Tinch okyan aral döliti palaw güentanamo Uyghurlirini qobul qilidighanliqini élan qildi

Süret, palawning amérika paytexti washingiitonda turushluq bash elchisi xérsiy kyota ependi we palawning menzire körünüshidin örnekler.

Mezkur xewer heqqide yenimu tepsiliy melumat élish üchün Palawning amérika paytexti washin'gi'itonda turushluq bash elchixanisi Bilen alaqilashtuq, muxbirimiz gülchéhrening ziyaritini qobul qilghan palaw bash elchisi xérsiy kyota ependi, palaw prézidéntining bu 17 neperni qobul qilishni bir hepte ilgiri qarar qilghanliqini bildürdi hemde Palaw hökümitining Bu qararni élishigha némiler seweb bolghanliqi heqqide sorighan so'allargha jawab berdi.

Obama hökümiti üchün güentanamo türmisini taqashtin ibaret zor pilanining  mölcherligen waqit ichide emelge éshishida güentanamodiki 17 neper Uyghurni qandaq orunlashturush mesilisi izchil munazire qozghawatqan  halqiliq mesilining biri bolup kelmekte.
 
Güentanamoda turuwatqinigha yette yil bolghan bu 17 neper Uyghurning gerche töt yil ilgirila térrorchi emesliki hetta düshmen jengchisi emesliki, peqet xata jayda, xata peytte turup qalghanliqi éniq bolup aqlan'ghandin kéyinmu,xitaygha qayturulsa hayati xewpte qalidighanliqi, amérika qanuni boyiche ularni amérikigha élip qélish mumkin bolmasliqi,bashqa döletlerning bolsa xitayning bésimidin qorqup ularni qobul qilishni ret qiliwatqanliqidek murekkep jeryanlar mezkur mesilini dunya axbaratining diqqet nuqtisigha aylandurghan idi.

Téxi bir hepte ilgirila awstiraliyiningmu bu Uyghurlarni qobul qilish niyitidin yan'ghanliqini élan qilishi Uyghurlarni intayin ümdsizlendürgen idi, buning aldida kanada, gérmaniye we yene bir qanche yawrupa elliri oxshashla wediliridin yénishqan idi.
 
Seyshenbe küni amérika we bezi xelq'araliq metbu'atlarda jenubiy atlantik okyandiki aral döletliridin bolghan palawning bu 17 neper Uyghurni qobul qilish heqqide amérika hökümiti bilen sülhilishiwatqanliqi hemde palawning ularni qobul qilish éhtimalliqining yuqiriliqi heqqide xewerler tarqitildi.
 
Biz bu xewerning chinliqini ispatlash hemde téximu éniq melumatlar élish üchün palaw jumhuriyitining washin'gitondiki elchixanisi bilen alaqilashtuq, palawning amérikida turushluq bash elchisi xérséy kyota (Hersey Kyota ) ependi ziyaritimizni qizghinliq bilen qobul qildi.
 
Bash elchi xérséy ependi, palaw hökümitining 17 neper Uyghurni qobul qilidighanliqi heqqidiki xewerning chinliqini tekitligendin kéyin, palaw prézidénti jonson toribi'ong  (Johnson Toribiong) janablirining mezkur qararni ötken hepte amérika tashqi ishlar emeldarlirining palaw ziyariti dawamida alghan bolushi mumkinlikini, téxi tepsiliy höjjetler teyyarliniwatqan basquch bolghachqa resmiy élan qilinmighanliqini, emma palaw prézidéntining bu Uyghurlarni qobul qilishning insanperwerlik nuqtisidinmu pexirlinerlik ish ikenlikini bildürgenlikini éytti.
 
Xérséy ependining bildürüshiche, bu 17 neper Uyghurning palawgha qachan, qandaq orunlashturulidighanliqi heqqide éniq höjjet chüshmigen, shundaqtimu u, bu Uyghurlarning palawgha kelgende toluq erkinlikke ige bolidighanliqini bildürdi.

Amérikida chiqidighan axbaratlarda, obama hökümitining mezkur 17 neper Uyghurni  palawgha orunlashturush üchün palaw hökümitige 200 milyon yardem sommisi ajritidighanliqini wede qilghanliqi qeyt qilin'ghan idi.

Biz elchi xérséy ependidin, palaw hökümitining güentanamodiki Uyghurlarning hemmisini qobul qilishtiki asasliq sewebning néme ikenliki, palawning bu qararni élishida amérikining yardem sommisining roli bar ‏ -  yoqluqini sorighinimizda, xérséy ependi " axbaratlarda qeyt qilin'ghan amérikining palawgha 200 milyon bérishni wede qilghanliqi heqqide xadimlirim bilen baya téxi mexsus yéghin achqan iduq, éniq qilip éytimenki, bu arida ikki yüz milyon amérika dolliri mewjut emes, melum sanda meblegh bolghan teqdirdimu amérika hökümitining 17 neper Uyghur üchün öy qurup bérish, ularni mektep yaki xizmetlerge orunlashturushqa ishlitilidighan melum meblegh bolushi mumkin.

