120 Yilliq Uyghur mektipimu xitaychilashturuldi

• Muxbirimiz gülchehrening bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Uyghur hazirqi zaman ma'aripining böshüki, yéngi ma'aripning ana makani atalghan ékisaq höseyniye bashlan'ghuch mektipi, 1885 - yili -10 ayda aka ‏- uka musabayiflarning küchlük iqtisadi yardimi bilen üstün atush yézisining ékisaq kentide qurulup, hazirgha qeder 120 yilliq shanliq musapini bésip ötüp meripet mesh'ilini öchürmey kelgen.

Uyghur ma'aripining böshüki xitaychilashturulmaqchi

Ékisaq höseyniye bashlan'ghuch mektipi Uyghur ma'arip tarixida isyankar süpitide, Uyghurlarning sapasi hemde tereqqiyatigha tosalghu boluwatqan xurapatliq, nadanliq kishenlirini pachaqlap tashlashqa jür'et qilghan, hem bu yolda pütün Uyghur élide yéngi mektep qurush herikitini meydan'gha keltürgen idi. Nöwette, Uyghur milliy ma'aripining hulini qurghan bu mektepmu xitayning qosh til ma'arip siyasiti bilen pütünley xitaychilashturulmaqchi.

Uyghur élining hökümet axbarat torliridin ashkarilinishiche, ékisaq höseyniye bashlan'ghuch mektipide teyyarliq sinip oqughuchiliridin bashlap xitayche ders ötülüwatqan bolup, kéler yilidin étibaren atush shehiridiki barliq bashlan'ghuch mektepler teyyarliq siniptin bashlap pütünley xitaychilashturulidiken.

Xitay hökümiti Uyghur élidiki bashlan'ghuch hemde ottura mektep ma'aripini qosh til ma'aripi namida xitaychilashturghandin kéyin, bu yil 2006 - yilidin bashlap 2010 - yilighiche Uyghur élidiki barliq baghcha ma'aripi hemde teyyarliq sinip ma'aripinimu xitaychilashturup bolush pilanini ishqa ashurushqa bashlighan idi.

Biz xitayning qosh til ma'aripining, Uyghur yéngi ma'aripining böshüki bolghan ékisaqta omumlishish ehwalliri hemde bu tarixiy meripet yurtidiki ammining buninggha qarita inkasliri heqqide melumat élish üchün atushning ékisaq kentidiki Uyghurlar bilen söhbetleshtuq.

Ékisaqliq bir déhqan boway ziyaritimizni qobul qilip, mekteplerde élip bériliwatqan qosh tilliq ma'arip toghrisida intayin éhtiyatchanliq bilen jawab berdi.

Ana – anilar endishide, biraq maslishishqa mejbur

Yéqinda jenubiy Uyghur élide qosh tilliq ma'aripning élip bérilish ehwallirini közdin kechürüwatqan Uyghur aptonum rayonluq partkom mu'awin sékrétari nur bekri qeshqerde qosh tilliq ma'arip heqqide mexsus söz qilip "qosh tilliq ma'aripni baghcha ma'aripidin bashlap asasini chingaytip élip bérish kérek, junggo puqrasi bolush süpitimiz bilen choqum xitay tilini yaxshi öginishimiz shert, bolupmu az sanliq millet baliliri xitay tilini yaxshi ögen'gendila memliketke hemde dunyagha yüzlineleymiz" dep tekitligen. Gerche u qosh tilliq ma'arip heqqide yolyoruq bergen bolsimu, emma ana til ma'aripinimu mas qedemde élip bérish heqqide héchnime démigen.

Ékisaqtiki Uyghurlardin igilishimizche, nöwette bashlan'ghuch mektepning teyyarliq sinipidin bashlap xitayche ma'aripning yolgha qoyulushi gerche, Uyghurlarni bi'aram qilip, ata ‏- anilarni endishige séliwatqan bolsimu, emma ular qosh tilliq ma'arip siyasitige maslishishqa mejbur bolmaqta iken.

Bu heqte ziyaritimizni qobul qilghan bir yash ata, ewladlarning kelgüside öz ana tili hemde medeniyitini saqlap qalalishidin endishe qilidighanliqini ipadilidi. Gerche xitay hökümiti Uyghur éli ma'aripida qosh tilliq ma'aripni omumlashturushni otturigha qoyghan bolsimu, emeliyette qosh tilliq ma'arip siyasiti peqet milliy ma'aripni xitaychilashturush boyiche emeliyleshmekte. 120 Yillar muqeddem Uyghur yéngi ma'aripining mesh'ilini yaqqan ékisaqtimu ma'aripning pütünley xitaychilashturulushi nöwette Uyghurlarda küchlük naraziliq hemde endishilerni qozghimaqta. (Gülchéhre)