Еһсан оғли: хитайдики мусулманларниң һоқуқлирини қоғдаш ислам қурултийи тәшкилатиниң муһим вәзипилиридин бири

5 - Ийул үрүмчи қанлиқ вәқәсидин кейин ислам конфранси тәшкилати баш секритари әкмәләддин иһсаноғли бу ишқа алаһидә әһмийәт берип, үрүмчи вәқәси һәққидә тәпсилий мәлумат елиш үчүн түркийә әнқәрә университетиниң оқутқучиси доктор әркин әмәт әпәндини җиддигә тәклип қилған. Сүрәттә, баш секритар әкмәләддин иһсаноғли әпәнди.

2009 ‏- Йили 9 ‏- айниң 28 ‏- күни ислам қурултийи тәшкилатниң баш катипи профессор доктор әкмәлидди еһсан оғли бирләшкән дөләтләр тәшкилатиниң йиғин залида ахбарат елан қилиш йиғини ачти. Бу йиғинниң тәпсилати бирләшкән дөләтләр тәшкилатиниң интернет тор телевизийисидә нәқ мәйдандин тарқитилди.

Ахбарат елан қилиш йиғинида, ислам қурултийи тәшкилатниң баш катипи әкмәлиддин еһсан оғли сөз қилип, атом ‏- бомбиси билән қоралланмайдиған бир ислам дуняси пикирини қоллайдиғанлиқини билдүргәндин кейин мухбирниң уйғурларға алақидар сориған соаллириға җаваб берип үрүмчидә 7 ‏- айда йүз бәргән вәқәләр һәққидә тохталди һәм ислам қурултийи тәшкилатиға әза ислам дөләтлириниң хитай билән болған мунасивәтлиридә өзгириш болмайдиғанлиқини әмма аз санлиқ мусулманларниң һоқуқлирини қоғдаш ислам қурултийи тәшкилатиниң муһим вәзипилиридин бири икәнликини билдүрди.

Еһсан оғлу мундақ деди: шинҗаң болса уйғур аптонум район, ислам қурултийи тәшкилати хәлқаралиқ мәсилиләрни һәл қилиш үчүн хизмәт қилиду, хәлқаралиқ көзитиш тәшкилатлири, кишилик һоқуқ тәшкилатлири бу районға көңүл бөлмәйватиду, улар немә үчүн көңүл бөлмәйду мән ениқ билмәймән. Бәлки, хитай билән болған мунасивәтлириниң бузулишидин еһтият қилип сүкүттә турған болиши мумкин. Ислам қурултийи тәшкилати 7 ‏- айда йүз бәргән вәқә һәққидә хитай билән учришип сөһбәтлишип кәлмәктә. Һәтта вәқә йүз бәргән үрүмчигә һәйәт әвәттуқ, улар үрүмчигә кетип вәқә йүз бәргән районни көздин кәчүрди һәмдә хитай әмәлдарлири билән сөһбәтләшти. Ислам қурултийи тәшкилатиниң һәйити пәқәт үрүмчигә баралиди, әмма қәшқәргә беришқа рухсәт қилинмиди. Ислам дуняси хитай билән яхши мунасивәттә боливатиду вә бу мунасивәтләр һәм пикир ‏- қарашлар өзгәрмәйду, әмма аз санлиқ мусулманларниң һоқуқлирини қоғдаш ислам қурултийи тәшкилатиниң муһим вәзипилиридин бири.
 
Еһсан оғлу сөзидә йәнә, хитай даирилириниң уни районға зиярәткә беришқа тәклип қилғанлиқини, ислам қурултийи тәшкилатиниң илгири у районға бир һәйәт әвәткәнликини, йеқинда өзиниң уйғур дияриға зиярәткә баридиғанлиқини билдүрди.

Йәнә бир тәрәптин ислам қурултийи тәшкилати қурулғанлиқиниң 40 йиллиқини тәбрикләш мурасими өткүзди. Еһсан оғлу сөзидә йәнә, бирләшкән дөләтләр тәшкилатидин қалса ислам қурултийи тәшкилатиниң әң чоң тәшкилат һесабилидиғанлиқини, бир йерим милярд мусулманниң авази икәнликини вә бу тәшкилатниң 40 йиллиқ бир узун мусапини бесип өткәнликини билдүрди.

