Awstiraliye güentanamodiki Uyghurlarni qobul qilish iltimasini oylishidu
Muxbirimiz erkin
2009.06.01
2009.06.01

AFP Photo
Obama hökümiti amérika sot mehkimisining qararigha qarimay lagirdiki Uyghurlarning hemmisini amérikida élip qalalmasliqi mumkin. Ular lagirdiki Uyghurlarning bolmidi dégende köp qisimini 3 - bir döletke orunlashturush üchün tirishmaqta. Bu döletlerning biri bolsa awstiraliye. Kanbérra hökümiti obamaning iltimasini oyliship köridighanliqini bildürgen.
Sabiq amérika prézidénti bush hakimiyet sorighan mezgilde amérika hökümiti güentanamodiki Uyghurlarni qobul qilishni telep qilip, awstiraliye hökümitige 2 qétim iltimas sun'ghan idi. Lékin awstiraliye hökümiti her ikkila qétimda bush hökümitining iltimasni ret qilip, tutqunlarni qobul qilalmaydighanliqini bildürgen.
Obama hökümiti bu qétim yene iltimas sunup, awstiraliye hökümitining amérika sot mehkimiside gunahsiz dep aqlan'ghan, lékin amérika dölet mejlisidiki konsirwatip ezalar amérikigha qoyup bérishke qarshi chiqqan Uyghurlarni qobul qilishini telep qilghan idi.
Birleshme agéntliqi bu heqtiki bir xewiride prézidént obamaning yéqinqi iltimasida kewin rud hökümitining güentanamodiki Uyghurlardin 10 kishini awstiraliyige qobul qilishini sorighanliqini ilgiri sürgen. Awstiraliye tashqi ishlar ministiri stéfén simit bolsa awstiraliye hökümiti amérika bilen bolghan yéqin munasiwitini nezerde tutup, bu mesilini oylishidighanliqini, lékin her bir kishining matériyalini"bir - birlep körüp chiqidighanliqi"ni bildürgen.
Simit, awstraliye 10 - téléwiziye tori qaniligha bergen bu heqtiki bayanatida mundaq deydu": biz ilgiri buni bu tertipke asasen bir terep qilghan we ular ret qilin'ghan idi. Biz bu qétimqi iltimasni yene shu tertipke asasen bir terep qilimiz."
Awstiraliye sherqiy türkistanliqlar eng burun jama'etleshken gherb ellirining biridur. "Awstiraliye" géziti düshenbe küni élan qilghan bu heqtiki bir melumatida kanbérraning güentanamodiki Uyghurlarni orunlashturushni oylishiwatqanliqigha da'ir xewer, awstiraliyidiki Uyghur jama'et erbaplirini söyündürgenlikini we ularning qarshi élishigha érishkenlikini ilgiri sürgen. Lékin amérika krishtayin we yang qanun mulazimet shirkitining adwokati nuri türkel ependi, awstiraliyining Uyghurlarni qobul qilish - qilmasliqi yenila obama hökümitige bérip chétilidighanliqini bildürdi.
Obama hökümiti Uyghurlarni awstiraliyige tewsiye qilish bilen birge, amérika aliy sot mehkimisige iltimas sunup, güntanamodiki Uyghurlarni amérikigha qoyup bérish heqqidiki erzni körüp chiqishni ret qilishni telep qilghan.
Amérikining töwen derijilik bir fédiratsiye soti 2008 - yili 10 - ayda qarar chiqirip, güentanamodiki Uyghurlarni amérikigha qoyuwétishni buyrighan idi. Lékin amérika hökümiti fédiratsiyelik ottura sot mehkimisige erz sunup, töwen sotning qararini ijira qilishni toxtatqan. Ottura sot güentanamodiki tutqunlarni orunlashturush hoquqi amérikining prézidéntining ilkidiki hoquqi ikenlikini bildürgen. Bu ehwalda dawagerler aliy sot mehkimisige erz sun'ghan idi.
Krishtayin we yang qanun mulazimet shirkitidiki nuri türkel obama hökümiti mesilini sot mehkimiside hel qilishni oylishiwatqan bolushi mumkin, dep qaraydighanliqini bildürdi.
Awstiraliye axbarat sahesi bolsa eger kewin rud hökümiti obamaning iltimasini qobul qilip, Uyghurlarni awstiraliyige orunlashtursa bu nazuk halettiki xitay - awstiraliye munasiwitide yéngi mesile peyda qilidighanliqini tekitligen.
Güentanamo mesilisi béyjing bilen kanbérra arisidiki ixtilap xitayning herbiy küchi we astiraliye kanchiliqigha meblegh sélish pilani seweblik kücheygen mezgilge toghra kelgen idi. Amérika krishtayn & yang qanun mulazimet shirkitining adwokati nuri türkel ependi, güentanamodiki Uyghurlar xitayning siyasi " oyuni" gha qurban kétiwatqanliqini bildürdi.
Kewin rud hökümiti güentanamo weqeside yalghuz xitayning bésimigha duch kelmesliki mumkin. U duch kélidighan yene bir bésim awstiraliyidiki öktichi partiye - guruhlardur. "Awstiraliye" gézitining xewirige qarighanda, awsitiraliye öktichi partiye rehbiri malkolm térnboll amérikining iltimasini ret qilishni telep qilip, "eger amérikiliqlar ularni sédniy, milborén, brisban shehirining kochilirida xewp - xetersiz yüreleydu, dep qarisa, u halda ular amérikidiki her qandaq bir sheherning kochilirida xewp - xetersiz yüreleydu dégenlik" dep tekitligen.
Awstiraliyining kewin rud hökümiti bu qétim obama hökümitining iltimasigha bir qeder ijabiy inkas qayturup, Uyghurlarni qobul qilish mesilisini oylishidighanliqini, lékin her bir kishining matériyalini ayrim - ayrim körüp chiqidighanliqini bildürgen.
Awstiraliye tashqi ishlar ministiri stéfén simitning ashkarilishigha qarighanda, awstraliye bush hökümitining axirqi qétim 2008 - yili 12 - ayda sun'ghan güentanamodiki Uyghurlarni qobul qilish heqqidiki iltimasini kéyinki yili 1 - ayda yeni bushning wezipe mudditi toshqan mezgilde ret qilghan.
Bu qétim obama hökümitining sun'ghan iltimasi amérikining awstiraliyige sun'ghan 3 - qétimliq iltimasidur.