Nurmuhemmet yasinning a'ile-tawabi'ati uning saq-salamet ikenlikini bildürdi

Nurmuhemmet yasinning türmide wapat bolghanliqi heqqidiki xewerni tunji bolup xitay kishilik hoquq adwokati téng byaw otturigha qoyghan. Uning ilgiri sürüshiche, nurmuhemmet yasin 2011‏-yili késel sewebidin shayardiki bir türmide wapat bolghan. Mezkur xewer chet'el axbarat wasitiliri, xelq'ara kishilik hoquq teshkilatliri we xelq'ara qelemkeshler jem'iyiti qatarliq organlarning derhal diqqitini qozghighan idi. Biz yazghuchining qolum-qoshna, a'ile -tawabi'atigha téléfon qilsaq, uning hayat ikenliki we hazirmu ürümchi 1‏-türmide yétiwatqanliqini bildürdi. Uning a'ile-tawabi'atlirining bildürüshiche, nurmuhemmetning ayali ikki balisini élip, 2012‏-yili 7‏-ayda uni yoqlap kelgen.

Nurmuhemmet yasinning ismini ashkarilashni xalimaydighan bir a'ile ezasi, yazghuchining rohi haliti, salametlik ehwalining yaman emes turghanliqini bildürüp, uning 10‏-ayda a'ilisige xet yazghanliqi, anisi we bala-chaqilirining bu yil 17‏-yanwar ürümchige bérip, uning bilen yene bir qétim körüshüp kélishke teyyarliq qiliwatqanliqini bildürdi.

Yazghuchining hayatigha alaqidar yuqiriqi bir-birige zit, ixtilapliq xewerler kishilerni ganggiritip qoydi we her gumanlarni peyda qildi. Uning wapati heqqidiki xewer kishilik hoquq teshkilatlirining diqqitini qozghighan bolup, bezi teshkilatlar türlük qanallar arqiliq xitay da'irilirining chüshenche bérishini telep qilghan. Biraq xitay hökümiti hazirgha qeder uning wapat bolghanliq heqqidiki xewerlerning rast-yalghanliqigha héchqandaq inkas qayturmighan. Dunya Uyghur qurultiyi bayanatchisi dilshat rishit, xitay da'irilirining nurmuhemmet yasin heqqidiki ixtilapliq uchurlargha derhal chüshenche bérip, bu jehettiki endishilerge xatime bérishini telep qildi.

Nurmuhemmet yasin kishilik hoquqni közitish teshkilati tesis qilghan “Hélman-hamlét mukapati” qatarliq bir qanche xelq'ara médallargha érishken yazghuchi bolupla qalmay, yene b d t kishilik hoquq kéngishining köngül bölüsh da'irisidiki shexs idi. B d t ten jazasigha qarshi turush komitétining tekshürgüchi emeldari manfréd nowak, 2005-yili ürümchide tekshürüsh élip barghanda 1‏-türmini ziyaret qilip, nurmuhemmet yasin bilen körüshken. Nowakning ashkarilishiche, nurmuhemmet yasin mezkur b d t emeldarigha özining ten jazasigha uchrighanliqini bildürgen.

Bizning weqedin xewerdar kishilerdin igilishimizche, b d t emeldari ketkendin kéyin, türme da'iriliri nurmuhemmet yasinni pütün künlük siyasiy telim-terbiye kursigha orunlashturghan hem uning a'ilisi bilen körüshüsh waqtigha cheklime qoyghan. Közetküchiler buning nurmuhemmet yasindin öch élish herikiti ikenlikini ilgiri sürgen idi.

Adwokat téng byawning qeyt qilishiche, nurmuhemmet yasin 2011‏-yili shayardiki türmige yötkep kélin'gende téni ajizlap, salametliki intayin nacharliship ketken. U yene, dostlirining teminligen uchurlargha asaslinip, yazghuchining mushu türmide wapat bolghanliqini, xitay kishilik hoquq pa'aliyetchi gaw jishéngmu nurmuhemmet yasin wapat bolghan mezkur türmige qamalghanliqini bildürgen. Xelq'ara Uyghur qelemkeshler merkizining bildürüshiche, ular 2009‏-yili 3‏-aydin bashlap nurmuhemmet yasinning hayat yaki yashawatqanliqidin héchqandaq uchur alalmighan.

Yazghuchining wapat bolghanliqi heqqidiki uchur chet'eldiki xitay axbarat wasitiliride keng xewer bérildi. Falun'gongchilarning “Yéngi éra géziti” ning gérmaniye dolqunliri radi'osidin neqil keltürüp ilgiri sürüshiche, chet'eldiki Uyghur teshkilatliri we memliket ichidiki weqedin xewerdar Uyghurlar ehwaldin bir qanche ay burun xewer tépip, yazghuchining a'ilisi bilen alaqileshken bolsimu, biraq a'ilisidikiler qorqup ketkechke uning xewirini ashkarilashni ret qilghan.

Lékin muxbirimizning ziyaritini qobul qilip, yazghuchining hayat ikenlikini bildürgen yuqiriqi xanim, uning 2014‏-yili chiqidighanliqini bildürdi.

Xelq'ara qelemkeshler jem'iyiti we kishilik hoquq teshkilatlirining qarishiche, nurmuhemmet yasin xitay hökümitining yéziqchiliq, pikir we milletlerning öz til-yéziqini qollinish hoquqigha qilghan tajawuzchiliq qilmishining tipik misali. Shunga amérika qelemkeshler jem'iyiti, en'gliye qelemkeshler jem'iyiti, xitay musteqil qelemkeshler jem'iyiti nurmuhemmet yasin'gha pexriy ezaliq nami bergen. 2009‏-Yili amérika yéngi én'gland qelemkeshler merkizi uninggha “Wasil stus erkinlik mukapati” bergen.

Bu munasiwet bilen amérikiliq sha'ir réchard xofman “Boston yer shari” gézitide élan qilghan maqaliside nurmuhemmet yasinning esirige baha bérip, “Yawa kepter nahayiti éniqki bir kinaye. Yeni u medeniyet we térritoriyilik yoqitishqa qarshi izzet-hörmet, bir pütünlük we iptixarliq heqqidiki hékaye” dep körsetken.