Dunya kishilik hoquq künide intérnét alaqe wastilirining ehmiyiti alahide tekitlendi

Amérika périzidénti rozwéltning ayali élinor xanim dunya kishilik hoquq xitabnamisining ispanche nusqisini kötürüp tormaqta(1949-yili)

Birleshken döletler teshkilati kishilerning öz heq - hoquqlirigha bolghan tonushini ashurush, mewjut kishilik hoquq mesililirige dunya jama'etchilikining diqqitini qozghash meqisitide dunya kishilik hoquq küni qilip békitilgen bu künde dunyaning hemme bulung - puchqighiche kishilik hoquqni omumlashturush chaqiriqi qilindi.

2011 - Yili dunya weziyitide, bolupmu dunyaning kishilik hoquq weziyitide alahide özgirishler yüz bergen bir yil boldi. Mesilen, bu yilning béshida tunista xelq herikiti partlap, dölet bashliqi bin alini yiqitildi we tunista tunji qétim démokratik saylam élip bérildi. “Ereb bahari” dep isim qoyulghan xelq heriketlirige bashlamchiliq rol oynidi, dep baha bérilgen tunistiki özgirishlerdin kéyin, 30 yildin béri hüsni mubarek hakimiyiti teripidin bashqurulup kelgen misir xelqi qozghilip, özining démokratik hoquqlirini telep qildi. Nechche on minglighan kishining küchige yingilgen hüsni mubarek axiri féwral éyida texttin chüshüshke mejbur boldi. Arqidin liwiyilik déktator kazafiyning hakimiyitige xatime bérildi. Yemen, süriyidimu zor kölemlik qarshiliq heriketliri yüz berdi. Jümlidin shimaliy afriqa we ottura sherqte ereb bahari keng yéyildi.

Ereb baharining tesirige peqet ottura sherqtiki döletlerla emes, xitay, bérma qatarliq döletlermu uchridi. Xitay démokratliri xitayda “Yasimen güli” inqilabi bashlidi. Eslide ereb baharidin xawatirlinip turghan xitay hökümiti “Yasimen güli” herikiti bashlinar - bashlanmayla, intérnétni cheklesh, meydan'gha chiqqanlarni qolgha élish we yasimen güli sözini herqandaq yerdin cheklesh arqiliq heriketning zoriyip kétishining aldini alghan bolsimu, emma yasimen güli herikitimu 2011 - yilidiki démokratik qozghilishning biri bopqaldi. Bu yil ichide bérma hökümiti démokratik islahat yolida közge körünerlik yaxshi qedemlerni tashlidi. Bérma hökümiti dölettiki eng chong qoralliq öktichi teshkilat bilen qoral tashlash kélishimi tüzdi. Türmidiki bir qisim siyasiy mehbuslarni erkinlikke chiqardi. Bérmining siyasiy islahat qedemliri bérmining dangliq kishilik hoquq pa'aliyetchisi ang sang suki xanimning we shundaqla amérikining maxtishigha sazawer boldi.

Ottura sherqte yüz bergen démokratik heriketlerde ijtima'iy alaqe tor wastilirining intayin muhim rol oynighanliqi hemmimizge ayan bolsa kérek. Beziler hetta ereb baharini “Féysbuk we tiwittir” qatarliq ijtima'iy alaqe tor betlirining inqilabi dep atighanlarmu boldi. Derweqe, bügün dunya kishilik hoquq küni munasiwiti bilen bayanat élan qilghan b d t kishilik hoquq komitétining komissari nawi pillaymu bu noqta üstide alahide toxtilip, ijtima'iy alaqe torlining dunyada démokratiyining yéyilishigha körsetken zor tesirini medhiyilidi. Pillay alahide tekitlep: “Bu, tolimu alahide bolghan bir yil ichide erler, ayallar, hetta balilar merdanilarche özining hoquqini telep qilip ornidin turdi. Bu kütülmigen oyghinish heqqidiki tunji chaqiriqlar chong axbarat organlirining sün'iy hemrahliri yaki yighinlar arqiliq emes, belki ijtima'iy alaqe torlirining dinamik we kontrol qilghili bolmaydighan küchi arqiliq teshkillendi” dédi.

