Xitayning yéngi bir ewlad rehberliridin emgek bilen özgertish tüzümini bikar qilish telep qilindi

Yéqinqi yillarda xitayda kücheygen “Emgek bilen özgertish tüzümi” ge islahat élip bérish telipi sewebidin, xitay hökümiti bu yil 9-öktebir küni “Xitay qanun-edliye sistémisidiki islahat” namida aq tashliq kitab élan qilip, emgek bilen özgertish tüzümini islah qilidighanliqini bildürgen idi.
Muxbirimiz méhriban
2012.12.17
Wu-xongda-ependi-lawgey-305.jpg Amérikidiki "junggo lawgey fondi jemiyiti" ning mesuli xarriy wu yaki wu xongda ependi muzéy échilish murasimida.
RFA Photo

Emma xitay kompartiyisining 18-qurultiyida bu tüzümni islah qilish heqqide éniq bir qarar élinmasliqi xitay puqraliri arisida naraziliqni kücheytti. Yéqindin buyan xitay tor béketliri we bir qisim xitay metbu'atlirida maqaliler élan qilinip, shi jinping qatarliq yéngi bir ewlad xitay rehberliridin emgek bilen özgertish tüzümini pütünley bikar qilish telep qilindi.

Yéqindin buyan xelq'ara metbu'atlarda hem xitaydiki ammiwi tor béketliride xitay kompartiyisining 18-qurultiyidin kéyin hoquqni ötküzüwalghan shi jinping qatarliq yéngi bir ewlad rehberlik guruhidin, xitayda dawamliship kéliwatqan “Emgek bilen özgertish” tüzümini bikar qilishni telep qilidighan maqaliler köpeydi.

En'gliye b b s agéntliqining 17-dékabirdiki xewiride fransiyide chiqidighan “Xelq'ara xewerler munbiri” namliq gézitidin neqil élip körsitilishiche, xitayda uzundin béri xelq'aradiki kishilik hoquq teshkilatliri teripidin tenqidke uchrap kéliwatqan, xitaydiki “Emgek bilen özgertish” tüzümi, yéqindin buyan xitay puqraliri teripidinmu ashkara tenqidlinip, bu xil tüzümni bikar qilish telipi ipadilen'gen maqaliler xitaydiki ammiwi tor béketliride barghanche kücheygen.

Xitayda 60 yildin buyan dawamliship kéliwatqan mezkur “Emgek bilen özgertish” qanunigha asasen, saqchi da'iriliri, sot teripidin höküm chiqirilmighan, shuningdek yénik derijide jinayet sadir qilghan kishilerni, emgek bilen özgertish ornida eng uzun bolghanda 4 yilgha qeder qamap qoyalaydighanliqi belgilen'gen. Yéqinqi yillardin buyan xitaydiki bir qisim kishilik hoquq aktipliri, islahat élip bérishni telep qilghuchi ziyaliylar we erzdarlarning “Emgek bilen özgertish” lagérlirigha yaki xelq teripidin “Qara türme” dep atalghan qamaqxanilarda sotning hökümisiz tutup turulushi, xitayda depsende boluwatqan kishilik hoquq mesiliside xelq'ara jem'iyetning xitayni eyiblishidiki amillarning birige aylan'ghan idi.

“Xelq'ara xewerler munbiri” gézitining ashkarilinishiche, xitaydiki “Emgek bilen özgertish” lagérlirigha qamalghan ademler sani dunyadiki herqandaq dölettikidin jiq bolup, bu yerge qamalghan ademler sani eng köp bolghan mezgilde 190 ming adem qétimgha yetken. Maqalide yene béyjing tebi'iy penler uniwérsitétining proféssori xu shingduning sözi neqil élinip,“Hazir xitaydiki emgek bilen özgertish tüzümini pütünley yoqitidighan zaman yétip keldi.Xitaydiki emgek bilen özgertish tüzümi asasiy qanun'gha xilap qilmish.Kishilik hoquqqa xilap qilmish. Bu tüzüm jem'iyetning muqimliqigha tesir yetküzüp, xitay hökümitining yüzige(obrazigha)qara sürkimekte.” déyilgen.

Xitay hökümiti 2012-yili 9-öktebir küni “Xitay qanun-edliye sistémisidiki islahat” namida aq tashliq kitab élan qilip,emgek bilen özgertish tüzümini islah qilidighanliqini bildürgen idi. Emma xitay kompartiyisining18-qurultiyida bu tüzümni islah qilish heqqide éniq bir qarar élinmasliqi bu tüzümni islah qilishni telep qilip kéliwatqan xitay puqraliri arisida naraziliqni barghanche kücheytti.

