Jenubiy koriye hökümiti sé'oldiki namayishta adem urghan xitay oqughuchilarni jazalimaqchi

Amérika birleshme agéntliqining xewer qilishiche, koriye saqchi da'iriliri neq meydandin alghan sinalghu léntilirini bir - birlep tekshürüsh üchün bir guruppa tesis qilghan bolup, ular tekshürüsh arqiliq qalaymiqanchiliq jeryanida bir saqchini urghan bir neper xitay oqughuchini qolgha alghan.
Muxbirimiz ümidwar xewiri
2008.04.30
Koriye-olmp-namay-305 Koriyediki olimpikke qarshi namayish.
AFP Photo
 Yekshenbe küni 2008 - yilliq béyjing olimpik mesh' ili jenubiy koriyining paytexti sé'ul shehirige yétip kelgende kériyide oquwatqan 4000 din artuq xitay oqughuchi we shu yerde turushluq türlük sahelerge mensup xitay puqraliri qizil bayraqlirini kötürüshüp, olimpik mesh'ilini qarshi élish yüzisidin daghdughiliq namayish élip barghan. Bu jeryanda xuddi dunyaning bashqa jaylirigha oxshashla tibetlerni himaye qilidighan hemde xitayning kishilik hoquqqa dexli - terüz qiliwatqanliqini eyibleydighan amma tinch naraziliq namayishi ötküzgen bolup, xitay oqughuchilar ulargha botulka we tashlarni atqan hemde ulargha qopalliq bilen chéqilghan. Tibetlerni himaye qilidighan teshkilat ezaliri koriye saqchi da'irilirigha az dégende on nechche ademning xitaylar teripidin  urup yarilandurulghanliqini bildürgen.

Koriyiliklerning inkasi

Xitay oqughuchilarning bu xil qopal hem zorawan qilmishliri koriyiliklerning ghezipini qozghighan bolup, bu weqe ularda xitay oqughuchilargha bolghan selbiy inkaslarni qozghighan.
 
Amérika birleshme agéntliqining xewer qilishiche, 29 - april küni bir qanche on neper koriyilik  pa'aliyetchiler sé'oldiki xitay elchixanisi aldigha yighilip,  qollirida " xitay hökümitining zorawanliqni qollighanliqini eyibleymiz" dégen lozunkini kötürüp, xitaygha bolghan naraziliqini ipade qilghan. Jenubiy koriye hoquq pa'aliyetchilirining bir teshkilati bu qétimqi zorawanliq sewebidin xitay elchixanisi hem xitay oqughuchilar uyushmisi üstidin sotqa erzi qilip, ularni tölem tölitish hem epu soratquzushni pilanlighan .

Xewerge asaslan'ghanda, bu weqe jenubiy koriye hökümitidimu küchlük inkas qozghighan bolup, bu döletning ghururigha qilin'ghan dexli - terüz teriqiside chüshinilgen. Jenubiy koriye bash ministiri  ministirlar yighinida bu mesile heqqide toxtilip, " eger bu qétimqi weqe döletning ghururigha éghir derijide ziyan ketküzgen bolsa, undaqta derhal edliye we diplomatiyilik charilarni qollinishimiz lazim" dep tekitligen.

Edliye ministirliqimu bayanat élan qilip, qanunsiz qilmishlarni sadir qilghan xitaylarni jazalaydighanliqini, ularni xitaygha qayturiwétidighanliqini bildürgen.
 Hetta, bezi uchurlarda xitay oqughuchilarning jenubiy koriyige bérish wizisi élishighimu qattiq telep qoyush pikirliri meydan'gha chiqqan .

Xitay terepning inkasi

Jenubiy koriye hökümitining zorawanliq qilghan xitaylarni jazalaydighanliqigha nisbeten xitay tashqi ishlar ministirliki inkas qayturghan bolup, tashqi ishlar bayanatchisi  bu heqte toxtilip, " bu oqughuchilarning meydan'gha chiqip, olimpik mesh'ilini qoghdishi bir xil tebi'iy ehwal, belki bezi chektin ashqan ishlar bolushi mumkin, emma, biz eyni meydandiki emeliy ehwalni chüshinishimiz lazim" déyish arqiliq zorawanliq qilghanlarni aqlashqa tirishqan.

Xitay hökümiti nöwette, béyjing olimpik musabiqisini xitay millitining milliy iptixari bilen baghlap, chet'ellerdiki xitay oqughuchilar we puqralirining mesh'elni kütüwélish namayishlirini wetenperwerlik qizghinliqining netijisi dep qarimaqta.

Xitayning "kktw" sida bu heqte toxtalghan xitayning "yer shari géziti" ning bash muherriri " chet'ellerdiki we xitayning ichidiki xitaylarning idiyisi, hayat musapisi, zor derijide oxshash bolmisimu, lékin,  olimpik mesiliside ularning héssiyati we meydanining oxshashliqi, chünki olimpik ötküzüsh junggoning bir qanche yüz yildin buyanqi arzusi bolup, addiy bir olimpik emesliki,  chet'ellerdiki junggoluqlar bilen junggoning ichidiki junggoluqlarning hemmisining birlikte, özlikidin olimpikni qarshi éliwatqanliqini tekitlesh arqiliq chet'ellerdiki xitaylarning olimpik mesh'ilini kütüwélish yolida sadir qilghan qopal qilmishlirini toghra chüshinish mumkinlikidin bisharet berdi.

Awstraliyidimu toqunush bolghan idi

Béyjing olimpik mesh'ilining amérika, awstraliye, en'giliye we bashqa döletlerde yetküzülüsh pa'aliyiti jeryanidimu shu döletlerdiki xitay elchixanilirining  xitay puqralirini teshkillep mesh' elni qoghdash namayishliri uyushturghanliqi heqqide xewer tarqalghan bolup, awstraliyidiki namayishqa 8000 din artuq xitay puqrasi chiqqan. Awstraliyidiki Uyghur jama'iti, tibetler hem insan hoquqi pa'aliyetchilirimu naraziliq namayishi uyushturghan bolup, xitay namayishchilarning Uyghur namayishchilargha tehdit salghanliqi hemde bir namayishchini urghanliqi tüpeylidin kichik kölemde toqunush kélip chiqqan idi. Awstraliye saqchi da'iriliri xitay namayishchilarning qanunsizliq qilmasliqini telep qilghan.   Awstraliyidin  kelgen xewerlerdin qarighanda, awstraliye edliye organliri namayish jeryanida zorawanliq qilip, tutulghan besh neper xitay namayishchigha qanuniy tedbir qollinidighanliqi, yeni ularning sotlinidighanliqini élan qilghan iken.

Olimpik mesh' ili, ilgiri kéyin afina, london, parizh, sanfransésko, istanbul, sé'ul qatarliq chong sheherlerde tibetler we tibet himayichiliri, Uyghurlar hem insan hoquqi himayichilirining naraziliq namayishliri hemde xitay olimpik himayichilirining qollash namayishliri astida axiri 30 - aprél küni xongkonggha yétip keldi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.