Nawi pillay sözide yene:“Dunyaning qandaq yéride bir ish yüz bergen bolsa, biz uningdin fyésbuk yaki tiwittir yaki yutubqa qachilan'ghan widi'olar arqiliq xewerdar bolalaymiz. Heqiqiy weqelerni, heqiqiy kishilerni köreleymiz. Qisqisi, dunya 2011 - yili kishilik hoquq wirusi bilen “Yuqumlandi”” déyish arqiliq, shimaliy afriqa we ottura sherqte yüz bergen démokratik heriketler we ijtima'iy alaqe tor wastilirining buninggha qoshqan zor töhpisining téximu köp kishini xelq'ara kishilik hoquq heriketlirige qatnishishqa qiziqturghanliqini tekitlidi.

Hörmetlik radi'o anglighuchilar, nawi pillay kishilik hoquq xatire küni munasiwiti bilen kishilerning kishilik hoquq heqqidiki so'allirigha ijtima'iy alaqe tor wastiliri arqiliq jawab bérish pa'aliyiti qilghan bolup, dunyaning hemme yéridin intérnét alaqe wastiliri arqiliq kelgen so'allargha jawab bergen. U bu arqiliq pütün dunyaning hemme bulung - puchqaqlirighiche démokratiyini, kishilik hoquqni yetküzüshte intérnétning ehmiyitini tonutushni meqset qilghan.

2009 - Yili 5 - iyul küni yüz bergen ürümchi weqesining qozghilish seweblirining muhim biri bolghan shyawgüen weqesige a'it körünüshlermu intérnétta tarqalghandin kéyin pütün dunya weqedin xewerdar bolghan idi. Arqidin Uyghur élidiki tor betlerde weqe heqqide munaziriler bashlinip, hökümetning weqeni adil bir terep qilishi heqqidiki chaqiriqlar yükselgen idi. Netijide minglighan yashlar 5 - iyul küni kochilargha chiqip namayish qilip, kishilik qedir - qimmitini telep qilghan idi. Weqe xitay hökümiti teripidin qattiq basturulghandin kéyin pütün alaqe wastilirini üzüp tashlighan we barliq tor betlerni taqap, tor bet yazghuchiliri we bashqurghuchilirini qolgha alghan idi. 5 - Iyul ürümchi weqeside ijtima'iy alaqe tor betlirining küchini körüp yetken xitay hökümiti asasliq zerbini mana bu xil tor betlerge qaritip, xitay miqyasi boyiche yutub, féyisbuk we tiwittérgha oxshash xelq'araliq tor betlerni taqash bilen birlikte munazire munberliri üstidiki teqibni qattiq kücheytken idi.

Amérika dölet ishliri ministiri hillariy kilintonmu peyshenbe küni gollandiyidiki intérnét erkinliki heqqide 14 dölet tashqi ishlar ministirliri qatnashqan yighinda qilghan sözide, xitay, rusye we süriyide intérnét erki'inlikini algha sürüshning muhim ehmiyetke ige ikenlikini tekitlidi. U, herqaysi shérketlerni bu xil déktator hökümetler bilen hemkarlishishtin awwal chongqur oyliship béqishi kéreklikini tekitlep : “Bu intayin muhim, bolupmu intérnét cheklen'gen döletlerde yashaydighan xelqler, intérnétta özining oylighanlirini yazghanliqi üchün türmige tashlan'ghanlar, intérnétqa kirip xalighan mezmundiki nersige érishish pursitidin mehrum qilin'ghanlar üchün tolimu muhim” dédi.

Hillariy kilinton xanimmu oxshashla intérnétning ereb baharidiki töhpisi üstide toxtilip, démokratiyini dunyaning hemme yéride omumlashturush üchün intérnétning ehmiyiti jümlidin intérnét erkinlikining muhimliqini tekitlidi.

Kishilik hoquq xitabnami'isi élan qilin'ghanliqining 63 - yilliqida intérnét erkinliki jümlidin intérnéttiki ijtima'iy alaqe wastilirining ehmiyiti alahide téma boldi. Bu künde yene dunya xelqining öz hoquqlirigha bolghan tonushini ashurush üchün b d t we herqaysi kishilik hoquq organlirining orunlashturushida türlük pa'aliyetler uyushturulmaqchi.