Америка 66-нөвәтлик б д т омуми йиғинида пәләстин мәсилисидики синаққа дуч кәлди

Америка нөвәттики әһвалда пәләстинниң б д т әзалиқиға қарши туридиғанлиқини әскәртип, әгәр пәләстин әзалиқ илтимаси сунса, өзиниң хәвпсизлик кеңишидики һоқуқини қоллинип, пәләстинниң әзалиқ илтимасини рәт қилидиғанлиқини агаһландурған болсиму, бирақ пәләстин даирилири әзалиқ илтимасидин ваз кечишни рәт қилған иди. Пәләстин рәһбири махмуд аббас җүмә күни б д т баш катипи бан кимун билән көрүшүп, униңға рәсмий әзалиқ илтимаси сунидиғанлиқини билдүргән.

Шу сәвәблик пәләстин мәсилиси б д т ниң бу нөвәтлик йиғинидики әң қизиқ нуқтиларниң бири болуп қалған иди. Бәзи көзәткүчиләр, бу өткән йили синтәбирдики б д т омуми йиғинида нутуқ сөзләп, келәр йили пәләстинниң б д т әзалиқини көрүшкә тәшна икәнликини билдүргән президент обама үчүн, чүшәндүрүш тәс бир синақтур, дәп көрсәтмәктә. Президент обама чаршәнбә күни б д т омуми йиғинида сөзлигән нутуқиниң зор бир қисмида америкиниң немә үчүн буниңға қарши чиқидиғанлиқини чүшәндүрүшкә тиришқан. У, америка ташқи сияситиниң җиддий синаққа дуч кәлгәнликини әскәртип, пәләстинниң б д т әзалиқи пәләстин -исраилийә тинчлиқ сөһбитигә тосалғу пәйда қилидиғанлиқини билдүрди.

У мундақ дәйду: “мән болупму бу һәптә, мушу залдики нурғун кишиләрниң мәйдани бу принсипниң синиқиға дуч кәлгәнликини билимән. Бу шундақла америка ташқи сиясити үчүнму бир синақтур. Бу пәләстин билән исраилийә оттурисидики тоқунуш. Буниңдин бир йил аввал мән бу сәһнидә туруп, мустәқил пәләстин дөлитигә хитаб қилған идим. Мән буниңға бурунму ишәнгән вә һазирму ишинимәнки, пәләстин хәлқиниң өз дөлитигә игә болуш һоқуқи бар. Бирақ мән йәнә шуни әскәртмәкчи, һәқиқий тинчлиқ пәқәт исраил вә пәләстинликләр арисидила әмәлгә ашиду. Бирақ америка вә башқа дөләтләрниң нурғун тиришчанлиқиға қаримай, бир йилдин кейинму икки тәрәп оттуридики ихтилапни ашалмиди.”

Лекин пәләстинниң илтимаси қобул қилинип, униң б д т ға рәсмий әза дөләт болушиға бәзи тосалғулар мәвҗут. Б д т низамнамисигә асасән рәсмий әзалиққа илтимас қилған һәрқандақ дөләт чоқум хәвпсизлик кеңишиниң мақуллуқидин өтүши керәк. Бирақ америка, хитай, русийә, фирансийә, әнглийә қатарлиқ 5 даимий әза дөләттин һәрқандақ бир дөләт қарши чиқса, хәвпсизлик кеңишиниң мақуллуқидин өтмәйду. Лекин көзәткүчиләр, америка пәләстинниң әзалиқ илтимасини рәт қилса, униң б д т омуми йиғиниға илтимас қилиш һоқуқи барлиқини билдүрмәктә. Президент обама б д т омуми йиғинида сөзлигән нутқида әскәртип, икки тәрәпни оттуридики ихтилапни йеңип, келишимгә келишкә чақирди.

