Kondaliza rayis xitay rehberlirige kishilik hoquq mesiliside bésim ishletti

Kishilik hoquq mesilisi xitay - amérika munasiwetliride uzundin béri hel bolmay kéliwatqan nazuk témilarning biridur. Béyjingni ziyaret qiliwatqan amérika tashqi ishlar ministiri kondaliza rayisning xitay ziyaritining küntertipi shimaliy koriyini yadro qorallardin xali qilish, xelq'ara iqtisad we yershari hawa kilimatining özgirishi qatarliq zor xelq'ara mesililerni asas qilghan bolsimu, lékin kishilik hoquq rayisning ziyaritidiki söhbet témilirining biri idi.
Muxbirimiz erkin xewiri
2008.06.30
HumanRight-condi-rice-305 Amérika tashqi ishlarministiri kondaliza rayis bir bayanat élan qilish yighinida.
Source: State.gov
Rayis düshenbe küni amérika qiziqidighan bu sahediki bezi mesililerde xitay rehberlirige bésim ishletken.

" Türmidiki bir qisim siyasi öktichi zatlarning mesilisi muzakire qilindi "

Amérika tashqi ishlar ministiri kondaliza rayis yekshenbe küni bashlan'ghan xitay ziyaritining 2 ‏ - küni béyjingda xitay dölet re'isi xu jintaw, bash ministir wén jyabawlar bilen körüshüp, amérika qiziqidighan kishilik hoquq sahesidiki bezi nazuk mesililerde xitay rehberlirige bezi teleplerni qoydi.

Rayisning düshenbe küni xu jintaw we wén jyabawlar bilen körüshkendin kéyin muxbirlargha ashkarilishiche, u xitay da'iriliri teripidin qolgha élin'ghan türmidiki bir qisim siyasi öktichi zatlarning mesilisi shundaqla kompartiyining intérnétni tizginleshke xatime bérip, söz erkinlikige kapaletlik qilishi toghrisidiki teleplirini yetküzgen. Lékin rayis, xu - wénlar bilen ötküzgen söhbitide otturigha qoyghan xitay türmisidiki öktichi zatlarning isimliki we xitay rehberlirining tizimliktiki mehbuslar mesilisige qayturghan inkasini ashkarilimidi. U peqet isimlikning xitay terep isimliktiki mehbuslarning mesilisini bir terep qilghan'gha qeder saqlinidighanliqini tekitleydu.

Rayisning tizimlikidiki mehbuslar ichide Uyghur yazghuchi nurmuhemmet yasin, tarixshunas toxti muzart, kanada puqrasi höseyin jélilning yaki dunya Uyghur qurultiyi re'isi rabiye qadir xanimning türmidiki ablikim abduréhim, alim abduréhim isimlik oghullirining bar - yoqluqi melum emes, lékin bu isimlar amérika dölet mejlisi qararlirida shundaqla dunya Uyghur qurultiyining chaqiriqlirida qoyup bérilishi telep qiliniwatqan isimlardur.

" Intérnét siyasiy nutuqlarni chekleshning qorali bolup qalmasliqi kérek"

Xu jintaw, wén jyabawlar bilen ötküzgen söhbitide intérnét erkinlikining muzakire qilin'ghanliqini tekitligen rayis, intérnét erkinlikining cheklimige uchrishi xitayda " künséri jiddiylishiwatqan mesililerning biri" dep qaraydighanliqini bildürdi. Xitay intérnét qollan'ghuchilarning sani dunyadiki eng köp döletlerning biri bolupla qalmay, u yene intérnétni nazaret qilish, qarshi pikirlerni teqiplesh, öktichi pikirdiki tor yazghuchilirini türmige tashlash ehwali éghir döletlerning biridur. Rayis béyjingda muxbirlargha mundaq deydu:"intérnét nahayiti keng tarqalghan nerse bolup qaldi. U cheklime yaki siyasiy nutuqlarni chekleshning qorali bolup qalmasliqi kérek".

Xelq'ara axbarat hoquqini qoghdighuchi teshkilatlar rayis xitay da'irilirige tordiki öktichilerning pikirlirige temkin mu'amile qilish toghrisida nesihet bérishning sel aldida, xitayning béyjing olimpik yighinini bahane qilip, muxbirlarni, tor yazghuchilirini tutqun qilghanliqini eyibligen.

