Kériyide ikki Uyghur xitay saqchiliri bilen éliship hayatidin ayrilghan

Xitay hökümiti mezkur basturushni axbarattin yoshurun tutush we yerliklerge tehdit sélish qatarliq wasitilerni qollinip bésiqturushqa urun'ghan bolsimu, weqening tepsilati ikki yildin kéyin ashkarilandi.

Uyghur rayonidiki ismini ashkarilashni xalimighan bir ayalning éytishiche, 2010-yili 4-ayning 26-küni xoten kériye nahiyisining saqchiliri, shehwaniy élan we resimlerni yirtqan ikki Uyghur yashning biri bolghan 23 yashliq dawutni neq meydanda urup öltürüp, 22 yashliq abdujélilni muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilghan.

Weqening tepsilatidin melum bolushiche, 2010-yili 4 ayda kériye nahiyisi kochilirida, yérim yalingach dégüdek ochuq kiyimlik ayallarning resimliri peyda bolup qalidu. Kériye nahiyisining hal dadüy yézisida olturushluq dawut bilen abdujélil yérim kéchide chiqip bu resimlerni yirtiwétidu. Xitay saqchiliri etisi ulargha qiltaq qurup, ularni saqlap turidu. Dawut bilen abdujélil yene kélip shu xildiki resimlerni yirtmaqchi bolghanda, xitay saqchiliri bésip kélidu. Dawut, neq meydanda bir xitay saqchisini pichaqlap öltürüp özimu hayatidin ayrilidu.

Abdujélil qéchip dosti abubekri memturu'ayimning öyige mökünüwalidu, saqchilar qoghlap kelgende ababekri memturayim ishik aldigha chiqip dostini qoghdash üchün saqchilar bilen jan tikip éliship neq meydanda q qurban bolidu. U shu chaghda 27 yashlarda iken. Saqchilar uning ölükini yaltiraq xaltigha sélip élip kétip namizini chüshürüshkimu ruxset qilmaydu.

Arqidinla xitay hökümiti bu weqeni basturush üchün xotendin alahide saqchi etriti yötkep kélidu we dölet bixeterlikini qoghdash etriti bilen birlikte öymu-öy adem tutidu.

Saqchilar ababekri memturayimning dadisini tutup 10 kün solap qoyidu we balisi üstidin héchqandaq erz qilmasliqqa imza qoydurup, tehdit sélip qiyin qistaqqa élip, qoyup béridu. Weqe toghrisida melumat bergen kishi mundaq deydu: “Ababekri memturayimning a'ilisi nahayiti namrat idi. Bizde namrat déhqanlar yawash kélidu….”

Shu qétimqi weqede “Öyide pichaq barken” dégen bahane bilen tutulghan 22 yashliq abdul eziz, we “Ababekri memturayim bilen bille qurulushta kések toshughan”, “Memturayimning yéqin dosti” dégen bahane bilen qolgha élin'ghan 27 yashliq abdulhékimgha ikki yil kéchiktürüp ölüm jazasi höküm qilinidu.

Weqedin tepsiliy melumat bergüchi her ikkisining ürümchi sheherlik birinchi türmige qamalghanliqini éytip: “Hazir aridin ikki yil ötken bolup ulargha ölüm jazasining ijra qilin'ghan yaki qilinmighanliqi toghrisida a'ilisige héchqandaq xewer bérilmigen” deydu.

Abdulhékim, xitay saqchiliri öyige basturup kirgende qarshiliq körsitip élishidu. Xitay saqchiliri uning ong puti bilen ong qoligha oq étip yarilandurup tutqun qilidu. Qansirap ketmesliki üchün doxturxanigha apirip qan toxtatqan bolsimu, türme doxturxanida dawalimay tashlap qoyidu.

Weqedin xewerdar kishi mundaq deydu: “Abdulhékimning puti bilen qoli doxturxanida sésip kichiklep ketti. 8 Aydin kéyin ular uninggha yépiq sot échip 2 yil kéchiktürüp ölüm jazasigha höküm qilip ürümchi birinchi türmige qamidi, a'ilisige körsetmidi…”

Weqedin kéyin yene, dawut bilen aghinidarchiliqi bolghan 26 yashliq muhemmet mettursunmu qolgha élin'ghan bolup muddetsiz késilgen u hazir turpandiki daxiyen türmisige qamaqliq.

Uning yashinip qalghan anisidin bashqa héchkimi yoq bolup, anisi yighlap saqchilarning yénigha barghanda, saqchilar yashinip qalghan aninimu nechche kün solap qoyidu. Mettursun'gha 350 yüen qerz bérip turghan 25 yashliq metqurban gangpenmu mettursun bilen bille qolgha élin'ghan bolup dawutning yéqinlirigha iqtisadiy yardem qilghan dégen bahane bilen 8 yil qamaq jazasigha höküm qilinip aqsu türmisige qamilidu.

Weqeni ashkarilighuchining bayan qilishiche, shu yili tötinchi ayda kériye nahiyisidinla bir biri bilen dostluqi bolghan 27 Uyghur yash qolgha élin'ghan.

Xoten kériyining hal dadüy yézisigha qoshna yézidikilerning bayan qilishiche, bu 27 kishi peqet hal dadüydinla qolgha élin'ghanlar iken. Emma shu chaghda etraptiki kentlerdin tutqun qilin'ghan yashlarni qoshqanda qolgha élin'ghanlarning sani 50 tin artuq ikenlikini melum.

Biz ehwalni éniqlash üchün kériye nahiyilik saqchi idarisige téléfon qilduq. Téléfonni alghan xitay saqchi weqeni inkar qilmighan bolsimu, emma téléfonda uchur bérishni ret qilip mundaq dédi: “Eger bu weqeni bilmekchi bolsang bizning bu yerge kélishing kérek. Sang dep bérey.” u shundaq déginiche téléfonini üzüwetti.