Elishir nawayining tughulghanliqining 570‏-yili munasiwiti bilen istanbulda xelq'araliq muhakime yighini ötküzüldi

Istanbul fatih uniwérsitéti hazirqi zaman türk shéwiliri we edebiyati bölümining uyushturushi bilen échilghan bu yighin'gha, qazaqistan, qirghizistan, özbékistan, türkmenistan, ezerbeyjan, iran, afghanistan, pakistan we Uyghur éli qatarliq ottura asiyaning oxshimighan dölet hem rayonliridin kelgen köp sanda yazghuchi-sha'irlar, tetqiqatchilar we til-edebiyat oqutquchiliri bolup köp sanda kishi qatnashti.

Bu yighin'gha Uyghurlargha wakaliten, lenju milletler uniwérsitétining oqutquchisi doktor osman jüme ependi, merkizi milletler uniwérsitétining oqutquchisi doktor nurgül tursun xanim qatarliqlar qatnashti we yighinda özliri teyyarlap kelgen ilmiy maqalilirini oqup ötti.

RFA/Arslan

Bu ilmiy muhakime yighinini, türkiyining tika yeni ‏(türk hemkarliq idarisi), özbékistanning istanbulda turushluq bash konsulxanisi qatarliq idare-organlar her jehettin qollap quwwetligen.

Bu yighin 2012‏-yili 2-ayning 24-küni istanbulning xadimköy rayonigha jaylashqan fatih uniwérsitétining yighin zalida bashlandi. Ikki kün dawam qilghan bu yighinning échilishi murasimida, fatih uniwérsitétining oqutquchisi doktor yüsüp chétindagh ependi mundaq dédi:
“Elishir nawayi bizni birleshtüridu we türkiye-özbékistan munasiwetlirini kücheytidu hem türkiye bilen ottura asiya munasiwetlirini küchlendüridighan, birleshtüridighan nahayiti muhim bir shexs.”

Yighinda yene türkiye jumhuriyiti bash sékrétari proféssor mustafa isenli söz qilip, elishir nawayining peqet sha'ir bolupla qalmastin belki bir dölet erbabi ikenlikini bildürdi. Elishir nawayining türk dunyasida tesirlik bir isim ikenlikini ipadiligen mustafa isen ependi, bügünki kündimu türk dunyasini yéngidin uyultashtek bir yerge jem qilishta muhim rol oynaydighan shexslerdin biri ikenlikini ipadilidi.

Mustafa isen ependi sözide yene, sha'ir elishir nawayining afghanistandiki qebrisini qaytidin yasash toghrisida uzun zamandin buyan munasiwetlik orunlar bilen sözliship kéliwatqanliqini, bu heqte héch qandaq mesile yoqluqini, emma u rayonning bixeterlik mesilisi sewebidin elishir nawayining qebrisining qaytidin yasilishi kéchikip qéliwatqanliqini bildürdi we qisqa waqit ichide yasap chiqidighanliqini ipadilidi.

Yighinda yene türk dunyasi sheherler birlikining re'isi shundaqla türkiye parlamént ezasi nihat zeybekchi ependi söz qilip, “Türkiy jumhuriyetlerdiki insanlarning ortaq yéziq herpliri tüzüp chiqishni otturigha qoydi we bu arqiliq öz-ara sözlishishte téximu qulay chüshinish hasil qilimiz, kelgüsi ewladlarningmu ortaq sözlishidighan bir tilning otturigha chiqishigha seweb bolimiz”, dédi.

Yighinda yene özbékistanning istanbulda turushluq bash konsuli abror gulyamuf söz qilip, elishir nawayi toghrisida yighin échilghanliqidin memnun bolghanliqini ipadilidi. Abror gulyamuf sözide, pushkinning öz eserliride 21 ming tekrarlanmighan söz ishletkenlikini, shékspér öz eserliride bolsa 20 ming söz ishletkenlikini, buning 18 mingining tekrarlanmighanliqini eskertip, elishir nawayining pütkül eserliride 1 milyon 328 ming söz qollan'ghanliqini, bularning ichide 26 ming sözning tekrarlanmighan sözlerni öz ichige alghanliqini otturigha qoydi.