Parizhdiki chégrisiz muxbirlar teshkilati 27 ‏ - iyundiki bir axbaratida, xitay da'irilirining yéqinqi 6 aydin béri az dégende 24 neper muxbir, torda qarshi pikir bayan qilghuchi yaki tor yazghuchisini tutqun qilghanliqi we türmige tashlighanliqini ilgiri sürgen idi.

"Shermendilik bilen élip bérilghan saylam zorawanliqni we qalaymiqanchiliqni kücheytiwetti "

Rayisning béyjing sepiride xu, wénlar bilen muzakire qilghan mesililerning yene biri zémbabwidiki siyasi kirizistur. Xitay b d t xewpsizlik kéngishide kéngeshning qararlirini ret qilish hoquqigha ige 5 da'imiy eza döletning biri bolup, amérikining zémbabwidiki qanunsiz saylamni jazalash teklipi b d t xewpsizlik kéngishide xitayning ret qilish tehditige duch kelmekte idi. Rayis düshenbe küni béyjingda zémbabwidiki kirizisqa tedbir qollinish waqti yétip keldi, dep qaraydighanliqini bildürgen. U" biz xelq'ara jem'iyetning bu mesilide küchlük tedbir qollinish waqti yétip kelgenlikige ishinimiz.

Bu qétim qaysi xildiki tedbirlerni élish mumkinchiliki üstide muzakire élip bérildi " dep tekitleydu. Zémbabwidiki weziyetning nahayiti xeterlik ehwalgha bérip qalghanliqini bildürgen rayis, zémbabwidiki "shermendilik bilen élip bérilghan saylam zorawanliqni we qalaymiqanchiliqni kücheytiwetti " dep körsetti.

" Söhbetning ijabiy tereqqiyatqa érishishini, özgirishlerning bolushini ümid qilimen "

Bu yilning mart éyida yüz bergen tibet isyani rayisning xu, wénlar bilen ötküzgen söhbitidiki muzakire témilirining biri bolup qaldi. Xitay da'irilirining tibet rohani dahisi dalay lamaning wekili bilen söhbet ötküzmekchi bolghanliqini mu'eyyenleshtürgen rayis, "men bolmidi dégende 2 ‏ - qétimliq söhbet ötküzülmekchi bolghanliqidin ilhamlandim..."Deydu.

Hindistanning daramsala rayonidiki tibet rohani dahisi dalay lamaning bayanatchisi tenzin talxa düshenbe küni 5 kishilik bir tibet söhbet ömikining seyshenbe we charshenbe küni xitaylar bilen béyjingda söhbet ötküzidighanliqini bildürgen idi. Talxa söhbetni "biz ijabiy bir qedem dep hésablaymiz. Chünki bu biz terepning xitay meslekdashlar bilen uchriship, tibet mesilisidiki qarishimizni otturigha qoyushimizgha imkaniyet yaratti " dep tekitligen.

Amérika, xitay - tibet söhbitining eng küchlük qollighuchisi. Bush hökümiti xitayni dalay lama bilen heqiqiy mesililer üstide sözlishishke köp qétim ündigen bolsimu, lékin söhbet hazirgha qeder emeliy mesililerde ilgirileshke érishelmigen idi. Bu qétimqi söhbetke emeliy mesililerde ilgirileshke érishish ümidi baghlaydighanliqini tekitligen rayis, "men söhbetning ijabiy tereqqiyatqa érishishini shundaqla bezi özgirishlerning bolushini ümid qilimen " dep körsitidu.

Rayis, amérika xitay da'irilirining dalay lamani musteqilchi, dep eyiblishige qétilmaydighanliqini, chünki"dalay lama zor exlaqiy nopuzgha ige zat bolup, zorawanliqni ret qilghuchi. U, medeniyet we diniy jehettiki tarixi aptonomiye telep qilidighan shexs " dep sözlidi. Kondaliza rayisning ikki künlük xitay sepiri uning yaponiye, jenubiy koriyilerde élip barghan sherqiy asiya ziyaritining bir qisimi shundaqla axirqi békiti idi. U yekshenbe küni yeni xitay ziyaritining 1 ‏ - küni sichüen ölkisidiki yer tewresh rayonini ziyaret qilip, apetdarlarni yoqlidi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.