Guma mukuyla weqesi heqqide xelq'ara metbu'at we organlarning inkasliri

Guma nahiyisining mukuyla yézisida yüz bergen weqe xelq'ara metbu'atlarda keng orun aldi. Xitay da'iriliri weqede öltürülgen kishilerni “Jihadchilar” dep atighan bolsimu, emma xelq'ara metbu'atlarni buninggha ishendürelmidi.
Muxbirimiz irade
2012.01.06
guma-xerite-orni-305.jpg Xeritide gumining orni körsitilgen. 2011-Yili 29-dékabir.
maps.google.com

Weqede ayallarning we balilarningmu barliqi xitay hökümitining ilgiri sürgenlirige qarita guman peyda qilghan idi. Töwende biz xelq'ara metbu'atlarda weqe heqqide we shundaqla xitay hökümitining rayonda yürgüzüwatqan siyasiti heqqidiki mulahizilerning muhim mezmunlirini tonushturup ötimiz. Buni muxbirimiz irade teyyarlidi

Hörmetlik radi'o anglighuchilar, 28 - dékabir küni kechte xoten guma amanliq saqlash küchliri 7 Uyghurni étip tashlighandin kéyin, weqe heqqide élan qilghan bayanatida, étip tashlan'ghan bu kishilerning chet'elge qéchip, urushqa qatnashmaqchi bolghan “Jihadchilar” ikenlikini élan qilghan idi. Emma radi'omiz yerlik orun we shexislerdin igiligen uchurlar netijiside weqege a'it inchike détallar otturigha chiqqan. Yeni, weqede ölgen kishilerning arisida ayallarning barliqi, weqedin kéyin yéshi 7 - yashtin 17 yashqiche bolghan balilarning qolgha élin'ghanliqi, weqede balilarningmu yarilan'ghanliqi otturigha chiqqan idi.

Weqe xelq'aragha ashkarilan'ghandin kéyin, dunya metbu'atlirida keng orun aldi. Xitay da'iriliri herqaysi axbarat organlirini ishqa sélip bularning térrorchi ikenlikini ilgiri sürüshken,hetta xitay tashqi ishlar ministirliqining bayanatchisi xung léymu muxbirlargha bergen bayanatida bu kishilerning “Jihadchilar” liqini ilgiri sürgen bolsimu, emma xelq'ara metbu'atlar birdek, weqege obiktip baha bérishke tirishti. Birleshme agéntliqi, roytérs, fransiye agéntliqi qatarliq xewer agéntliqliri hemmisi bu heqtiki xewerliride térrorchi dégen sözni qosh tirnaq ichige élip turup ishlitip, bularning peqet xitay hökümiti teripidin térrorchiliqi ilgiri sürülüwatqan kishiler ikenlikini ipadilidi. Xelq'ara axbarat wastiliri dunya Uyghur qurultiyining weqe heqqide bergen uchurlirini asas qilip turup xewer yazghan we xitay hökümitining Uyghurlarning diniy, milliy ürp - adetlirini yoqitish, tilini yoqitish siyasiti qollinip kelgenliki, shunga rayonda xitay hökümitining siyasitige narazi bolghan xelqning bu xil qarshiliq heriketlirining dawamliq yüz bériwatqanliqi alahide eskertildi. Roytérsning bu heqtiki xewiride, mukuyla weqesidin ilgiri xoten nawagh saqchixanisi weqesi, qeshqer yéngi bazar weqesi we shundaqla 2009 - yili yüz bergen ürümchi weqesini eslitip ötti.

Yuqiridiki herqaysi xewer agéntliqlirining sirtida, mukuyla weqesi heqqidiki xewer yene, nyuyork waqti géziti, amérika awazi, s n n xewerliri, en'giliye terepsiz géziti, islam tori we shundaqla wal strit zhurniligha oxshash muhim xelq'ara axbarat wastiliride yer aldi. Buningdin sirt, xewer yene, gérmaniye, fransiye, awstraliye, tayland qatarliq döletlerde xewer qilindi. Yuqiridiki axbarat wastiliride élan qilin'ghan xewerlerde dunya Uyghur qurultiyining weqe heqqidiki bayanati we bilen radi'omizning weqe heqqide yerliklerdin igiligen uchurliri alahide misal qilip körsitilip, weqening xitay hökümiti ilgiri sürgendikidek qandaqtu térror weqesi yaki bu kishilermu qandaqtu “Jihadchilar” emes, belki xitayning diniy bésim siyasitidin qéchip bashqa yerge ketmekchi bolghan, arilirida balilar we ayallarmu bolghan bir guruppa kishiler ikenlikini bayan qildi. Dunya Uyghur qurultiyining bayanatchisi dilshat rishitning sözige asasen, xitay hökümitining qolida héchqandaq qoral bolmighan bu kishilerge qoral ishletkenlikini, balilar we ayallarnimu oqqa tutqanliqini eskertti.

