Дуня кишилик һоқуқ күни һарписида хитайда әрздарлар һәм кишилик һоқуқ актиплири тутқун қилинди
2010.12.08

10- Декабир күни дуня кишилик һоқуқ күни һарписида хитай вәзийити җиддийләшкән. Бошүн, йеңи дәвр, чоң ира қатарлиқ хитай демократлириниң тор бекәтлиридә ашкарилинишичә, өткән шәнбә күнидин башлап бейҗиңдики әрздарлар кәң көләмдә тутқун қилинип, җәнубий вогзалдики ма җябав дегән йәрдики әрздарлар үчүн тәйярланған йиғивелиш орни вә һәрқайси өлкә, шәһәрләрниң бейҗиңда тәсис қилинған иш башқуруш орни намидики “қара түрмә” ләргә қамилишқа башлиған.
Бошүн тор бекитиниң бүгүнки хәвиридин мәлум болушичә, 4-5- декабир күнлири тутқун қилинған әрздарлар җәнубий вогзалдики ма җябав йиғивелиш орни һәм һәрқайси өлкиләрниң бейҗиңдики иш башқуруш орунлириға ялап кетилгән. Әмма, 5- декабир күни әтигән саәт 10:30 әтрапида җяңсудин кәлгән 9 нәпәр әрздар мәхсус әрздарларни тутуп туруш орунлириға елип кетидиған << béyjing p w 29 o 3>> бәлгиси бар аптомобилдин чүшкән 8 нәпәр қоғдиғучи хадим тәрипидин аптомобилға сөрәп чиқилған мәзгилдә, қоғдаш хадимлириниң әрздарларни уруватқанлиқини көргән бейҗиң аһалилири өзлүкидин тәшкиллинип, ялап меңилған әрздарларни қутқузувалған.
Мәлум болушичә, дүшәнбә күнидин буян бейҗиңдики әрздарлар тутуп кетилгән әрздарларни тепиш һәм уларни “қара түрмә” ләрдин қутқузушқа киришкән. Бошүн тор бекитиниң бүгүнки хәвиридә дейилишичә, дүшәнбә күни бейҗиңдики әрздарлар җәнубий вогзалға йеқин бурунқи җиңлиң меһманханисиға бесип кирип, бу йәргә қамалған ваң гуйлән қатарлиқ 10 нәччә нәпәр әрздарни қутқузуп чиққан. Хәвәрдә дейилишичә, әрздарлар вә нәқ мәйдандики бейҗиң аһалилири 110 сақчи номуриға телефон қилип, җәнубий вогзал әтрапидики җяңши, хубей, хунән, фуҗийән қатарлиқ җайларниң бейҗиңдики иш беҗириш орни дәп аталған “қара түрмә” ләргә әрздарларниң қанунсиз солап қоюлғанлиқини хәвәр қилған болсиму, әмма әрздарлар топланған җайға йетип кәлгән бейҗиң сақчилири әрздарларни қалаймиқанчилиқ чиқармаслиққа агаһландуруп, әрздарларни һәм топланған аммини тарқитивәткән.
Радиомиз игилигән учурлардин мәлум болушичә, бейҗиңда йәнә уйғур әрздарларму бар болуп, уларниң бир қисми қайтуруп кетилгән. Қалған бир қисим уйғурлар бейҗиң аһалилири ачқан әрзан баһалиқ аиливи меһманханиларда туруп давамлиқ әрз қилмақта икән. Һава совуп кәткини һәм җайлардин кәлгән һөкүмәт хадимлириниң тутқун қилишиға учраватқан әрздарлар, һазир илгири туруватқан бейҗиңдики йәр асти йолиниң көврүки астидин йөткилип, бейҗиң аһалилириниң йәр асти өйлиридә һәм шәһәр әтрапидики сирттин кәлгән ишләмчиләрниң күлбилиридә панаһланмақта икән.
Мәлум болушичә, өткән һәптидин буян хитай һөкүмәт даирилири йәнә хитайдики сәзгүр мәсилиләр һәққидә әсәр елан қилип келиватқан язғучи-сәнәткарлар, кишилик һоқуқ актиплири һәм әрздарлар үчүн ярдәм бериватқан бир қисим адвокатларға қаритилған назарәт һәм чәклимини йәниму күчәйткән. 2010- Йиллиқ нобел тинчлиқ мукапати саһиби лю шявбониң уруқ-туғқанлири һәм униң билән йеқин мунасивити бар дәп қаралған зиялийларниң һәр қандақ баһаниләр билән чәтәлләргә чиқишини тосқан.
Йеңи дәвр тор бекитиниң бүгүнки хәвиридин мәлум болушичә, бу икки һәптидин буян тәхминән 40 тин артуқ язғучи, сәнәткар кишилик һоқуқ актиплириниң һәрикити тәқиб астиға елинған болуп, уларниң чәтәлләргила әмәс, һәтта өз аилисидин сиртқа чиқиши, чәтәл мәтбуатлириниң зияритини қобул қилиши чәкләнгән икән.
Шәпә журнилиниң баш муһәррири җаң вейго әпәнди радиомиз зияритини қобул қилип өз қаришини оттуриға қойди.
Униң қаришичә, хитай һөкүмәт даирилириниң дуня кишилик һоқуқ күни йәни лю шявбоға нобел тинчлиқ мукапати тарқитилиш мурасими һарписида, бейҗиңдики әрздарларни тутқун қилип, кишилик һоқуқ актиплири һәм хәлқ арисида тонулған язғучи, сәнәткарларни тәқиб астиға елиши хәлқара кишилик һоқуқ әһдинамисини еғир дәриҗидә дәпсәндә қилиш һесаблинидикән.