Yighinning kéyinki qismi ikki zalda oxshash waqitta bashlandi. Yighinning kéyinki qismida ottura asiya dölet we rayonliridin kelgen tetqiqatchilar, akadémiklar, yazghuchi-sha'irlar we edebiyat oqutquchiliri söz qildi. Yighinda lenju milletler uniwérsitétidin kelgen doktor osman jüme ependi, “Xitayda elishir nawayi toghrisida élip bérilghan tetqiqatlar” dégen témida, merkizi milletler uniwérsitétining oqutquchisi doktor nurgül tursun, “Elishir nawayi we Uyghur 12 muqami” dégen témida teyyarlap kelgen ilmiy maqallirini oqup ötti. Doktor osman jüme sözide, Uyghurlarning elishir nawayining kitablirini Uyghur tilida neshr qilghanliqini bildürdi.

Doktor nurgül tursun sözide, b d t pen-ma'arip teripidin medeniyet mirasliri tizimlikige kirgüzülgen 12 muqam, elishir nawayining shé'irlirini öz ichige alghanliqini hetta 12 muqamning biri bolghan nawa muqamining pütkül shé'irlirining elishir nawayining shé'irliri ikenlikini shuning üchün nawayining ismi bilen atilip nawa muqami déyilgenlikini bildürdi. Axirida nawa muqamdin ariye körsitip yighin ishtirakchilirining qizghin alqishigha érishti.
Yighinda yene özbékistanliq tetqiqatchi ibrahim heqqul “Musteqilliqtin kéyin elishir nawayining eserlirige yéngidin baha bérish” dégen témida söz qilip, nawayishunasliq pikrini otturigha qoydi we elishir nawayini tetqiq qilidighan mexsus organ bolushi kéreklikini ipadilep, gi'oti, pushkin, shékispirge oxshash shexslerni tetqiq qilghandek elishir nawayini tetqiq qilish kéreklikini, u shexslerni tetqiq qilghandek elishir nawayi téxi tetqiq qilinmighanliqini, nawayining u shexslerdin artuqchiliqi köp ikenlikini, shuning üchün nawayishunasliqning muhim bir sahe ikenlikini bildürdi.

Biz bu yighin toghrisida yighinning riyasetchisi bolghan proféssor kamal er'arslan ependi bilen söhbet élip barduq. Kamal er'arslan ependi bu yighinni uyushturushtiki meqsetni ipadilep mundaq dédi:
“Bu yighinning meqsiti elishir nawayining tonutush, xizmet-pa'aliyetlirini anglitish, elishir nawayini xatirilesh we uninggha hörmet bildürüsh, uningdin bashqa yene yashlargha, bolup elishir nawayi toghrisida tetqiqat élip bériwatqan tetqiqatchilargha meyli elishir nawayi bolsun yaki shuninggha oxshash bashqa shexsler bolsun ularni tonushturush, türk dunyasining medeniyet, tarixini téximu yaxshi ögitish, bu yighin türk dunyasining tarix, medeniyitining ijtima'iy hayattiki ehmiyitining qanchilik muhim ikenlikini ipadilep béridu. Insaniyet üchün büyük xizmetlerni qilghan bu xil insanlarni xatirilesh insaniy mejburiyet hésablinidu.”

Elishir nawayining milliti toghrisida özbék, qazaq dégen'ge oxshash her xil oxshimighan qarashlar bolsimu, tetqiqatchilarning tarixi pakitliri arqiliq Uyghur millitidin ikenliki ispatlan'ghan.

Bu yighin axirida yighin ishtirakchilirigha özbék polusi we at göshi bilen ziyapet bérildi. Yighin 2-ayning 25-küni chüsh waqti bilen axirlashti.