хадимларни әвәтип, мустәқиллиқ җакарланғандин кейинки тәртипни сақлашқа һәрикәт қилған.

Әнглийә, франсийә болса, явропа иттипақидики барлиқ әзаларни косованиң мустәқиллиқини етирап қилиш мәсилисидә пикир бирликигә келишни тәшәббус қилған. Түркийә ташқи ишлар министирлики баянат елан қилип, косованиң мустәқиллиқини етирап қилған. Униңдин башқа йәнә латвийә, естонийә, болғарийә қатарлиқ мәмликәтләрму қисқа вақит ичидә етирап қилидиғанлиқини әскәрткән. Сабиқ совет иттипақидин айрилип мустәқил болған қазақистан, қирғизистан, өзбекистанларниң мәйдани техи ениқ әмәс, әмма, латвийә, естонийә, болғарийә японийә һөкүмәтлири болса, косованиң мустәқиллиқини етирап қилишқа тәйярлиқ қиливатқанлиқини билдүргән.

Косова балқан йерим арилидики сербийиниң ғәрбий җәнубиға җайлашқан болуп, албанийә,македонийә қатарлиқ дөләтләр билән қошна, аһалиси икки милйон болуп, албанлар 90% тин артуқ. югославийә федератсийиси дәвридә косова сербийә җумһурийитиниң бир аптоном өлкиси болуп, 1945 - йили югославийә федератсийиси қурулғандин буян косовалиқлар аптоном җумһурийәт һоқуқини дәва қилған. Тито өлгәндин кейин, косовалиқларниң милләтпәрвәрлик һәрикәтлири техиму күчәйгән болуп, 1989 - йили, сербийә рәһбири милошович уларни бастурған. Лекин, уларниң қаршилиқи буниң билән тохтап қалмиған болуп, 1992 - йили косова җумһурийитини елан қилип, сербийидин айрим болғанлиқини елан қилған һәмдә мустәқиллиқ үчүн давамлиқ һәрикәт қилған. 1996 - Йили косова азадлиқ армийисини қуруп, сербийә армийиси билән уруш қилип, өзлириниң һоқуқлирини қоғдиған.

Икки тәрәп арисидики уруш дәһшәтлик түс алған болуп, 1998 - йили америка башлиқ шималий атлантик окян әһди тәшкилати әскәр киргүзгән һәмдә 1999 - йили югославийә қошунлирини бомбардиман қилған. Әнә шуниңдин етибарән косованиң тәқдири мәсилиси көп қетим музакирә қилинған болуп, америка вә явропа иттипақи косованиң мустәқиллиқини қоллиған болсиму, бирақ, русийә вә сербийә буниңға изчил қарши туруп кәлгән иди. (Үмидвар)