Или деһқанлириға мевилик көчәт тикиш һәм парник ясаш селиқи селинмақта
2011.03.31

Зияритимизни қобул қилған уйғур деһқанлириниң билдүрүшичә, нөвәттә деһқанлар терилғу йәрләргә мевилик көчәт тикишни рәт қилған. Әмма, йезилиқ һөкүмәт терилғу йәрләргә көчәт тиккәндә бу йәр баһасиниң һәссиләп ашидиғанлиқини, парник қилғанда көктат сетип пайда алидиғанлиқини тәкитләп, деһқанларни мевилик көчәт тикишкә һәм парник ясашқа мәҗбурлимақта икән.
Или райониниң тәбиий шараити һәм йәрлик уйғурларниң күндилик истемал адитигә асасән, или деһқанлири териқчилиқ билән сүт-қаймақ вә гөш-яғ еһтияҗи үчүн бақмичилиқни асаси кәсип қилип кәлгән.
Или деһқанлири йәнә, өз аилисини мевә билән тәминләш вә күндилик турмуш еһтияҗини қамдаш үчүн өз һойлисиға мевилик көчәт өстүргән болса, бәзи уйғурлар мәхсус мевилик бағ бина қилип, бағвәнчилик билән шуғуллинип кәлгән.
Или деһқанлириниң һаятида буғдай һәм қонақ қатарлиқ ашлиқ зираәтлирини териш асаслиқ орунда туруп кәлгән болуп, бағвәнчилик билән шуғулланған һәрқандақ деһқанниң йәнила өз алдиға терилғу йәрлири болуп, улар аилисиниң ашлиқ еһтияҗи вә мал-чарвилириниң йәм-хәшәк еһтияҗи үчүн буғдай, қонақ, қича, зиғир қатарлиқ данлиқ зираәтлирини теришқа адәтләнгән иди.
Әмма, радиомиз игилигән учурлардин мәлум болушичә, йеқинқи бирнәччә йилдин буян или йәрлик һөкүмити ғулҗа шәһиригә йеқин йезиларда, деһқанларни терилғу йәрлиригә алма, яңақ қатарлиқ мевилик көчәтләрни тикишни һәм деһқанларға әслидики терилғу йәрләргә парник ясап көктат теришни тәшәббус қилған.
Деһқанларниң инкас қилишичә, турпанйүзи, пәнҗим қатарлиқ йезиларда йезилиқ һөкүмәт бултур күз пәслидә деһқан аилилиригә һәқсиз сортлуқ алма көчити тарқитип бәргән. Шундақла терилғу йәрләргә алма көчити тикишни рәт қилған деһқанларниң йәрлиригә йезилиқ һөкүмәт пул чиқирип адәм яллап алма көчәтлири тиккән. Йезилиқ һөкүмәт кадирлири деһқанларға бу һәқтә чүшәндүрүш берип, бу терилғу йәрләр мевилик бағқа айланса, ғулҗидики айланма тәрәққият райониниң еһтияҗиға асасән әгәр деһқанлар бу бағларни һөкүмәткә сетип беришкә тоғра кәлсә, деһқанларниң йеңидин бәрпа қилинған мевилик бағларни сатқинида һәссиләп пайда алидиғанлиқидин бешарәт берилгән.
Хитай вәзийитини көзәткүчиләрниң билдүрүшичә, йезилиқ һөкүмәт қатарлиқ йәрлик һөкүмәт даирилириниң деһқанларни терилғу йәрлирини мевилик бағларға айландурушқа мәҗбурлиши, йәрлик һөкүмәт даирилириниң терилғу йәрлирини башқа ишлар үчүн ишләткән дегән җазаға тартилиштин өзини қачуруштики һийлиси бөлиши мумкин икән.
Чүнки хитайниң йәр қанунида наһайити ениқ қилип, “өй-мүлүк содигәрлири һәм башқа ширкәтләрниң терилғу йәрлирини һәрқандақ баһанә билән игиливелишиға рухсәт қилинмайдиғанлиқи” бәлгиләнгән икән.
Радиомиз зияритини қобул қилған деһқанларниң билдүрүшичә, нөвәттә ғулҗа шәһри әтрапи йезилиридики деһқанларниң бағлири мәҗбури сетивелинипла қалмастин, бәлки деһқанларниң терилғу йәрлириму парник ясап көктат өстүрүш баһанисидә “деһқанчилиқ маһирлири” намидики хитай көчмәнлиригә 10 йиллиқ яки 20 йиллиқ тохтам билән сетип берилишкә башлиған.
Деһқанларниң инкас қилишичә, ғулҗа шәһри әтрапидики баяндай, кепәкйүзи, розимәтйүзи, дадамту, хәнбиң, ташкөврүк қатарлиқ йезиларда һөкүмәт даирилири парник ясап көктат теришни рәт қилған бир қисим деһқанларниң йәрлирини йиллиқ баһаси бойичә әрзан баһалап мәҗбури сетивелип, бу йәрләрни хитай өлкилиридин деһқанчилиқ маһирлири намида йөткәп келингән көчмәнләргә парник ясап көктат өстүрүш үчүн көтүрә беришкә башлиған.
Или областлиқ һөкүмәт ториниң өткән айдики хәвәрлиридин мәлум болушичә, “12-5 йиллиқ пилан” мәзгилидә ғулҗа шәһри йәнә кеңәйтип қурулуш пиланланған. Хәвәрдә кеңәйтип қурулғандин кейинки ғулҗа нопусиниң әң еһтияҗлиқ болидиғини күндилик көктат мәсилиси икәнлики алаһидә оттуриға қоюлған.
Зияритимизни қобул қилған уйғурларниң билдүрүшичә, нөвәттә кеңәйтиш пиланланған ғулҗа шәһиридә көпийиватқан нопус әмәлийәттә, или районидики пиличихаң қатарлиқ җайлардики мол көмүр кан байлиқи һәм башқа кан байлиқлирини ечиш үчүн келиватқан хитай көчмәнлири икән. Шуңа, ғулҗа шәһәр әтрапидики йезиларда деһқанларға мәҗбури һалда парник ясап, көктат теришкә мәҗбурлиниши әмәлийәттә мушу хитай көчмәнлириниң көктатқа болған еһтияҗини қандуруш үчүн икәнлики муқәррәр икән.
Или областлиқ һөкүмәт хәвәрлиридиму бу хәвәр дәлилләнгән болуп, бултур қиш пәслидин буян ғулҗиниң шәһәр әтрапидики йезилардики парникларда өстүрүлгән көктатларниң ғулҗини көктат билән тәминләшкә башлиғанлиқи хәвәр қилинған иди.
Уйғур вәзийитини көзәткүчиләрниң қаришичә, ғулҗа шәһәр әтрапидики деһқанларниң терилғу йәрлирини мевилик бағқа өзгәртишкә һәм деһқанларниң терилғу йәрлиридә парник ясап көктат өстүрүшкә мәҗбурлиниши, әмәлийәттә хитай һөкүмитиниң или райониға йәниму көплигән хитай көчмәнлирини йәрләштүрүш еһтияҗи сәвәбидин икән.
Дуня уйғур қурултийи қатарлиқ уйғур тәшкилатлири бу һәқтә баянат берип, хитай һөкүмитиниң уйғур елигә көчмән йөткәш мәқситидә уйғур деһқанлириниң йәрлирини игиливалғанлиқини әйиблигән иди.