"Muhebbetning 10 sherti" ni ishligüchi jéf daniél bilen söhbet 1

Undaqta mezkur filimni kim ishligen? rézhissor we filim ishligüchilerde filim ishlesh istiki qandaq tughulghan?

"Muhebbetning on sherti" namliq höjjetlik filimni nöwette awstraliyide turuwatqan musteqil filim ishligüchi jéf daniél ishligen. U, filimni ishlesh jeryanida we uningdin ilgirimu Uyghur élige bir nechche qétim barghan. Jéf daniéls mezkur filimni ishlesh jeryanida awstraliyidin amérikigha bir nechche qétim kelgen idi.
Töwendikisi daniél ependi bilen élip barghan söhbetning bir qismi.

‏- Emdi siz ishligen filim heqqide sözlisheyli. Bu filim heqiqeten utuqluq boldi. Mubarek bolsun.

- Bu sözliringizge köp rehmet. Dunyaning herqaysi jaylirida mezkur filimni körsetken herqandaq filim féstiwalliri oxshash halda burun anglap baqmighan, özi yashawatqan makanda az tonulghan we siyasiy jehettin orun bérilmigen bir xelqni bilgenlikini éytishidu. Bu méni bekla xursen qilidu.

Emeliyette, filim féstiwallirining bu filimni körsitishke qiziqishi ularning bu xelqni bashqilargha tonutushni xalaydighanliqini körsitidu.

Bu axirida peqet Uyghur mesilisigila emes, belki dunyaning her qaysi jayliridiki tonulmighan kishilergimu bérip taqilidu.

Elwette, bu mesilige diqqetning burulushi, filimge qiziqishning shunche küchlük boluwatqanliqini körüsh heqiqeten ésil ish. Netijide men heqiqeten xush boldum.

- Bu filim ademni tolimu tesirlendüridu. Heqiqeten yaxshi ish qildingiz. Uyghurlar heqqide filim ishlesh xiyali sizde qandaq peyda bolghan?
 
- Méning dunyaning hemme yéride sayahet qilidighan bir nechche dostum bar idi. Uning biri béyjingda in'gliz tili ötüshke barghan we men uni 8, 9 yilning aldida yoqlap barghan idim. Biz piwa ichkech uning béyjingda körgen- anglighanliri heqqide mungdashtuq. U, özi ders ötidighan siniptiki kechürmishliri heqqide sözlep kélip, sinipida iranliqqa oxshaydighan bir oqughuchini körgenlikini we ders axirida uning qeyerdin kelgenlikini sorighinida, u oqughuchi özining Uyghur ikenlikini, xitayning eng gherbidiki bir rayondin kelgenlikini, ularning bu yerde nechche ming yillardin biri yashawatqanliqini chüshendürgenlikini éytip berdi.

Dostumning éyitip bérishiche, u Uyghur oqughuchi öz xelqi heqqide sözlewatqanda siniptiki yene bir xenzu oqughuchi bulargha diqqet qilishqa bashlaptu. Dostumning déyishiche, chet'ellik oqutquchilarning démokratiye we kapitalizm idiyilirini tarqitishining aldini élish üchün xitayda her bir chet'ellik oqutquchining sinipigha birdin xitay kommunist partiyisi ezasi qoyulidiken. Bekla rezil.

U Uyghur oqughuchimu buni bilgendin kéyin derhal: "biz Uyghurlar özimiz heqqide ochuq sorunlarda mushunchilikla déyeleymiz. Eger yene bilmekchi bolsingiz, özingiz tetqiq qiling " deptu.
Buni anglighandin kéyin men Uyghurlargha qiziqishqa bashlidim. Shu chaghqiche xitayda shunche köp nopusluq musulmanlar barliqini bilmeptikenmen.

-Démek bu, on yil aldida siz dostingiz bilen qilishqan söhbetlerdin kéyin meydan'gha kelgen qiziqish deng.

-Shundaq on yil burun. Shundaq qilip bu qiziqish bilen biz u yerge seper qilduq. Biz 3, 4 kün poyizda olturup, turpan, ürümchi we qeshqerlerde ziyarette bolduq. Bir yaki bir yérim aydek turduqqu deymen. Bizde u yerdiki xelq we medeniyetke nisbeten muhebbet shekillendi. U xitayning bashqa yerliride körgenlirimizdin asman- zémin perqlinetti.

Tetqiqatimiz chongqurlashqanséri, bu yerdiki xelqning medeniyet jehette bésimgha uchrawatqanliqini, diniy jehette xitay hökümitining cheklimisige duchar boluwatqanliqini barghanche tonup yétishke bashliduq.

Halbuki, bu ishlarni köp ademning bilmeydighanliqi bizni bekla heyran qaldurdi. Shu chaghda mende kishilerge buni bildürüsh toghrisida exlaqiy mejburiyet tughuldi.

Men bu heqte peqet sözleshningla yéterlik emeslikini, buni bir höjjetlik filim bilen tonushturush kéreklikini tonup yettim we axiri bu heqte bir programmigha tutush qildim. Elwette buni tügitishimge nechche yillar ketti. Halbuki, hazir buning netijisidin tolimu xursenmen.

-Undaqta, sizde Uyghurlarni tonushturush, Uyghur heqqide höjjetlik filim ishlesh istiki 10 yil burun siz xitaygha barghanda we Uyghur élini ziyaret qilghan chéghingizda peyda bolghan déyishke bolamdu?

-Shundaq, chünki men Uyghur xelqni shu chaghda bilgen. Méni heyran qaldurghini, men Uyghurlar heqqide burun héchnerse anglap baqmaptikenmen. Elwette yene bashqilarmu bu heqte köp nerse bilmeydiken.

Men Uyghurlarning hékayisini alahide hés qildim. Chünki xitay hökümiti Uyghurlarning namayishlirini tetürige burapla " qalaymiqanchiliq chiqirish, muqimsizliq peyda qilish" dep süretlep kelgeniken. Xitaylar buni tehdit dep qaraydighan bolghachqa, bu xitay hökümitining Uyghurlarni musulman térrorchilar dep qirghin qilishigha asas yaritip bergen. Bu "11- séntebir weqesi" din kéyin téximu asan'gha chüshti. Lékin Uyghurlar undaq emes. Men shu chaghda bashqilar choqum Uyghurlarning awazini we öz chüshendürüshlirini anglishi kérek iken dep oylidim. Chünki bashqilar Uyghurlar heqqide xitay hökümiti dégen gepnila biletti. Men buni yolsizliq dep chüshendim.

Hörmetlik radi'o anglighuchilar, yuqiriqisi " muhebbetning on sherti" ning filim ishligüchisi jéf daniél bilen ötküzgen söhbetning deslepki qismi. Kéler qétimliq programmimizda daniél ependining filim we rabiye qadir heqqidiki qarashliri toghrisida anglitish bérimiz.