Мәктәпләрдики қалаймиқан пул йиғиш әһвали давамлиқ еғир болмақта

• Мухбиримиз пәридәниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

Бейҗиңда чиқидиған "шинҗиң гезити" дә чаршәнбә күни елан қилинған бир парчә мақалида, хитайда мәктәпкә кириш тәс болуш вә мәктәп һәққи қиммәт болуш әһваллирини асаслиқи һөкүмәтниң маарипқа салған мәблиғиниң йетәрлик болмаслиқи кәлтүрүп чиқарғанлиқи көрситилгән. 1993‏- Йили йолға қоюлған " хитайниң маарип ислаһат вә тәрәққият тезиси" да, 20‏- әсирниң ахирлириғичә дөләтниң малийә характеридики маарип хираҗитини хитайниң дөләт ичи ишләпчиқириш омумий қиммитиниң 4% игә йәткүзүш нишанланған. Әмма 2004‏- йилиға қәдәр, хитай малийәсидики маарип хамчоти ишләпчиқириш омумий қиммитиниң аран 2.9% Ини тәшкил қилған. Әлвәттә бу йеқинқи йиллардин буянқи хитай маарип көлиминиң тез кеңийиш қәдимигә мас кәлмигән. Болупму пүтүн маарип мәблиғиниң арисида, йеза маарипиға селинған мәбләғ еғир дәриҗидә аз болған.

Маарипни санаәтләштүргили болмайду

"Шинҗиң гезити" дә елан қилинған мақалида йәнә, маарип байлиғи тарқилишиниң тәкши болмаслиқиму, оқуғучилар арисида мәктәп таллаш вәзийитини шәкилләндүрүп қойған. Нәтиҗидә, нуқтилиқ мәктәпләрниң оқуш пули һәддидин зиядә юқири болуп, һәтта оқуғучилар алдинала нәччә он миң йүән тапшуруп андин аран бу мәктәпләргә кириш пурситигә еришидиған әһваллар келип чиққан. Шу сәвәптин бу, ата-аниларниң йүкини техиму еғирлитип, мәктәпләрдики чириклик вәзийитиниң шәкиллинишигә сәвәп болған. Америка интернет жорнили болған "хитай ишлири" тор бетиниң баш муһәррири ву фән, хитай маарип сестимисидики санаәтлишиш әһвалида тохтулуп мундақ деди:

" Маарипни санаәтләштүргили болмайду. Маарипни санаәт яки пул тапидиған йол дәп қарашқа болмайду. Бу мутләқ хата бир иш. Маарип пүтүн дөләткә, җәмийәткә вә хәлққә иқтисас игилирини вә йеңи ишләпчиқириш күчлирини яритидиған бир орун. Әгәр һөкүмәт буниңға мәбләғ салмай, пәқәт адәттики пуқраларниңла дәсмайисигә қарап олтурса, у чағда маарипниң юқиридики мәқсидигә йәткили болмайду

Хитай маарип хираҗитиниң 90% идин көпи йәрлик һөкүмәтләрдин келиду

У сөзидә йәнә, ислаһат ишикни ечиветиштин бурун, оттура-башланғуч вә алий мәктәп оқутушиниң асасий җәһәттин һәқсиз болғанлиқини, лекин 90‏- йиллардин кейин, йәни җу роңҗи дәвридин башлап санаәтлишиш йолиға киргәнликини билдүрди. Шу сәвәптин бир алий мәктәп оқуғучисиға аз дегәндә 100 миңдин 500 миң йүәнгичә пул кетидиған болған. Гәрчә һал оқити яхширақ аилиләр буни көтүрәлигән билән, чәт-йеза районлардики кәмбәғәл оқуғучилар мәктәп пулини тапшуралмай, арзу қилған мәктәплиригә баралмайдиған әһваллар келип чиққан. Оқуш пулидин сирт, ятақ вә турмуш пуллири қошулуп, һәтта шәһәрликләрниңму балилирини алий мәктәптә оқутуши тәскә тохтиған. Америка ню-йорк университетиниң хитай җәмийәт мәсилилири мутәхәссиси профессор шя миң бу һәқтә өз қарашлирини көрситип мундақ деди:

"Хитайниң қанунда бәлгиләнгән 9 йиллиқ мәҗбурий маарип түзүми бар. Башланғуч вә толуқсиз оттура мәктәплири хитайниң асасий қанун вә маарип қанунлири бойичә һәқсиз болиши керәк. Лекин мәҗбурий маарипниң капалити әмәлийәттә йәрлик орунларниң малийисигә таянған болиду. Хитай маарип хираҗитиниң 90% идин көпи йәрлик һөкүмәтләрдин келиду" .

Оқутқучилар һәтта маашиниму вақтида алалмайду

Шя миң сөзидә йәнә, хитай һөкүмитиниң маарипқа салған мәблиғиниң асасий җәһәттин алий мәктәп вә дөләтлик нуқтилиқ чоң мәктәпләргә қаритилғанлиқини, шу сәвәптин иқтисадий яхширақ районлар һәқсиз мәҗбурий маарипни елип кетәлигән билән, шинҗаң вә гәнсуға охшаш намратрақ җайларниң оқуғучиларниң оқуш пули у яқта турсун, һәтта оқутқучиларниң маашиниму толуқ берип болалмайдиғанлиқини ейтти. Илгири уйғур елиниң җәнуби районидин радиомизға телефон қилған бир уйғур оқутқучи, өзи қарашлиқ бир оттура мәктәпниң бир йилдин буян униңға 3 айлиқ маашиниму берип болалмиғанлиқини ейтқан иди.

Уйғур елидики мәктәпләрниң қалаймиқан һәқ елиш мәсилиси хелидин бери җәмийәттә күчлүк наразилиқ қозғап кәлгән мәсилиләрниң бири болуп, хитай хәвәр агентлиқиниң мәлум қилишичә, һәтта йеқинда үрүмчи шәһәрлик сода-санаәт идариси үрүмчидики 21 мәктәпниң сода хиянәтчилик делосиға четилғанлиқини паш қилған. Бу мәктәпләрдики омумий хиянәт соммиси 100 милйон йүәндин ашқан. (Пәридә)