Uyghur ana tili ma'aripining chiqish yoli nede?


2006.07.26

CHINA_XINJIANG_EDUCATION_46.jpg
Korlidiki melum mekteptiki Uyghur oqughuchilar xitayche ders almaqta. AFP

Uyghur aptonom rayonluq ma'arip nazaritining 24 - iyul élan qilishiche, bu yil Uyghur élidiki oqush püttürgenlerning 50% i ishqa orunlashqan bolup, bu Uyghur élide oqush püttürgenlerning ishqa orunlishish nisbitining bulturqigha qarighanda 13% örligenlikini körsitidiken. Shundaqla bu yil oqush püttürgen az sanliq millet oqughuchilirining 35. 7% Ishqa orunlashti dep körsitilgen.

Teshwiqat we emeliyet

Gerche Uyghur élidiki ma'arip hemde hökümet da'iriliri her yilidikige oxshash bu yilmu oqush püttürgenlerning ishqa orunlishish nisbitining bulturqidin yuqiri kötürülgenlikini körsitip statistikiliq sanliq melumatlar bilen teshwiqat élip bériwatqan bolsimu emma, Uyghurlar bu statistikiliq sanlarning Uyghurlarning ishqa orunlishish emeliy ehwalini körsitip bérelmeydighanliqini, Uyghurlargha ish pursitining tegmeywatqanliqini, bolupmu Uyghur ana tilida mektep püttürgenlerning chiqish yoli tapalmaywatqanliqini inkas qilmaqta.

Xotende Uyghur pidagogika kespide oqush püttürüp, xizmet kütüwatqinigha üch yil bolghan bir Uyghur qiz özining oqutquchi bolush arzusining barliqini emma, nöwette xitay hökümitining qosh til ma'aripi siyasiti bilen Uyghur oqutquchilarning xitay tili sewiyisige alahide yuqiri telepler qoyuluwatqachqa özige oxshash Uyghur tilida mektep püttürgenlerning xizmet tépishi yenimu teslishiwatqanliqini bildürdi.

Bir yéza mu'ellimining ana til heqqide éytqanliri

Uyghurlarning bildürüshiche, xitay hökümitining Uyghur élide xitaychilashturush ma'aripini barghanche kücheytip élip bérishi bilen teng, Uyghur ana tilida ma'arip qobul qilghanlargha ish tépishni müshkülleshtürüshi, nöwette Uyghurlarni xitayche ma'arip qobul qilishqa mejbur qiliwatqan bolup buning bilen eslidinla tereqqiy qildurulmaywatqan Uyghur ana til ma'aripining chiqish yoli taraymaqta iken. Bu heqte ziyaritimizni qobul qilghan bir yéza oqutquchisi öziningmu perzentlirini xitay mektipige bergenlikini bildürdi. U xitay tilini ana tili dep tebir berdi. Bu yéza mu'ellimi gerche Uyghur mektipide Uyghur tilida ders bériwatqan mu'ellim bolsimu emma, dölet tili bilen ana tilning perqige nisbeten özidimu toghra chüshenche yoq iken. Belkim bu kichikkine misal Uyghur ana tili ma'aripining qaysi yolgha qistiliwatqanliqini körsitip berse kérek.

Uyghurlar herxil bésimlar tüpeyli xitay tilida oqutushni tallimaqta

Nöwette Uyghur ma'aripining barghanche xitaychilashturilishi hemde jem'iyette Uyghur ana tilida melumat alghanlargha chiqish yolining tar bolushi, buninggha egiship Uyghurlarda kélip chiqiwatqan Uyghur ana tili ma'aripigha qarita ümidsizlik keypiyati ata ‏- anilarni perzentlirini özligidin xitayche mekteplerge bérishke mejburlawatqan bolup, Uyghur ziyaliyliri bu xil zenjirsiman yaman süpetlik aylinishning Uyghur ma'aripini palech haletke chüshürgendin bashqa, Uyghur tili we medeniytining saqlinishi hemde tereqqiyatighimu zor tosqunluq élip kélidighanliqidin endishe qilmaqta.

Chet'ellerdiki Uyghur pa'aliyetchiliri bolsa, Uyghur ziyaliyliri endishe qiliwatqan ana tilning chiqish yoli tapalmasliq mesilisining, del xitay hökümitining Uyghurlarni medeniy ma'arip jehettin asimilyatsiye qilishni meqset qilghan siyasetlirining netijisi ikenlikini körsetmekte. (Gülchéhre)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.