Америка билән хитайниң кишилик һоқуқ сөһбитидики мәсилиләр

Америка ташқи ишларминистири кондализа райис бир байанат елан қилиш йиғинида.

 Бу қетим бейҗиңда өткүзүлидиған сөһбәт болса 1990 ‏ - йиллардин кейин хитай - америка арисида башланған бу саһәдики рәсмий сөһбәтләрниң давамидур. Икки тәрәп һазирға қәдәр бу темида җәмий 12 қетим сөһбәт өткүзгән болуп, бу сөһбәтләрдә хитайниң кишилик һоқуқ хатирисидики конкрет кәмчиликләрни болупму түрмидики бәзи мәшһур сияси мәһбусларни қоюп беришни қолға кәлтүрүш америкиниң сөһбәт үстилидики муһим чиқиш нуқтилириниң бири болуп кәлгән иди.

Бу нөвәтлик сөһбәттә америка вәкилләр өмикигә америка ташқий ишлар министирлиқиниң демократийә, кишилик һоқуқ вә әмгәк ишлириға мәсул ярдәмчи министири дәйвид крамер йетәкчилик қилиду. Бу крамерниң бу түрдики сөһбәтләргә 1 ‏ - қетим йетәкчилик қилиши болуп, бу нөвәтлик сөһбәт ярдәмчи министирлиқ вәзиписигә бу йил 3 ‏ - айда олтурған дәйвид крамер үчүн бир синақтур. Хитай сөһбәт өмикигә кимниң йетәкчилик қилидиғанлиқи һазирға қәдәр мәлум әмәс. Лекин бейҗиңдики америка баш әлчиханисиниң бу һәқтики баянатида дәйвид крамерниң икки күнлүк сәпиридә бирқанчә министирлиқниң вәкиллири билән учришидиғанлиқини билдүрди.

Рабийә қадир ханим уйғурлар дуч келиватқан бир қатар мәсилиләрдә тәләп вә пикирләрни бәрди

Америка " Wall Street Journal"гезитидә 23 ‏ - май күни елан қилинған бир мақалидә һазирға қәдәр хәлқ пулиниң қиммити, сода вә һәрбий алақә хитай - америка мунасивәтлиридики мәркизи мәсилә болуп кәлгәнлики, лекин тибәттики йеқинқи вәқә хитай - америка мунасивәтлиридә кишилик һоқуқни тәкрар күнтәртипкә чиқарғанлиқини билдүрди. Лекин вашингтондики кишилик һоқуқ сөһбитиниң роһидин хәвәрдар әрбаплар, америка сөһбәт өмикиниң күнтәртипидә миллийларға даир темилар тибәт билән чәкләнмәйдиғанлиқи,вашингтондики уйғур вәкиллириниң америка сөһбәт өмикидики әрбаплар билән учришип, уйғурларниң һоқуқиға мунасивәтлик бәзи конкрет тәләп вә пикирләрдә болғанлиқини илгири сүрмәктә.

Шу қетимқи учришиш дуня уйғур қурултийи рәиси рабийә қадир ханим билән өткүзүлгән болуп, у уйғурлар дуч келиватқан бир қатар мәсилиләрдә тәләп вә пикирләрни бәргән. Бу тәләп - пикирләр уйғур қизларни ичкиригә йөткәш, уйғурларниң паспорт мәсилиси вә сияси мәһбуслар тизимлики қатарлиқларни өз ичигә алиду. У радиомизға бу тоғрисида мәлумат бәрди.

Сөһбәтниң йәр тәврәш апити мәзгилдә өткүзүлүши үнүмдарлиқини азайтиветиду

Кондилиза райисниң февралдики хитай зияритидә хитай ташқи ишлар министири яң җйечи америка билән кишилик һоқуқ сөһбитини әслигә кәлтүрүшкә қошулғандин кейин, америка ташқи ишлар министирлиқи март ейидики кишилик һоқуқ доклатида хитайни кишилик һоқуқни еғир дәриҗидә дәпсәндә қилғучи дөләтләр тизимликигә киргүзмигән иди.

Хитай ташқи ишларминистирлиқи сөһбәт тоғрисидики баянатида икки тәрәпниң кишилик һоқуқ сөһбитидә музакирә қилинидиған мунасивәтлик конкрет мәсилиләрдә " алақә" қиливатқанлиқини билдүргән иди. Лекин вашингтондики бәзи көзәткүчиләр сөһбәтниң вақит қәрәлини тоғра тапмайдиғанлиқини билдүрмәктә. Вашингтон шәһиридики кирстиян вә юң қанун мулазимәт ширкитиниң ярдәмчи адвукати нури түркәл Nury Turkel бу қараштики көзәткүчиләрниң биридур. У, сөһбәтниң хитай сичүәндики йәр тәврәш апитидә зор талапәт тартқан мәзгилдә өткүзүлүши сөһбәтниң үнүмдарлиқини азайтиветиду, дәп көрсәтти.

Көзәткүчиләр, икки тәрәпниң сөһбәт темисидики бәзи конкрет мәсилиләр бир қисим сияси мәһбусларниң мәсилисини өз ичигә алидиғанлиқини пәрәз қилишмақта.

Америка сөһбәт усулини мәвҗут системини өзгәртишкә қаритиши керәк

Wall Street Journal Гезити кондализа райисниң феврал ейидики хитай сәпиридә хитай түрмисидики 3 сиясий мәһбусниң мәсилиси йәни америка пуқраси җуде шав Jude Shao, хитай кишилик һоқуқ паалийәтчиси ху җя Hu Jia вә журналист, шаир ши тав Shi Tao ниң қоюп берилишини тәләп қилғанлиқини билдүрди.

Хитай, 2005 ‏ - йили 3 ‏ - айда уйғур кишилик паалийәтчиси рабийә қадир ханимни америкиға сүргүн қилғандин кейин, сиясий мәһбусларни чәтәлгә сүргүн қилишни тохтатқан. Лекин кирстиян вә юң қанун мулазимәт ширкитидики нури түркәл Nury Turkel, америка сөһбәт усулини өзгәртип, сөһбәт нишанини конкрет делоларға қаратмай, мәвҗут системини өзгәртишкә қаритиши керәк, дәп көрсәтмәктә.

"Wall Street Journal" Гезитидики мақалидә сөһбәтниң әслигә келиши хитайниң олимпик һарписидики ипадисиниң бир қисими, дәп қарилип, америка ташқи ишларминистирлиқиниң алқишиға еришкәнлики, лекин хитай даирилириниң 14 ‏ - март күни йүз бәргән лхасадики исянға шиддәтлик инкас қайтуруп, өктичиләрни тутқун қилғанлиқи, тибәтни ташқи дуняға тақиғанлиқини язди.

Йәнә бәзи хәлқара тәшкилатлар бу қетимқи сөһбәт президент бушниң бейҗиң олимпик йиғиниға қатнишишидики сәпәр тәйярлиқи болуп қалмаслиқини үмид қилишмақта. Вашингтондики вәзийәттин хәвәрдар әрбапларниң әскәртишичә, бу пикирни америка ташқи ишларминистирлиқи йеқинда вашингтондики аммиви тәшкилат вәкиллирини чақирип, хитай билән болидиған сөһбәт тоғрисида пикир алғанда хәлқара кәчүрүм тәшкилатиниң вашингтондики вәкили т. Кумар тәкитлигән.