Bu heqte xelq'aradiki nopuzluq zhurnal bolghan “Wal sitrit zhurnili” da élan qilin'ghan mulahize xitay hökümitining Uyghur rayonida yüz bergen weqelerge herxil marka chaplash herikitining mahiyiti heqqide etrapliq mulahize yürgüzgen bolup, uningda mundaq déyilgen :

1949 - Yilidin béri xitay hökümiti Uyghur élige toxtimay köchmen yötkishi netijisde, Uyghurlar öz zéminda az sanliqlar qatarigha chüshüp qélip, hemme yerde kemsitilishke uchrashqa bashlidi. Xitay hökümiti bolsa Uyghur milliy kimliki we ularning tinch yosundiki diniy pa'aliyetliri üstidin rehimsizlerche basturush élip bardi. Bu xil ehwal tebi'iy halda rayonda étnik sürkilishlerning kélip chiqishigha seweb boldi.

Mulahizide, xitay hökümitining öz siyasitige naraziliq bildürüp kötürülgen bu xil heriketlerni “Térror” nami astida teshwiq qilghanliqini, ularning pakistan we afghanistanda terbiyilen'genlikini ilgiri sürüp kelgenlikini bayan qilghandin kéyin bu heqte mundaq dégen:

- Toghra, ilgiri Uyghurlarning bir qanche yer asti partizan teshkilatlarni qurghanliqi bir heqiqet. Emma bu guruppilar xitay da'iriliri ilgiri sürgendek “Radikal islamchiliq” idiyisini özige chiqish noqtisi qilmighan. Xitay da'iriliri bu teshkilatlarnimu basturdi. Shunga sherqiy türkistan islam herikiti qatarliq bu xil partizan teshkilatlarning hélihem mewjutliqimu téxi éniq emes. Déktator hakimiyetlerning “Térror” sözige bergen éniqlimisi démokratiyilik ellerdin perqliq. Béyjing hökümiti az sanliq milletlerni, öktichilerning hemmisini térror tayiqida heydimekte.

Mulahizide, xitay hökümitining Uyghur élide yüz bergen weqelerni islamiy térrorgha baghlap kelgenliki eskertilip :“Xitay hökümitining bu arqiliq bir tereptin özining rayonda yürgüzüwatqan kemsitish siyasitini yoshurup qalsa, bir tereptin xelq'aradiki térrorchiliqqa qarshi ortaq küreshtin paydilinishni közlewatqanliqini alahide eskertken.

Hörmetlik radi'o anglighuchilar, bügün yene xelq'ara kechürüm teshkilatimu weqe heqqide bayanat élan qilip, xitay hökümitidin weqede qolgha élin'ghan balilarning aqiwiti heqqide melumat bérishini telep qildi. Teshkilatning asiya ishliri dériktori sam zarifi bayanatida, xitay saqchi da'irilirining “Bu kishiler qarshiliq körsetkenliki üchün étip tashlandi” dégini weqede ölüm - yétim, yarilinishning meydan'gha kélishige seweb bolalmaydu, bu kishiler qarshiliq körsetken teqdirdimu, weqede bundaq jiq kishining ölüshi eyni waqitta saqchilar xelq'ara qanunlargha xilap halda heddidin ziyade küch qollandimu qandaq deydighan gumanni peyda qilidu. Bu birleshken döletler teshkilatining qanunlirigha xilap, xitay hökümiti choqum buninggha jawab bérishi kérek, dédi we xitay hökümitining shundaqla weqede qolgha élin'ghan balilarning aqiwiti heqqide derhal melumat bérishini, kérek bolsa ularni dawalitishi kéreklikini eskertti.

Xelq'ara kechürüm teshkilati weqening kélip chiqishigha aldi bilen saqchilarning ayallargha qopalliq qilishi seweb bolghanliqini alahide tekitligen.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.