17 Neper Uyghurni qobul qilishimizdiki asasliq sewebning birinchisi, amérika bilen palawning alahide yéqin hem ching déplomatiye munasiwiti bar, amérika dölitimiz musteqil bolghandin tartip tereqiqyatimizgha yardem qilip kelmekte.  Hazirning özidimu dölitimiz amérikining ikki milyon amérika dolliri etrapida meblegh türliri yürüshmekte.

Alahide déplomatik munasiwitimiz sewebidin amérikining güentanamo türmisini taqashta yoluquwatqan mesilisige yardemlishish yüzisidin bu qararni alduq, ikkinchi bir teripi, bu Uyghurlar térrorchi emes, xeterlik kishilermu emes, ularning bigunahliqi éniqlan'ghan. Ular peqet xata peytte, xata jayda turup qalghanliqi üchünla güentanamogha solinishqa mejbur bolghachqa biz ularni qobul qilishni muwapiq taptuq, yene bir muhim seweb bolsa, insanperwerlikni chiqish qilip turup bularni qobul qilishimiz zörür, chünki siz bilgendek bu Uyghurlar xitaygha qayturulsa öltürülüshi, qattiq jazagha uchrishi mumkin, bashqa döletlermu bularni xitay hökümitining bésimi bilen qobul qilmaywatidu, bu Uyghurlar héchqandaq xataliq ötküzmigen, aqlan'ghan bolghachqa biz ularni qobul qilishni toghra körduq.

Xérsiy ependidin bu 17 neper Uyghurgha palaw hökümitining qandaq salahiyet bermekchi ikenlikini soriduq, xérséy ependi jawab bérip " bu Uyghurlar palawda pütünley erkin bolidu, biz héchqandaq solaq yaki shuninggha oxshash jaylarda turghuzmaymiz, ular xalighanche ish tapsa bolidu, buning aldida amérika we palaw hökümet da'iriliri ularning til öginishi,turmushi we bashqa jehetlerde muqimlishishigha yardem qilidu, ular palawda menggü turush hoquqigha ige, emma palaw puqraliqi bérilmeydu, ularghila emes, palawdiki yerlik millet qéni bolmighan her qandaq kishige hökümitimiz puqraliq bermeydu, elwette ular birer qanun'gha xilap xataliq ötküzüshtin xali bolsila, palawdiki 21 ming xelqqe oxshash erkinliktin behriman bolidu," dédi.

Palaw jenubiy tinch okyandiki 250 etrapidiki aral döletlirining biri bolup  1994 - yili musteqil bolghan. Döletning zémini 489 kwadrat kilométir kélidighan, 21 ming nopusqa ige aral dölet. 70% Nopus palaw paytexti jaylashqan koror arilida yashaydu. Döletning iqtisadi kirimi asasen sayahetchilik hem béliqchiliqtin kiridu, bu döletning köp tereptiki tereqqiyat qurulushi amérikining yardimi bilen élip bérilmaqta.

Palawgha  jughrapiye jehettin  yéqin döletler filippin, hindonéziye, awstraliye qatarliqlar, bu dölette yerlik millet palaw'anlardin bashqa ikkinchi dunya urushi mezgilide köchüp kelgen köp sanda yaponlar we in'glizlar, yene bir qisim xitaylarmu bar bolup, palaw'an tilidin bashqa in'gliz tili we yapon tilimu asasliq tillar hésablinidu.

Palaw  déngiz sayahetchilikide déngizning süzüklüki, ajayip ‏ -  gharayip déngiz asti mexluqlirigha bay bolushi, güzelliki bilen yéshil yaqut dep tonulghan aral dölet, töt etrapi déngiz bilen oralghan, intayin sap we güzel muhitqa ige, gerche térritoriyisi kichik bolsimu, ajayip zor déngiz asti dunyasi hem uningdiki möjiziler, bolupmu bashqa jayda tapqusiz rengdar déngiz asti marjanliri dunya sayahetchilirini, déngiz  - okyan tetqiqatchilirini shundaqla tereqiqy qiliduruluwatqan dölet bolghachqa, bir qisim chet'ellik meblegh salghuchilarni jelp qilidu.

Palaw  bash elchisi xérséy ependi, erkin asiya radi'omizning Uyghurlargha anglitilidighanliqini bilgendin kéyin, palawni qisqiche chüshendürüp, " dölitimiz intayin güzel, bekmu tinch bir dölet," dédi. Shundaqla palaw hökümitining hazirche teywen bilen déplomatik munasiwiti bolsimu, emma xitay bilen héchqandaq diplomatiye munasiwiti ornatmighanliqini tekitlidi.