Ислам қурултийи тәшкилати 1969 ‏- йили 9 ‏- айда қурулған болуп бу тәшкилатниң 57 дөләт әзаси бар, бу тәшкилат, бирләшкән дөләтләр тәшкилати вә явропа иттипақиға охшаш һоқуққа игә хәлқаралиқ бир тәшкилат. Бу тәшкилат бирләшкән дөләтләр тәшкилати даимий комитетиниң әзаси.

Ислам қурултийи тәшкилати бүгүнки ислам дунясини бир ариға җәм қилған бирдин бир тәшкилат, бу тәшкилат дуняда сиясий паалийәт қилидиған әң күчлүк тәшкилат болуп, әза дөләтләрниң рәислири вә баш министирлири һәр үч йилда бир топлинип йиғин ачиду вә қарарлар алиду. Әза дөләтләрниң ташқи ишлар министирлири, ислам қурултийида елинған қарарларни тәкшүрүш вә көздин кәчүрүш үчүн һәр йили бир қетим топлиниду. Ислам қурултийи тәшкилатиниң мәркизи сәуди әрәбистанниң җиддә шәһиригә җайлашқан.

Түркийидә чиқидиған "заман" гезитиниң хәвиридә билдүрүшичә, йеқинда ислам қурултийиниң баш катипи әкмәлиддин еһсан оғлу 5 ‏- июл вәқәләрдин кейин тинчлиқ вәзийити яхшиланмиған үрүмчигә зиярәткә баридикән вә хитай әмәлдарлири билән учрашқандин кейин кочиларни айлинип мусулманлар билән сөһбәтлишип уларниң дәрт-әһвалиға қулақ салидикән.

Үрүмчи зияритидә мусулманлар билән учришип уларниң мәсилилирини аңлимақчи болған еһсан оғлу "җиһан хәбәр" агентлиқиниң мухбири билән бу һәқтә сөһбәт елип барған болуп у мундақ дегән: рәсми елан қилинған рәқәмләргә қариғанда 200 киши, чәтәл ахбаратлириниң елан қилған рәқәмлиригә қариғанда миңларчә киши һаятидин айрилған үрүмчидә йүз бәргән вәқәләрниң ислам дунясини әҗәпләндүрүп бәк әкис тәсир қозғиғанлиқини билдүрүп, үрүмчидә, қәшқәрдә йәни шәрқий түркистанда кишилик һоқуққа техиму һөрмәт қилинған, миллий мәдәнийәт мираслириниң, һоқуқлириниң қоғдалған вә шиддәтлик вәқәләр йүз бериш еһтималдин узақлашқан бир чүшәнчиниң һасил болушини күтүватимиз. Бу хил вәқәләрниң йеңидин йүз бәрмәслики үчүн илгири у районға барған ислам қурултийи тәшкилатиниң һәйитиниң хитай даирилири билән сөһбәт елип барғанлиқини билдүрди.

Исмини ашкарилашни халимиған бир уйғур сиясий паалийәтчиниң билдүрүшичә, 7 ‏- июл үрүмчи вәқәси йүз бәргәндин кейин ислам қурултийи тәшкилати сәуди әрәбистанниң җиддә шәһиридә 57 ислам әллириниң әлчилирини чақирип, үрүмчи вәқәси һәққидә җидди йиғин ачқан һәмдә уйғур районға бир һәйәт әвәтиш вә уйғур қатарлиқ аз санлиқ мусулманларниң дини әркинлики вә мәдәнийәт мираслирини қоғдаш һәққидә қарар алған. Бу қарарға пакистан вә судан һөкүмәтлири қарши чиққан болсиму, көп санлиқ аваз билән бу қарар қобул қилинған.

Юқиридики аваз улинишидин, бу һәқтики мәлуматимизниң тәпсилатини аңлайсиләр.