Xitaydiki ammiwi tor béketliridin “Sinna”, “Soxu” qatarliq tor béketliride yéqinqi ikki heptidin buyan xitayning shi jinping bashchiliqidiki yéngi bir ewlad rehberlik guruhidin xitayda dawamlishiwatqan “Emgek bilen özgertish” tüzümini üzül-késil bikar qilish telep qilin'ghan inkaslar we tenqidiy maqaliler köpeydi. “Sinna” tor békitide “Xitay memliketlik adwokatlar birleshmisining chaqiriqi” namida bir parche xet élan qilin'ghan. Bu xet kéyin xitayning hökümet tor békiti bolghan “Xelq géziti” gimu köchürüp bésildi. Mingdin artuq kishi imza qoyghan ochuq xette “Eyni chaghdiki sowét hökümitining rehbiri stalinning endizisidin örnek élish asasida, 1950-yildin bashlap xitay rehbiri maw zédongning teshebbusi bilen yolgha qoyulghan emgek bilen özgertish tüzümi eyni chaghda sinipiy düshmenler we eksil'inqilabchilar namidiki puqralargha zerbe bérishni meqset qilghan bolsa, bügünki künde xitay emeldarlirining intiqam élish qorali we bayliq toplaydighan altun kanigha aylandi. Emgek bilen özgertish meydanidin élin'ghan bayliqning hemmisi yerlik emeldarlarning chöntikige kirmekte” dégen bayanlar bérilgen.

Xitayda dawamlishiwatqan emgek bilen özgertish tüzümide,gunahsiz kishilerning türmilerge solinishi, mehbuslarning qattiq qéyin -qistaqqa élinishi we mehbuslar behrimen bolushqa tégishlik hoquqlirining chekliniwatqanliqi xelq'ara kishilik hoquq teshkilatliri teripidin izchil türde tenqid qilinip kelmekte.

Amérikidiki “Emgek bilen özgertish fondi” ning mes'uli wu xongda ependi yéqinda “Emgek bilen özgertish fondi” ning tor békitide élan qilghan bir maqaliside,xitay puqralirining hökümetke bolghan naraziliqining künsayin éshishigha egiship, xitay saqchilirining neziride jinayetchi dep qaralghan kishiler, mesilen yerliri mejburiy tartiwélin'ghan erzdarlar we hökümetke qarshi pikir bayan qilghan öktichilerning, sotning hökümisiz emgek bilen özgertish meydani namidiki jaza lagérigha qamap qoyuluwatqanliqini bildürgen.

Maqaliside Uyghur élidiki xitayning türme sistémisi heqqide toxtalghan wu xongda ependi yene Uyghur élide xitayning emgek bilen özgertish tüzümining eng qattiq élip bérilidighanliqini bildürüp, bu tüzümning xitayning bashqa jaylirida özgiriwatqan bolsimu, emma Uyghur élide hazirghiche esli qiyapitini saqlap qalghanliqini tekitligen.

Wu xongda ependi yene xitayning emgek bilen özgertish lagérlirini sheklini özgertip saqlap qélishidiki sewebliri heqqide toxtilip, “Xitay hökümitining bu xil tüzümni özgertishni xalimaydighanliqidiki asasiy sewebning biri, yerlik hökümet da'iriliri emgek bilen özgertish meydanidin zor iqtisadiy kirim qilghandin bashqa, bu tüzümni kishilerni qorqutushtiki qoral qiliwalghanliqi seweb bolmaqta” dégen.

Xitayning “Xelq géziti” tor békitide élan qilin'ghan maqalide yene, nöwette xitayning qanun sahesidiki yuqiri qatlam emeldarliriningmu “Emgek bilen özgertish tüzümi” ni islah qilish teleplirige diqqet qilip, bu jehette islahat élip bérishni teshebbus qiliwatqanliqi ilgiri sürülgen. Mezkur maqalide bu heqte “Xitayning yéngi rehbiri shi jinping gerche emgek bilen özgertish mesilisi heqqide pikir bayan qilmighan bolsimu, emma qanun sahesidiki emgek bilen özgertish tüzümini bikar qilishni qollighuchilar shi jinpingning yéqinda otturigha qoyghan islahat élip bérish heqqidiki nutqidin ilham aldi” dep bayan qilin'ghan.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.