У “мән нурғун кишиниң илгириләш йоқлуқидин биарам болғанлиқини билимән. Мән силәргә шуни дейәләймәнки, мәнму буниңдин биарам. Бирақ бу йәрдики мәсилә биз йәтмәкчи болған нишан әмәс, бәлки бу нишанға қандақ йетиш мәсилиси. Мән шундақ дәп қараймәнки, нәччә он йилдин буян давамлишиватқан бу тоқунушни ахирлаштурушниң асан йоли йоқ. Тинчлиқ наһайити қийин мәсилә. Тинчлиқ б д т ниң баянат елан қилиш, қарар мақуллиши билән кәлмәйду. Әгәр бу унчилик асан болидиған болса, бүгүнла һәл болған болатти. Омумән бу йәрдики биргә яшайдиғанлар исраиллар билән пәләстинликләр. Қисқиси уларни айрип турған мәсилиләрдә, җүмлидин чегра, бихәтәрлик, мусапирлар, еруссалим қатарлиқ мәсилиләрдә чоқум келишим һасил қилиши керәк болғанлар биз әмәс, бәлки исраиллар билән пәләстинликләрдур” дәп көрсәтти.

Көзәткүчиләр, әгәр пәләстин б д т омуми йиғиниға илтимас қилса, б д т низамнамисигә асасән у чоқум 193 әза дөләтниң 3 дән 2 қисминиң мақуллуқини елиш керәк. Бу дегәнлик б д т дики 129 әза дөләт қоллап, аваз бериши керәк, дегәнликтур. Хәвәрләрдин мәлум болушичә, һазирға қәдәр 126 дөләт пәләстинниң әзалиқини қоллап аваз беридиғанлиқини билдүргән. Бирақ пәләстин йәнә 3 дөләтниң қоллишиға еришиши лазим. Униң буниңға қандақ капаләтлик қилидиғанлиқи мәлум әмәс.
Лекин, пәләстин 3 дән 2 қисим дөләтниң қоллишиға еришкән тәқдирдиму, униң пәқәт “көзәткүчи дөләтлик” салаһийитигә еришип, “көзәткүчи тәрәплик” салаһийити дөләтлик орунға йүксилиду халас. Америкида яшайдиған уйғур мәдәнийәт тәтқиқатчиси вә вәзийәт анализчилиридин доктор қаһар барат әпәнди пәләстин мәсилисини келишим билән һәл қилиш, һәр икки тәрәп үчүн зөрүр икәнликини билдүрди.

Президент обама б д т дики сөзидә йәнә, ливийә хәлқиниң казафий һакимийитини ағдуруп ташлаш йолидики күриши вә җасаритини мәдһийиләп, бу йилниң пәвқуладдә бир йил болғанлиқини, диктаторларниң әпти-бәшириси читқа йейилғанлиқини вә хәлқниң өз қудритини намаян қилғанлиқини билдүрди. У мундақ дәйду: “казафий һакимийити йоқалди. Гбаго, бин алий, мубарәкләр һоқуқтин айрилди. Усама бин ладин өлди шундақла дуняға пәқәт зораванлиқи арқилиқла өзгириш елип кәлгили болиду, дәйдиған идийә униң билән тәң дәпн қилинди. Дунямизда бир ишлар йүз бериватиду. Өтмүштики ишларниң кәлгүсидә әйнән тәкрарлиниши натайин. Хиянәтчилик вә зомигәрликниң әпти-бәшириси, диктаторларниң чависи читқа йейилди. Технологийә хәлқниң қолиға күч ата қилди. яшлар диктаторлуқни рәт қилидиған қудрәтлик күч болуп қалди шундақла йәнә бәзи ерқлар, хәлқләр, динлар вә милләтләр демократийигә лайиқ әмәс дәйдиған сәпсәтини рәт қилди.”

У йәнә әскәртип, америкиниң һәр вақит, һәммә киши билән пикирдаш болалмайдиғанлиқини, бирақ хәлқара универсал кишилик һоқуқ әһдинамисидә чиң туридиғанлиқини билдүрди. ‏Обама “биз һәр бир милләт өзиниң йолини өзи таллап, өз хәлқниң үмидини өзи әмәлгә ашуруши керәк, дәп қараймиз. Америка һәр бир тәрәп вә һәр бир шәхсниң сиясий көз қаришиға қошулуши натайин. Бирақ америка бу қурултай тәрипидин қобул қилинған универсал кишилик һоқуқ әһдинамисидә даим чиң туриду. Йәни әркин, адил сайлам һоқуқи, очуқ-ашкара вә мәсулийәткар башқуруш, аяллар вә аз санлиқларниң һоқуқиға һөрмәт қилиш, адил вә баравәр болуштәк адаләтни яқлайду” дәп көрсәтти.